Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
aparılır. İqtisadi fəaliyyət milli ən'ənələrə tabe edilir. Bu, indi Afrikanın bəzi ölkələrində mövcuddur. İqtisadiyyatın başlıca məsələləri, ölkənin, tayfa və qəbilə başçılarının göstərdiyi məsləhətlər əsasında həyata keçirilir. 1.2 .
İqtisadi sistemin milli xarakteri.İqtisadiyyatın müxtəlif milli modelləri. İqtisadi sistemin milli xarakteri də mövcuddur. İqtisadi sistemin milli xarakteri dedikdə hər bir ölkənin, xalqın özünəməxsus istehsal münasibətlərinin olması,həmin cəmiyyətdəki məhsuldar qüvvələrinin inkişaf səviyyəsi,əmək bölgüsünün formaları nəzərdə tutulur. Iqtisadi inkişaf modelləri fərqli təsərrüfat mexanizmlərlə idarə olunur. Bu modellərin müxtəlif məzmuna malik olmaları ilə bağlıdır. İqtisadi modeli fəaliyyətə gətirən təsərrüfat mexanizmlərə bunları aid etmək olar: 1) bazar mexanizmi; 2) dövlət tənzimi mexanizmi; 3) inzibati amirlik mexanizmi 2 Müxtəlif modellərin fəaliyyətində təsərrüfat mexanizmin komponentlərinin (ünsürlərinin) müxtəlif kombinasiyalarından istifadə olunur. Azərbaycanın milli iqtisadiyyatı öz xarakteri etibarı ilə qarışıq iqtisadiyyatdır. Burada müxtəlif mülkiyyət formalarına əsaslanan cürbəcür təsərrüfat formaları fəaliyyət göstərir. Bu sistemdə xüsusi mülkiyyətə əsaslanan xüsusi təsərrüfat forması və dövlət mülkiyyətinə əsaslanan dövlət təsərrüfat forması aparıcı mövqeyə malikdirlər. Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modeli müəyyənləşdirilərkən onun iqtisadiyyatının qarışıq xarakterdə olması nəzərə alınmalıdır. Ümumi iqtisadi inkişaf modelinə uyğun olaraq iqtisadiyyatın hər bir sahəsinin öz modelini formalaşdırılmalıdır, ancaq ayrı-ayrı sahələrin modelləri arasında qarşılıqlı əlaqəni təmin edə bilən plan mexanizmindən istifadə olunmalıdır. Lakin, plan mexanizmi konkret sahələrin nisbi müstəqil fəaliyyətini məhdudlaşdırmamalıdır. Modeldə dövlətin tənzimləyici funksiyası bazar mexanizminin kölgəsində qalmamalı və digər mexanizmlərlə qarşılıqlı əlaqədə daha fəal rol oynamalıdır. Müstəqilliyin dayanıqlı və əbədi olması hər bir dövlətin iqtisadi potensialından bilavasitə asılıdır. Azərbaycanın 20 illik müstəqillik yolunda nail olduğu inanılmaz
2 Babayev Ə.P İqtisadi nəzəriyyə. Bakı 2001. Səh 205-206 21
iqtisadi nailiyyətlərin milli inkişaf modeli ilə bağlılığı aksiom kimi qəbul edilən həqiqətdir. Məsələ burasındadır ki, istənilən ölkənin iqtisadi inkişaf istiqaməti onun imkanlarına, şəraitinə müvafiq olur və müxtəlif parametrlərə görə başqalarından fərqlənir. Oxşar imkana malik ölkələr isə qarşılıqlı təsir və nümunələr zəminində özlərinə xas iqtisadi inkişaf modelləri müəyyən edirlər. Bu baxımdan iqtisadçı alimlər ayrı-ayrı dünya ölkələrinin inkişafını nəzəri cəhətdən kifayət qədər öyrənilmiş ABŞ, İsveç, Almaniya, Yaponiya,Cənubi Koreya, Malayziya, Çin iqtisadi modellərinə nəzərən təsnifatlaşdırır, özünü qabarıq
