və o, xilafət başında oturduqdan sonra üzünü şuranın digər üzvlərinə tutub buyurdu:
«Mənim xəlifə olmağa hamıdan səlahiyyətli olduğumu hamınız yaxşı bilirsiniz. And
olsun Allah-taalaya ki
müsəlmanların işi nə qədər öz qaydasındadır və nə qədər
məndən başqasına zülm olunmursa
səbr edəcəyəm.»
47
Daxili və xarici təhlükələr
Qeyd etdik ki
Əli (əleyhissəlam) qiyam edib xilafəti ələ keçirdiyi təqdirdə irəli
çıxacaq təhlükələri nəzərə alıb səbr etməli oldu. Ola bilər biri fikirləşsin ki
o vaxt
yenicə təməli qoyulmuş İslam hökuməti üçün hansı təhlükələr ola bilərdi?
Bu sualın cavabını daxili və xarici təhlükələr və Əli əleyhissəlamın qiyam
etməsinin qarşısını alan maneələrlə aydınlaşdırıb onları aşağıdakı şəkildə bə’yan
etmək olar:
1) Əgər Əli (əleyhissəlam) xilafəti ələ keçirmək üçün qiyam etsəydi, özünün həqiqi
dostlarını və qəlbən o Həzrətin İmamətinə e’tiqadları olan bir çox yoldaşlarını
mübarizə nəticəsində itirəcəkdi.
48
Həmçinin Həzrət silahdaşlarının az olduğunu
qiyama qalxa bilmədiyinin səbəbləri kimi vurğulayaraq bir yerdə belə deyir: “Kaş,
qırx nəfər cəsur adamım olaydı!...”
49
Bundan əlavə, Əli əleyhissəlamın xəlifə
olmasına razılıq verməyən peyğəmbərin səhabələri də arada qırılacaqdılar. Bu
dəstənin xilafət məsələsində Əli əleyhissəlamla müxalif olması
kinə və qərəz
üzündən Əli əleyhissəlamın xəlifə olmasına razılıq verməməsinə baxmayaraq
onlar
başqa işlərdə Əli əleyhissəlamla müxalif deyildilər. Bütpərəstlik
məsihiyyət və
yəhudiliklə müqabil olan bu dəstənin ölümü ilə İslam çox zəifləyərdi. Əli
(əleyhissəlam) əhdlərinə vəfasız çıxan Təlhə və Zübeyrin başlarına topladığı ordunu
dağıtmaq üçün Bəsrəyə hərəkət edərkən bu məsələyə toxunaraq buyurmuşdur:
“Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) dünyasını dəyişdikdən sonra Qüreyş
eqoistcəsinə özlərini bizdən üstün sayıb rəhbərliyə hamıdan səlahiyyətli olduğumuz
halda, bizi öz haqqımızdan məhrum etdilər. Mən gördüm bu işin müqabilində səbr
etmək müsəlmanlar arasında təfriqə salıb boş yerə qan tökməkdən üstündür. Çünki
camaat təzəcə müsəlman olmuş
din südlə dolub köpüklənmiş bir tuluğa bənzəyirdi.
Balaca bir səhv
qəflət onu xarab edər və balaca bir insan onu dağıda bilərdi...”
50
2) Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) ömrünün sonlarında müsəlman olmuş
bir çox qəbilə və tayfalar hələ lazım olan İslami tə’limləri tam öyrənməmişdilər. İman
nuru onların qəlbində hələ tam şəkildə təşəkkül tapmamışdı. Elə ki
Peyğəmbərin
(səlləllahu əleyhi və alih) vəfat xəbəri onların arasında yayıldı
onların bir çoxu
yenidən müşrik olub bütpərəstliyə qayıtdılar. Mədinədə İslam hökuməti ilə açıq-aşkar
müxalifət etməyə başladılar
İslam vergilərini (xums
zəkat və s.) ödəməkdən boyun
qaçırdılar. Hələ bu azmış deyə nizami ordu toplayıb Mədinəni möhkəm qorxuya da
saldılar. Buna görə də, yeni qurulmuş İslam hökumətinin bunlara qarşı ilk tədbiri o
oldu ki
müsəlmanlardan ibarət bir ordu təşkil olundu və müxaliflərin qiyamı
müsəlman ordusunun sə’yi nəticəsində yatızdırıldı. (Əlbəttə, bu o demək deyil ki
yeni
xəlifə Əbu Bəkrin gördüyü bütün işlər düzgün olmuşdur.)
İslamın əvvəlki düşmənlərinin qiyam qaldırıb İslam hökumətini hədələdiyi bir
vəziyyətdə İmamın başqa bir bayraq qaldırıb qiyam etməsi əsla düzgün olmazdı.
İmam Misir əhalisinə yazdığı məktubda bu məsələyə toxunaraq buyurmuşdur:
«And olsun Allaha
mən fikir eləməzdim və heç ağlıma belə gəlməzdi ki
ərəblər
47
Nəhcül-bəlağə (Sübhi Saleh), Xütbə 74.
48
Şərhi Nəhcül-bəlağə, c.2, səh. 20.
49
Şərhi Nəhcül-bəlağə, c.2, səh. 20; Bihaul-Ənvar, c. 30, səh. 15.
