Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ
72 Bu da o deməkdir ki, infilyasiyanın bundan sonrakı artımı böyük əhəmiyyət kəsb etmir, lakin büdcənin nominal və real gəlirlərinin azalmasına səbəb ola bilər. Qısa müddətli dövlət öhdəlikləri buraxılması vasitəsi ilə bank və qeyri-bank borclamaları fərdi investisiyaların səmərəli olaraq sıxışdırılmasına səbəb olur. Qısa müddətli planlaşdırma şəraitində dövlətə imkan verir ki, büdcə kəsirini müəyyən bir səviyyədə saxlaya bilsin. Lakin uzun müddətli planlaşdırmada bu neqativ hallara səbəb ola bilir. Belə bir vəziyyətdə Rusiya Federasiyası 1998-ci ildə üzləşməli oldu. Nəticədə onlar yüksək borc faizi ödəmək məcburiyyətində qalmışdılar, borcların ödənilməsi xərcləri yüksəlmişdi, iqtisadiyyatın subyektləridövlət tərəfindən aparılan maliyyə siyasətinə öz inamlarını itirmişdilər, ona görə ki, bu siyasət özünün sabitliyini itirmişdir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, yüksək infilyasiya şəraitində və iqtisadiyyatın qeyri-sabitliyi şəraitində uzun müddətli dövlət borcu öhdəliklərinə maraq aşağı düşür, onlara olan tələb heçə enir. Məcburiyyət qarşısnda görülən tədbirlər iqtisadi subyektlərin dövlət ilə maliyyə münasibətlərinin deformasiyasına səbəb olur. Belə alətlərin artması dövlət xərcləri üzrə borcların artmasına gətirib çıxarır və son nəticədə dövlətin çoxsaylı kontingentlərinə borclarının özünün ödəmə qabiliyyətinin olmaması üzündən borclarının sürətli artımına səbəb olur. Ödənilməli və vaxtında ödənilə bilməyən borcların artımı dövlət təşkilatlarında əmək haqlarının ödənilməsinin çox uzun müddətə gecikdirilməsi, aşağı büdcə strukturlarına faktiki transferlərin aşağı düşməsinə, məcmu tələbata neqativ təsir göstərir. Bu vəziyyət ciddi təhlil edilməlidir, ona görə ki, vaxtı keçmiş borclar və əmək haqqının ödənilməsinin gecikdirilməsi bizim ölkəmizin şəraitində birdəfəlik proqnozlaşdırılmasın və planlaşdırılmanın pozulmasına səbəb ola bilər. Təqdirəlayiq məsələdir ki, bizim ölkəmizdə 1997-1998-ci illərdən bəri belə bir hal baş verməmişdir. Azərbaycan respublikasında sabit və möhkəm fiskal siyasətin sabitliyi və möhkəmliyinin hamı tərəfindən qəbul edilə bilən konsepsiyası işlənib hazırlanmışdır. Heç bir ölkədə fiskal siyasətin sabitliyi və möhkəmliyinin hamı
73 tərəfindən qəbul oluna biləcək konsepsiyası işlənib hazırlanmışdır. Lakin hamı fiskal siyasətin sabitliyi və möhkəmliyi barədə bir fikirlə şərikdirlər ki, istər cari maliyyə ilində və istərsə də gələcək perspektivdə o ümumi daxili məhsula (ÜDM) nisbətən dövlət borcunun artmasına gətirib çıxarır. Müasir dövrdə dövlət büdcəsinin defisitinin ölçülməsinin elə bir əlverişli metodu yoxdur ki, büdcə prosesinin bütün iştirakçılarını qane edə bilsin. Ümumiyyətlə dünya büdcə praktikasında dövlət büdcəsinin vəziyyətinin ümumiləşdirilmiş göstəricisi onun ümumi daxili məhsula nisbəti götürülür. Tədqiqat nəticəsində bizə məlum oldu ki, büdcə defisitinin müəyyən edilməsi metodunun seçilməsinə bir sıra amillər təsir edir. Bu amillər arasında defisitin xarakteri, əhatə dairəsi və miqyası, mühasibat uçotu metodu, potensial ödhəliklərin xarakteri və dövlətin qarantiyası xüsusi diqqət tələb edir.
74
Göründüyü kimi büdcə xərcləri sosial və digər ehtiyacları təmin etmək və ya iqtisadi və sosial həyata müdaxilə etmək məqsədilə müəyyən üsullardan istifadə edərək həyata keçirdiyi pul xərcləridir. Bununla belə həmin xərclər heç bir gəlirləri olmadığı üçün özləri üçün zəruri olan maliyyə vəsaitlərini dövlət büdcəsindən alan idarə və təşkilatlarının xərcləridir. Təhsil müəssisələrinə eyni zamanda müəyyən olunmuş prinsiplərlə büdcədən hər il iri həcmdə vəsait ayrılır. Müasir iqtisadi inkişaf səviyyəsində büdcə xərclərinin tərkibi çox müxtəlif və genişdir. Dövlət isə həmişə bu tərkibdə zəruri dəyişikliklər aparmaqla xərclərin bir qismini artırmaq, digər bir qismini isə nəzarət altına almaq siyasəti yeritməyə çalışır. İqtisadi və sosial həyata müdaxilə məqsədi ilə iqtisadi fəaliyyətlərin istiqamətlərini dəyişdirmək və möhkəmləndirmək baxımından müasir bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə büdcə xərclərinin böyük əhəmiyyəti vardır. Dövlətin iqtisadi və sosial sahələr müdaxiləsi hər zaman istər inzibati-amirlik, istərsə də bazar iqtisadiyyatı şəraitində zərurətə çevrilir. Dövlət orqanlarının həyata keçirdikləri xərclərin miqdarına hər hansı bir artım yaranırsa, deməli büdcə xərclərində artım baş verir. Büdcə xərclərinin artımına səbəb nəticə etibarilə aşağıdakı kimidir: 1. köhnə iqtisadi sistemdə bazar iqtisadiyyatına keçid. 2. pulun alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi 3. ölkədəki və əhalinin tərkibindəki dəyişmələr. Büdcə xərclərinin təsnifləşdirilməsi dövlət xərclərinin dəqiq iqtisadi təhlilinin həyata keçirilməsi baxımından da gərəkli və əhəmiyyətlidir. Büdcə xərclərinin təsnifləşdirilməsinin iki geniş yayılmış forması vardır. Bunlar idarəetmə əlamətinə görə funksional (idarə və təşkilatlar0 və iqtisadi mahiyyətə görə isə iqtisadi (xərc maddələri) təsnifləşdirmələridir. Bir neçə dəfə dəyişiklikdən zəruri yenilikdən sonra hal-hazırda edilən dəyişiklik də nəzərə alınmaqla büdcə təsnifatı ilə müvafq proseslər həyata keçirilir.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|