Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İKB = ƏKB – XFÖ; (1)
69 yönəldilirsə və əsas vəsaitin optimal vəziyyətinə xidmət etmirsə demək, məhdud investisiya resurslarından düzgün istifadə edilmir. Buradan belə bir nəticəyə gəlirik ki, tərəfimizdən nəzərdən keçirilən cari büdcə kəsiri göstəricisi özünün zahiri cəlbedici xarakterinə baxmayaraq milli makroiqtisadi balansın büdcə sferasına təsirinin təhlili üçün əsas vasitə ola bilməz. Buna görə də bu göstərici büdcənin proqnozlaşdırılması və planlaşdırılması üçün çox da yararlı deyildir. İlkin büdcə kəsiri (defisiti0 özlüyündə büdcənin vəziyyətini faiz ödənişi nəzərə alınmadan ifadə edə bilir. Hamı tərəfindən qəbul edilən belə bir fikir mövcuddur ki, mövcuddur ki, ilkin büdcə kəsiri göstəricisi cari büdcə siyasətinin mlli iqtisadiyyatın inkişafına təsirini daha düzgün ölçməyə imkan verir. Dövlətin maliyyə resurslarının ilkin balansını hesablayan zaman məcmu faiz ödənişi məcmu xərclərdən çıxılır. Lakin konseptual planda nəzərdə tutulan faiz ödənişindən çıxmaq lazım gəlir. İlkin büdcə kəsiri dövlətin büdcə siyasətinin xalis dövlət borclarına təsirinin göstəricisi kimi çıxış edir. Buna görə də ondan dövlət büdcəsi kəsirini bir səviyyədə saxlamaq aləti kimi istifadə etmək olar. Bunu aşağıdakı düsturla izah etmək olar: İKB = ƏKB – XFÖ; (1) Burada: İKB – ilkin büdcə kəsiri; ƏKB – ənənəvi büdcə kəsiri; XFÖ – xalis faiz ödənişi. XFÖ = MFÖ – BFD; (2) Burada: XFÖ – faiz ödənişi; MFÖ – məcmu faiz ödənişi; BFD – büdcəyə faiz daxilolmaları. Əməliyyat kəsiri ənənəvi büdcə kəsirindən onunla fərqlənir ki, o faiz ödənişinin infilyasiyanın yüksəlməsi nəticəsində meydana gələn hissəsi çıxılması ilə yaranır. Digər tərəfdən əməliyyat kəsiri ilkin kəsiri üstə gəl faiz ödənişinin həqiqi həcmi çıxılsın faiz daxilolmaları və infilyasiya faizlərinə bərabərdir. Yəni: ƏDK = İBK + MFÖ – (BFD+İF); (3)
70 Bu bir həqiqətdir ki, ödənilməli olan dövlət borclarının real məbləği (dəyəri) infilyasiyanın təsiri ilə aşağı düşə biril. Təcrübə göstərir ki, kreditorlar hissə-hissə ödənişləri qismən yüksək nominal faiz stavkalarında alırlar, lakin bu ödənişləronların dövlət borclarının dəyərinin aşağı düşməsindən əmələ gələn real itkilərindən aşağıdır. Ona görə ki, real həyatda bu ödəniş kapitalın geri alınmasıdır, qoyulmuş kapitalın mənfəəti deyildir. Həqiqətən də dövlət borclarına xidmət faiz ödənişi hissəsi alınmış borcun əsas hissəsinin qatarılmasından başqa bir şey deyildir. Əgər nəzər almasaq ki, kəsirin məbləği daima yüksək olur və bu həmin kəsirin ödənilməsi üçün tələb olunan maliyyələşmənin həqiqi həcmini təhrif edir. Nəticədə müəyyən olur ki, gələn maliyyə ili üçün proqnozlaşdırma və planlaşdırma işinə, dövlət büdcəsinin strukturunun dəqiq müəyyənləşdirilməsinə neqativ təsir göstərir. Bütün promlemlər o zaman həll edilə bilər ki, bu proqnozları və planları işləyib hazırlayan şəxslər əməliyyat kəsirlərindən düzgün istifadə edə bilsinlər. Bu qaydanın tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikası üçün daha aktualdır. Ona görə ki, onun xeyli dövlət borcu vardır. Bu qayda dövlətə, hökumətə, kreditorlara