Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
göstərirlər. İnsanların əməyə, sərvətə, ne'mət və xidmətlərə olan xüsusiyyətləri, eləcə də, zəruri davranış qaydaları iqtisadi sistemin inkişaf qanunauyğunluqlarını əsaslandırır.
Məhz sosial-mədəni amillər qrupunun fəaliyyətindən asılı olaraq sivilizasiyalı inkişafın iki mühüm və bir-birindən fərqli Qərb və Şərq istiqamətləri meydana gəlmişdir. Bu istiqamətlərin özünəməxsux inkişaf qanunauyğunluqları olsa da bunlar insanların iqtisadi fəaliyyətlərinin təkmilləşdirilməsində özünəməxsux rol oynamışlar. Belə ki, Qərb inkişaf yolu sərbəstliyə, demokratizm prinsiplərinə əsaslanırsa, Şərq yolu ciddi nəzarətə, milli mənafenin üstünlüyünə, dini əqidələrin möhkəmliyinə əsaslanır. Bütün cəmiyyətlərdə son dərəcədə vacib iqtisadi elementlər olmuşdur. Tələbat, məhdud resurslar, iqtisadi məqsədlər, iqtisadi seçim, istehsal imkanları, istehsal xərcləri, gəlirlərin səviyyəsi, məhsuldar qüvvələr və iqtisadiyyatın təşkil olunması bu elementlər sırasına daxildir. Deməli, bir mənalı olaraq qeyd olunmalıdır ki, bu İqtisadi sistemin təkamül etdiyi dövrləri səciyyələndirən məlumat (Sivilizasiyanın dəyişməsi dövrləri elmi ədəbiyyatda aşağıdakı yeni adda irəli sürülür ) N
it ik
döv r (3 0- 3 5 sr ) Ş ər q -q ul da rl ıq dovr
ü (t unc ə sr i) ( 20 -23 əs r)
A nt ik dövr ( d əm ir ə sr i)
(1 2- 1 3 ) sr E rk ən fe oda li zm döv rü
( 7
sr )
İndus tr iya
da n əvv əl ki
d ö vr ( 4 ,5 -2 ,5 ) sr
P os ti ndus tr ia l d ö vr
(1 ,3 ) sr
İndus tr ia l dövr
(2 ,3 -1 ,5 ) sr
15
elementlər iqtisadi həyatla qarşılıqlı şəkildə fəaliyyət göstərməklə müəyyən parametrlərlə sistem şəklini almış olur. Sistemə daxil olan elementlərin fəaliyyətinə əsasən cəmiyyətlərdə insanların iqtisadi azadlığı, hökmranlığı, köləliyi əmələ gəlmiş, maddi nemətlər və sərvətlərin yaradılmasında və istifadə olunmasındakı yeri müəyyən olunmuşdur. Bu baxımdan istər antik dövr, istərsə də kapitalizmə qədərki dövr üçün, istərsə də müasir təzadlı, sivilizasiyalı dövr üçün olsun, iqtisadi sistemdəki elementlərin fəaliyyətindən asılı olaraq, onların iqtisadi həyatı barədə fikir irəli sürmək olar. İqtisadi sistem özündə iqtisadi həyatla bağlı olan təbiətin, cəmiyyətin və insan təfəkkürünün qarşılıqlı əlaqə və inkişafından irəli gələn prinsipləri özündə birləşdirir. Bu prinsiplər insanların davranış qaydalarının ümumiləşmiş cəhətlərini xarakterizə edir. İqtisadi sistem iqtisadi hadisələrin, prinsiplərin inkişafının qarşılıqlı əlaqəsini əks etdirir. İqtisadi sistem başlıca olaraq istehsalın mövcud vəziyyətinə, onun səmərəli fəaliyyət göstərməsinə uyğun gəlməlidir. Belə yanaşma, demək olar ki, bütün iqtisad elmində qəbul olunmuşdur. İqtisadi sistemə aşağıdakı kimi tə'rif versək daha düzgün olar. İqtisadi sistem—iqtisadiyyatın başlıca probleminin həllinin təşkili və idarə olunmasına görə,mövcud məhdud resurslardan istifadə olunması səviyyəsinə görə, eləcə də cəmiyyət və onun üzvlərinin tələbatlarının ödənilməsinə görə, bir-birindən fərqlənən iqtisadi şəraitlərin və amillərin məcmusuna deyilir. 1
məqsədlərini müəyyən etməli və bu məqsədə çatmaq uğrunda əllərindən gələni etməlidirlər. Bu məhdud imkanlardan məqsədlərinə daha çox uyğun gələn istiqamətləri seçmək qaydalarına görə iqtisadi sistemin formaları bir-birindən fərqlənir.
1 Babayev Ə. P . Meybullayev M.X , Vəliyev T.S redaktorluğu ilə İqtisadi nəzəriyyə. Səh.71-72 16
İqtisadi sistemlərin müxtəlif formalarda olmasına baxmayaraq, onların hamısında ümumi cəhətlər və ya parametrlər də vardır. Bu umumi cəhətlər və ya parametrlərə ilk növbədə məhsuldar qüvvələr və iqtisadi münasibətlər aid edilir.Məhsuldar qüvvələr dedikdə ilk növbədə istehsal vasitələrini hərəkətə gətirən qüvvələr başa düşülür.İqtisadi münasibətlərə isə sosial-iqtisadi (istehsal,mülkiyyət münasibətləri və əmək bölgüsü) və digər iqtisadi münasibət formaları aid edilir.
İqtisadi s istemin ümumi mo mentləri və onun tərkib hissələri
İstehsal (məhs uldar) qüvvələri və tərkib hissələri İqtisadi münas ibətlər və tərkib hissələri T ə
ii q ü v v ə lə r T ə b ii r e s u rs la r (e h ti y y a tl a r)
İc ti m a i q ü v v ə lə r. İ s te h s a l v a s it ə lə ri v ə ə m ə k p ro s e s i v ə o n u n m o m e n tl ə ri . Ü m u m i q ü v v ə lə r. E lm , tə h s il v ə s . S o s ia l- iq ti s a d i m ü n a s ib ə tl ə r (m ü lk iy y ə t m ü n a s ib ə tl ə ri , ə m ə k b ö lg ü s ü ) T ə ş k il a ti -i q ti s a d i m ü n a s ib ə t-
lə r (t ə c rü b ə m ü b a d il ə s i,
m a rk e ti n q , m e n e c m e n t v s .)
T e x n ik i- iq ti s a d i m ü n a s ib ə tl ə r Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|