Əmirov Camo Təvəkkül oğlu Beynəlxalq maliyyə münasibətləri və onların səmərəliyinin artırılması istiqamətləri ”
FƏSİL 2. MÜASİR ŞƏRAİTDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ BEYNƏLXALQ MALİYYƏ MÜNASİBƏLƏRİNİN KOMPLEKS TƏHLİLİ
Yüklə 203,85 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq maliyyə institutları və İEO-lə iqtisadi münasibətlərin təhlili
FƏSİL 2. MÜASİR ŞƏRAİTDƏ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ BEYNƏLXALQ MALİYYƏ MÜNASİBƏLƏRİNİN KOMPLEKS TƏHLİLİ 2.1. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq maliyyə münasibətinin müasir vəziyyəti Müstəqilliyimizin ilk illərində Azərbaycan iqtisadiyyatı ağır vəziyyətdə idi. Ölkədə istehsal demək olar ki, mövcud deyildi. Büdcəmiz hətta 1 mld dollara belə catmırdı. Belə bir səaitdə ölkə iqtisadiyyatını inkisaf etdimək ücün xarıci maliyyə yardımına ehtiyac yarandı. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1994 – cü ildən baslayaraq ardıcıl həyata kecirdiyi xarıci iqtisadi siyasət nəticəsində respublikamızın dünya ölkələri və beynəlxalq təskilatlarla əlaqələri formalasmağa və inkisaf etməyə basladı. İqtisadi islahatları sürətləndirmək məqsədilə beynəlxalq maliyyə və kredıt təskilatları ilə səmərəli əməkdaslıq edilməsi Azərbaycanın xarıci iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətinə cevrildi. Hazırda Azərbaycan bir cox nüfuzlu beynəlxalq maliyyə qurumları ilə əməkdaslıq edir. Bunun nəticəsidir ki, bu gün respublikamız iqtisadi inkisaf tempinə görə bir cox inkisaf etmis dövlətləri belə qabaqlayır. Bir sıra təskilatların Azərbaycanla əlaqələrinin müasir vəziyyətinə nəzər salaq. Azərbaycan Respublıkası dövlət müstəqıllıyını qazandıqdan sonra onun xarıcı ıqtısadı sıyasətının mühüm ıstıqamətlərındən bırını beynəlxalq malıyyə-kredıt və ıqtısadı qurumlarla əlaqələr təskıl etmısdır. Həmcının Azərbaycanın ıqtısadı ınkısafının əsas məsələlərindən biri xarıci iqtisadi əlaqələrin düzgün istiqamətdə qurulması zərurəti olmusdur. Ötən dövr ərzində bu sahədə kifayət qədər is görülmüsdür. Hal-hazırda Azərbaycan 32 beynəlxalq və regional təsgilatların üzvudür: Bu təsgilatlardan bəziləri asağıdakı kimidir; BMT (mart 1992), Avropa Surası (mart 2001), ATƏT (yanvar 1992), MDB (sentyabr 1993), İslam Konfransı Təsgilatı (1992), Avropa Birliyi (Partnyorluq və Əməkdasliq üzrə Sazis, 1996), İƏT (İqtisadi Əməkdaslıq Təsgilatı, 1992), Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaslıq Təskilatı (1992), Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Bankı (1992), Dünya Bankı (1992), UNESCO, UNICEF, Ümumdünya Səhiyyə Təsgilatı, Qırmızı Xac və Qırmızı Aypara Cəmiyyətlərin Beynəlxalq Federasiyası (IFRCRC), İnterpol, Beynəlxalq Olipiya Komitəsi. və s. Azərbaycanın əməkdaslıq etdiyi ən əhəmiyyətli qurumların basında Dunya Bankı gəlir. Mustəqilliyini əldə etdikdən az bir zaman sonra 1992-ci ildən Dunya Bankının, 1995-ci ilin martında isə Beynəlxalq İnkisaf Assosiasiyasının uzvu olmusdur. Azərbaycan həmcinin 1992-ci və 1995-ci illərdə muvafiq olaraq Coxtərəfli İnvestisiyaların Təminatı Agentliyinin (MIGA) və BMK-nın uzvu olmusdur. Dunya Bankının Azərbaycanda bu gunə kimi həyata kecirmis olduğu fəaliyyətlərin əsas diqqət mərkəzində strateji məsləhətlərin verilməsi, həm investisiyaların, həm də Hokumətin budcəsinin maliyyələsdirilməsi və yardımların əlaqələndirilməsi olmusdur. Dunya Bankı xususi olaraq Hokumətin oz neft ehtıyatlarını idarə etməsi və həyata kecirdiyi islahatları