göstərən xüsusiyyətlərə görə ümumiləşdirmələr aparırlar.Bütün bunlara əsasən deyə bilərik ki, Azərbaycanın müasir iqtisadiyyatı qarışıq iqtisadi sistemdir və iqtisadi inkişaf modeli sistem daxilində “planlı tənzimlənən sosialyönümlü bazar
iqtisadiyyatı” kimi
formalaşmışdır.Azərbaycan milli iqtisadi inkişaf modelinin qurulmasında bir çox dünya ölkələrinin iqtisadi inkişaf modellərindən də istifadə olunmuşdur. İndi isə bu modellərə ayrılıqda nəzər salaq. Amerikan modeli aşağıdakı cəhətləri ilə səciyyələnir: a) xüsusi mülkiyətin iqtisadiyyatda çəkisinin çox olması və üstün mövqe tutması; b) təsərrüfat qanunvericiliyinin bazar subyektlərinin tam sərbəst-liyini təmin etməklə onların dövlət tərəfindən ola biləcək təsirindən qorunması 3 ; v) dövlət tənzimlənməsinin məhdud xarakter daşıması və əsasən makroiqtisadi prosesləri əhatə etməsi; q) əhalinin bir çox zəruri yaşayış problemlərinin həll edilməsində dövlətin təcrid edilməsi; d) sosial məqsədlərin həyata keçirilməsinə yönəldilən xərclərin qa-lıq xarakter daşıması; onların işsizlərə və həyat səviyyəsi ən aşağı olan təbəqələrə yönəldilməsi;
3 Babayev Ə.P . İqtisadi inkişafdan modernləşməyə doğru. Səh.144-157 22
e) ümumi milli məhsulda dövlət büdcəsinin xüsusi şəkisinin az ol-ması; sosial məqsədlərə yönəldilən dövlət investisiyalarının və dövlət xərclərinin çəkisinin aşağı olması;
Sosial yönümlü Almaniya modeli bazar iqtisadiyyatı modelinin əsas cəhətləri aşağıdakılardır: a) çox və ya az dərəcədə dövlət sektorunun olduğu qarışıq iqtisa-diyyatın mövcud olması;
b) nəinki makroiqtisadi proseslərin, hətta bazar subyektlərinin fə-aliyyətlərinin ayrı- ayrı sahələrinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi; v) dövlət tərəfindən əhaliyə qeyri- istehsal sahəsindəki xidmətlərin pulsuz göstərilməsi, ailə gəlirlərindən asılı olmayaraq cəmiyyətin bütün üzvlərinin bu xidmətdən istifadə etməsi üçün sosial təminat yaradılması, hər bir vətəndaşa pulsuz təhsil, səhiyyə xidməti alması hüquqlarının həyata keçirilməsinə təminat verilməsi; q) tənzimlənmənin azad rəqabətin saxlanılmasına, kapitalların ol-duqca az əllərdə cəmlənməsinin qarşısının alınmasına, yeni təsərrüfat obyektlərinin yaradılmasına yönəldilməsi; d) işsizlərin sayını mininum həddə çatdırmaqla əhalinin məşğul-luğunun tənzimlənməsi; e) ümumi milli məhsulda dövlət büdcəsinin böyük hissəyə malik olması; j) iqtisadiyyatın büdcə - maliyyə siyasəti ilə deyil, kredit - pul siya-səti vasitəsilə tənzimlənməsi. Bazarın bu modeli İkinci Dünya müharibəsindən sonra L. Erxard tə-rəfindən həyata keçirilən iqtisadi islahatlar nəticəsində meydana gəlmiş-dir. Ona görə də bu modeli çox vaxt alman və ya neoliberal model ad-landırırlar. Lüdviq Erhard bildirirdi ki,iqtisadiyyat hər cür totalitaristlərin müdaxilələrindən qanunvecilik sistemi ilə Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|