imkan verir ki, hökumət orqanlarının büdcə siyasətinin təsirini istər proqnozlaşdırılan il üçün, istər cari maliyyə ili üçün müəyyənləşdirə bilsin. Bununla əlaqədar olaraq Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının, hər şeydən əvvəl Beynəlxalq Valyuta Fondunun və Ümumdünya Yenidənqurma və İnkişaf Bankının maliyyə və iqtisadiyyat baxımından siyasətləri anlaşılandır. Onların Azərbaycan Respublikası hökuməti qarşısında qoyduqları prinsipial tələblərinə uyğun olaraq maliyyə-kredit fəaliyyəti gəstərmələri anlaşılandır. Əsas tələb bundan ibarətdir ki, hökumət bütün gücü ilə investisiyanın səviyyəsinə nəzarət etməli və onu mümkün olan ən aşağı səviyyədə saxlanmalıdır. Şübhəsizdir ki, respublika hökuməti 1996-1997-ci illərdən başlayaraq bu tələbləri yüksək səviyyədə yerinə yetirə bilmişdir. Artıq 20 ildir ki, Respublika hökuməti infilyasiya prosesini tam nəzarət altına almış, onun yüksəlməsinin qarşısını ala bilmiş və onu mümkün olan ən aşağı səviyyədə saxlamağa nail olmuşdur. 71 Büdcənin proqnozlaşdırılması və planlaşdırılması ən mühüm əhəmiyyət büdcə kəsrinin müəyyənləşdirilməsinin kompanenti deyil, onkn
maliyyələşdirilməsinin xarakterinə aiddir. Məlum olduğu kimi büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi mənbələri ölkənin mərkəzi bankından alınan borclar, ölkənin bank sektorundan alınan borclar, milli iqtisadiyyatın qeyri-bank sektorundan alınan borclar və xarici borcalmalar ilə məhduddur. Çoxsaylı araşdırmalar və eləcə də Azəbaycan Respublikasının son 20 illik təcrübəsi ilə müəyyən edilmişdir ki, büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsinin bütün bu göstərdiyimiz mənbələri büclü makroiqtisadi dizbalansa gətirib çıxarır, iqtisadiyyatda artıq pul kütləsinin yaranması ilə xarakterizə olunan infilyasiya yüksəlir və nəhayət xarici və daxili borcların kütləsi sürətlə artır. Real həyatda bu amillər arasındakı qarşılıqlı əlaqə olduqca mürəkkəb olur və bir sıra problemlərlə əlaqədardır. Azərbaycan Respublikasının hökuməti Respublika Mərkəzi bankının hesabına büdcə kəsirini ödəməkdən imtina etməlidir. Ona görə ki, bu səmərəsiz pul kütləsi yaranmasına səbəb ola bilir. Büdcə kəsirinin emissiya maliyyələşdirilməsi ona gətirib çıxara bilir ki, dövlət kəsirinin xeyli hissəsi nəğd pula çevrilir və infilyasiyanın yüksəlməsinə səbəb ola bilir. Milli bankdan borc alınmasından imtina edilməsi bunlara əsaslana bilir: İqtisadiyyat sektoru infilyasiya vergisi «ödəyər ki,» bu da hökumətin topladığı vergini xeyli üstələyə bilər; Milli iqtisadiyyatın subyetləri infilyasiyanın sürəti artdıqca fiziki və hüquqi şəxslər zəifləyən milli valyutaya (manata) nisbətən dollara üstünlük verə bilər.; Yüksək infilyasiya şəraitində, pul vəsaitinin (manatın) real qalığının azalması şəraitində vergi ödəyən baza məhdudlaşa bilər və hökumət əvvəlki səviyyədə gəlir toplamaq üçün vergi stavkalarını yüksəltmək məcburiyyətində qala bilər. Ölkə özünün maliyyə iqtisadiyyat inkişafının elə bir nöqtəsinə çatmışdır ki, emissiya gəlirləri öz maksimum həddi səviyyəsindədir. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|