50
Şərhi Nəhcül Bəlağə (İbn Əbil Hədid) c. 1, səh. 308; Biharül Ənvar, c. 29, səh. 633.
Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) sonra İmamət və rəhbərliyi onun ailəsindən
alsınlar
(başqa yerdə qərar versinlər
inanmazdım ki
) məni xilafətdən
uzaqlaşdırsınlar. Məni narahat edən yalnız camaatın
filankəsin (Əbu Bəkrin) başına
toplaşıb onunla bey’ət etmələridir. (Vəziyyəti belə görüb) əl saxladım. Hətta iş o yerə
gəlib çıxmışdı ki
bir dəstənin dindən çıxıb Məhəmmədin (səlləllahu əleyhi və alih)
dinini məhv etmək istədiklərini öz gözümlə gördüm. Belə olduqda qorxdum ki
əgər
İslama və (hökumətə) müsəlmanlara kömək etməsəm
İslamın məhv olmasının şahidi
olaram. Bunun müsibəti mənə xilafətdən uzaq düşməyimdən və sizlərə hakimlik
etməkdən məhrum olmağımdan da baha başa gələrdi. Çünki bu
dünyanın bir neçə
günlük faydasıdır
bir müddətdən sonra qurtarıb gedəcək. Necə ki
yolda görünən
ilğım qurtarır və necə ki
buludlar aralanıb gedirlər. Belə olduqda mən ayağa
qalxdım. Bununla da batil aradan getdi və din möhkəmcə yerində qaldı.»
51
Əli (əleyhissəlam) bu məsələyə xilafətə gəldiyi ilk günlərdə də toxunmuşdur.
Abdullah ibn Cüneyd deyir: “Mən Əlinin xilafətinin ilk günlərində Məkkədən
Mədinəyə gəldim. Gördüm bütün camaat Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih)
məscidində əyləşib İmamın gəlməsini gözləyir.” Birdən Əli (əleyhissəlam) əlində
qılınc evdən bayıra çıxdı. Bütün gözlər ona zilləndi. O
minbərdə əyləşib Allaha
həmd-səna etdikdən sonra sözlərinə belə başladı:
«Ey camaat! Peyğəmbər (səlləllahu
əleyhi və alih) bizim aramızdan getdikdən sonra belə fikirləşirdik ki
xilafət barəsində
heç kəs bizimlə mübarizə etməyib bizim haqqımıza göz dikməyəcək. Çünki biz
Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) ailəsi və onun varisi idik. Ancaq gözlədiyimizin
əksinə olaraq camaatın bir dəstəsi bizim haqqımıza təcavüz edib xilafəti bizim
əlimizdən aldı. Xilafət başqasının əlinə keçdi. And olsun Allaha
əgər müsəlmanlar
arasında təfriqə yaranması
küfr və bütpərəstliyin bir daha İslam məmləkətinə
qayıtması və İslamın məhv olması qorxusu olmasaydı, mən onlarla başqa cür rəftar
edərdim.»
52
3) Dindən çıxmış şəxslərin qiyam etməsi təhlükəsindən başqa bir sıra yalançı
peyğəmbərlərin
o cümlədən Müseyləmə
Tüleyhə və Səccah kimilərin meydana
gəlməsi və hər birinin öz ətrafına dəstə toplayaraq Mədinəyə hücum etmək fikrində
olmaları da bu təhlükələrdən biri idi. Ancaq müsəlmanların birləşib müqavimət
göstərməsi nəticəsində bu təhlükə də sovuşdu.
4) Roma imperiyasının hücum etmə ehtimalı da digər tərəfdən müsəlmanlar üçün
təhlükə yaratmışdı. Çünki o vaxta qədər müsəlmanlarla romalılar üç dəfə
vuruşmuşdular və elə buna görə də, romalılar müsəlmanları özlərinə böyük təhlükə
sanır və onlara hücum etmək üçün fürsət axtarırdılar. Əgər Əli (əleyhissəlam) xilafət
uğrunda mübarizəyə qalxsaydı
müsəlmanlar arasında vətəndaş müharibəsi baş verər
və daxili cəbhənin zəifləməsi nəticəsində romalılar üçün ən yaxşı əlverişli bir fürsət
yaranardı.
Bu dörd məsələni nəzərə aldıqda, İmamın səbr etməyi mübarizədən üstün tutması
və səbr etməklə
uzaqgörənliklə İslam cəmiyyətini böyük təhlükədən qurtarması yaxşı
mə’lum olur.
Əgər Əli (əleyhissəlam) müsəlmanların birliyini istəməsəydi və həmçinin, onların
ayrılması nəticəsində irəli gələn təhlükələrin qorxusu olmasaydı
heç vaxt xilafətin
Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) həqiqi xəlifələrinin əlindən çıxıb başqalarının
əlinə düşməsinə icazə verməzdi.
51
Nəhcül-bəlağə, 62-ci məktub (Sübhi Saleh); Əl-ğarat, c. 1, səh. 306 çox cüz`i fərqlə.
52
İbn Əbil Hədid, Şərhi Nəhcül-bəlağə, c.1
səh.307; İrşad (Şeyx Müfid) səh. 131.