11
Sağlamlıq sanatoriyalara yardım;
Qan donorlarının
və onların komponentlərinin təhlükəsizliyi,
saxlanılması, emalı və hazırlanması;
Sanitar-infeksiya sağlamlığı;
Səhiyyə sahəsində tətbiqi elmi-tədqiqatlar;
Səhiyyə sahəsində digər məslələr;
Pensiya təminatı;
Əhalinin sosial xidməti;
Əhalinin sosial təminatı;
Ailə və uşaq müdafiəsi;
Sosial siyasət sahəsində tətbiqi elmi tədqiqatlar;
Sosial siyasət sahəsində digər məsələlər;
Bədən tərbiyəsi;
Kütləvi idman;
Yüksək səviyyəli idman;
Bədən tərbiyəsi və idman sahəsində tətbiqi elmi tədqiqatlar;
Bədən tərbiyəsi və idman sahəsində digər məsələlər;
Radio verlişləri və televiziya;
Nəşriyyat və dövri çap;
Kütləvi informasiya vasitələri sahəsində tətbiqi elmi tədqiqatlar;
Kütləvi informasiya vasitələri sahəsində digər məsələlər;
Dövlət və bələdiyyələrin daxili borclara xidmət;
Dövlət xarici borclarına xidmət;
Azərbaycan Respublikası subyektlərinin və bələdiyəələrin büdcələrinə
büdcələrarası transferlər;
Azərbaycan Respublikası subyektlərinin və bələdiyəələrin büdcələrinin
tarazlaşdırılması üçün datasiyası;
Digər datasiyalar;
Büdcələrarası ümumi xarakterli sair transferlər.
12
Bu təsnifat sistemi ictimai həyatın müxtəlif sahələrində dövlətin rolunu açıq-
aydın göstərir. Hansı ki, dövlət öz funksiyasını yerinə yetirir.
Büdcə xərclərinin iqtisadi təsnifatı geniş təkrar istehsal prosesinə təsir
göstərməklə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu zaman iqtisadi məzmunundan asılı
olaraq büdcə xərclərə bölünür.
Cari xərclər – dövlət hakimiyyəti orqanlarının yerli özünüidarəetmə
orqanlarının, büdcə idarələrinin cari fəaliyyətini təmin etmək, habelə başqa
büdcələrə və iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrinə detasiya, subsidiya, subvensiya,
qrantlar formasıında yardım etmək və s nəzərdə tutulur. Bu xərclər aşağıdakı
məsrəfləri özündə əks etdirir:
Əməyin ödənilməsi və əmək ödənilməsi üzrə ayırmaların hesablanması;
İşin, xidmətin ödənilməsi;
Dövlətin (bələdiyyələrin) borclara xidmətin göstərilməsi;
Təşkilatlara əvəzsiz köçürmələr;
Büdcələrə əvəzsiz köçürmələr;
Sosial təminat;
Aktiv əməliyyatlar üzrə xərclər; sair xərclər.
Büdcənin əsaslı xərcləri – dövlətin investisiya və innovasiyaların
maliyyələşdirilməsi ilə əlaqədar olan pul xərcləridir. Fəaliyyətdə olan hüquqi
şəxslərin təsdiq olunmuş investisiya normaları əsasında aparılan xərclər, əsaslı
təmirə edilən xərclər və s dövlət və bələdiyyə əmlaklarının artırılmasına edilən
xərclər aid edilir.
Bunlardan əlavə olaraq büdcə xərclərini düzgün sərbəst yönəltmək məqsədi
ilə iqtisadi təsnifat çərçivəsində əsaslı xərclərin tərkibində aşağıdakı qrup və
altqruplara ayrılır.
1. Qeyri maliyyə aktivlərinə daxilolmalar.
Əsas vəsaitlərin dəyərinin artması;
Qeyri maddi aktivlərin artması;
Qeyri istehsal aktivlərinin artması;
Material ehtiayalarının dəyərinin artması.
13
2. Qeyri maliyyə aktivlərinin çıxması:
Əsas vəsaitlərin dəyərinin azalması;
Qeyri maddi aktivlərin dəyərinin azalması;
Qeyri istehsal dəyərinin azalması;
Material ehtiyatlarının dəyərinin azalması.
3. maliyyə aktivlərinin daxil olması:
büdcə hesabına daxil olmalar;
qiymətli kağızlar dəyərinin artması (səhmlərdən başqa);
səhmlərin dəyərinin artması;
büdcə kreditləri üzrə borcların artması;
digər maliyyə aktivlərinin dəyərinin artması;
sair debitor borcları artması.
4. maliyyə aktivlərin çıxması:
büdcə hesabından çıxıb;
qiymətli kağızlar dəyərinin azalması (səhmlərdən başqa);
səhmlərin dəyərinin azalması (digər formada kapitalın iştirakı);
büdcə krediti və ssuda üzrə borcun azalması;
digər maliyyə aktivlərin dəyərinin azalması;
sair debitor borcların azalması.
Büdcə xərclərinin funksional təsnifatının mühüm əhəmiyyəti vardır. Burada
hər bir qrup xərclər inzibati əlamətlərinə görə bölünür. İnzibati təsnifləşdirmə,
büdcə təxsisatı alan müvafiq nazirlikləri, digər dövlət idarələrini və hüquqi şəxsləri
seçməyə imkan verir. Büdcə xərclərinin bu cür təsnifləşdirilməsi idarəetmə
sistemində dəyişikliklə əlaqədar xərclərin strukturunda baş verən dəyişiklikləri
özündə əks etdirir.
Məqsədli təyinatı üzrə xərclər təsnifatı konkret məsrəf növləri üzrə büdcə
xərclərinin təsnifləşdirilməsi büdcə vəsaitlərindən səmərəli istifadə edilməsi üçün
şərait yaradır və büdcə xərcləri üzərində səmərəli və təsirli maliyyə nəzarətini
təmin edir.
14
Xərclərin eyni zamanda ərazi üzrə təsnifləşdirilməsindən də istifadə olunur.
Azərbaycan Respublikasının büdcə xərclərinin dövlət idarəetmə səviyyəsinə
uyğun olaraq büdcə xərcləri federal büdcəsi xərclərinə, federal üzvlərinin büdcə
xərclərinə və yerli büdcələrin xərclərinə bölünür.
Dostları ilə paylaş: |