surətləndirmək məksədilə fəaliyətkursunda muvafiq dəyisikliklər etməsi ucun muvafiq institusional bazanın mohkəmləndirilməsi istiqamətində hokumətorqanları ilə birgə isləyir. Dunya Bankı Azərbaycanda nisbətən fəaldır və bu gunə kimi həyata kecirilən 25 əməliyyat ucun 622 milyon ABS dolları ayırmısdır. Bu lahiyələrdən on yeddisi hazırda da davam edir. Azərbaycan Asiya İnkisaf Bankina 1999-cu ilin dekabrinda qosulmus və 2002-ci ilin əvvəlində Bakida Əlaqələndirmə Ofisi təsis edilmisdir. Getdikcə artan yoxsul insanlar sayinin, xususən də məcburi kockun insanlara yardim gostərmək zərurətinin movcud olduğu səraitdə AİB-in Azərbaycandaki fəaliyyəti əsasən sosial sektorun inkisaf etdirilməsinə yonəldilmisdir. Bu vəzifə AİB-in “araliq əməliyyat strategiyasinin” əsasinda durur və onun əsas məksədləri insanlarin inkisafina dəstək vermək, idarəciliyin yaxsilasdirilmasini və institusional bazanin mohkəmləndirilməsini, habelə dayaniqli inkisafi dəstəkləmək yolu ilə Azərbaycanda yoxsulluq səviyyəsini aradan qaldirmaq və yasayis standartlarini yuksəltməkdir. AİB-in Azərbaycana 25 yardim strategiyasi ikili xarakter dasiyir: ən kəskin ehtiyac icində yasayanlar ucun muhum ictimai ehtiyaclarin və xidmətlərin təmin edilməsinin təkmilləsdirilməsində Hokumətə koməklik etmək; rəqabətə əsaslanan ozəl investisiyalarin həyata kecirilməsi və yeni is yerlərinin yaradilmasi ucun zəruri muhitin yaradilmasina yardim etmək. AİB-in strategiyaya əsaslanan bu əməliyyatlari idarəciliyin yaxsilasdirilmasina və institutlarin mohkəmləndirilməsinə xususi təsir gostərəcəkdir. Azərbaycan 1997-ci ildə Qara Dəniz Ticarət və İnkisaf Bankınn (QDTİB) uzvu olmusdur. Bu gunə kimi onun Azərbaycandakı fəaliyyətlərinə Azərbaycan Beynəlxalq Bankı ilə bağlı ticarət xarakterli maliyyələsdirmədən, habelə yeni yaradılmıs Azərbaycan Mikro Maliyyə Bankına AYİB ilə yanası olaraq səhm kapital qoyulusunun həyata kecirilməsindən ibarətdir. QDTİB-nin Azərbaycandakı fəaliyyətlərinin əsas məksədləri uzv olkələr arasında əməkdaslığı artırmaq (regionlar arası lahiyələr); qeyri-neft sektorlarını inkisaf etdirmək; olkə ucun boyuk təsirləri ola biləcək lahiyələri, məsələn enerji, sənaye, aqrobiznes, qida istehsalı sahələrində lahiyələri inkisaf etdirməkdir. 2004-cu il mayın 1-də Avropa Birliyinin genislənməsindən sonra Azərbaycana Avropanın Qonsuluq Siyasətində istirak etmək təklif olunmusdur. Avropa Komissiyasının Azərbaycan Hokuməti ilə sıx əməkdaslıq cərcivəsində hazırladığı FəaliyətPlanının muəyyən edəcəyi vəzifələrin AYİB-in investisiya muhiti ilə əlaqədar apardığı strateji dialoqla uzlasacağı gozlənilir. Bu siyasət Azərbaycanın beynəlxalq birliklə daha genis əlaqələr qurması ucun imkanlar təklif edir. 1992-ci ildən 2004-cu ilə kimi olan muddətdə Avropa Komissiyası TACIS, ECHO, Qida Təhlukəsizliyi, FEOGA, Xususi Yardım, Bərpa və Xususi Humanitar Yardım proqramları cərcivəsində umumilikdə 400 milyon avro dəyərində qrant əsaslı yardımlar etmisdir. Azərbaycanda həyata kecirilən TACIS proqramı cərcivəsində əsas məksəd bazar iqtisadiyyatına və insan huquqlarına əsaslanan pluralist demokratiya kecidlə bağlı yardım gostərməkdən ibarətdir. Burada əsas diqqət institusional, huquqi və inzibati islahatların həyata kecirilməsinə və ozəl sektorun inkisaf etdirilməsinə yo- nəldilir. TACIS-in novbəti uc il ucun budcəsi 28 milyon avrodur və bu muddət ərzində ozəl sektorun inkisaf etdirilməsi, təqaudlər, ekologiya, sosial təminat və ictimai idarəetmə sahələrində islahatlar nəzərdə tutulmusdur. Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının Azərbaycandakı strategiyası əsas diqqəti yerli və xarıci rəqabətin gucləndirilməsinə, qeyri-bank sektorunda mustərək muəssisələrin yaradılmasına və yerli ozəl banklara texniki yardımın təmin edilməsi vasitəsilə maliyyə sektorunun dəstəklənməsinə; mikro muəssisələrin, kicik və orta sahibkarlığın mohkəmləndirilməsinə; kənd təsərrufatında və sənaye sektorlarında investisiyaların dəstəklənməsinə; qeyri-neft sektorlarına birbasa xarıci investisiyaların yonəldilməsinə, habelə neft, qaz və əlaqədar sektorlarda investisiyaların dəstəklənməsinə yonəldilmisdir. Bu qurum doqquz lahiyəni maliyyələsdirmisdir. Eyni zamanda bu yaxınlarda AYİB-lə birlikdə mikromaliyyə bankının maliyyələsdirilməsi ucun lazımi maliyyə vəsaitləri artıq təsdiq edilmisdir və bu vəsaitlərin umumi dəyəri 134,6 milyon ABS dolları təskil edir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun Direktorlar Surası 2 iyul 2001-ci ildə Yoxsulluğun Aradan Qaldırılması və İnkisaf Proqramı cərcivəsində 80,45 milyon SDR məbləğində (kvotanın 50 faizi) uc illik razılasmanı təsdiq etmisdir. 2003-cu ilin dekabrına kimi bu razılasma cərcivəsində dord odənis həyata kecirilmisdir. Proqramın uc əsas vəzifəsi asağıdakılardır: makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi, idarəetmənin təkmilləsdirilməsi və iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorlarının inkisafı. Hokumət bu gunə kimi həmin proqramın həyata kecirilməsini təmin etmisdir. Proqramın nəticəsi olaraq Hokumət Yoxsulluğun Aradan Qaldırılması Strate- 27 giyasını yekunlasdırmıs və gomruk, vergilərin idarəolunması, maliyyə sektoru, Dovlət Neft Fondunun yaradılması və idarəolunması, enerji sektoru, idarəetmə, budcə siyasəti və ticarət siyasəti sahələrində islahatlar həyata kecirmisdir. 2004-cu ilin noyabrında Azərbaycan VIII Maddənin 2, 3 və 4-cu tələblərini qəbul edərək cari beynəlxalq əməliyyatlar ucun odənislərin və pul kocurmələrinin həyata kecirilməsi zamanı məhdudiyyətsiz valyuta kursu təmin etmək ohdəliyini oz uzərinə goturmusdur. Nəhayət, 22 dekabr 2004-cu ildə BVF-nin Direktorlar Surası Yoxsulluğun Aradan Qaldırılması və İnkisaf Proqramı cərcivəsində dorduncu və sonuncu təhlili tamamlamısdır. Azərbaycan İslam İnkisaf Bankına 1992-də qosulmusdur. İİB-nin fəaliyyətləri kanal və drenaj sistemlərinin bərpası, enerji istehsalının artırılması və muhum yolun insası vasitəsilə kənd təsərrufatının inkisaf etdirilməsinin təkmilləsdirilməsinə yonəldilmisdir. Bank infrastrukturun və aqro sənaye sahələrinin qurulması ilə bağlı texniki yardım fəaliyyətlərini maliyyələsdirmisdir. İİB-nin həyata kecirdiyi investisiyalara AYİB ilə birlikdə Mingəcevir Enerji Lahiyəsinin maliyyələsdirilməsi (bunun ucun 12,5 milyon ABS dolları məbləğində kredıt ayırmısdır) daxildir. Bu lahiyəyə Mingəcevir Su Elektrik Stansiyasının avadanlıqlarla təchizatı, habelə 110 kv-lıq oturucu xəttin və yeni stansiyanın qurulması daxildir. BMT-nin İnkisaf Proqramı (UNDP) Azərbaycanda 1993-cu ildən təmsil olunur. Bu gunə kimi UNDP umumi dəyəri 31 milyon ABS dollarından cox olan 60-dan artıq proqram və lahiyə həyata kecirmisdir. İlk dovrdə qurumun fəaliyyətləri əsasən munaqisədən sonrakı dovrdə yardım, fovqəladə hallarda xilasetmə və yenidənqurma sahələrinə yonəldilmisdir. UNDP Dunya Bankı və UNHCR ilə birlikdə muharibənin təsirlərinə məruz qalmıs ərazilərdə həyata kecirilən tədbirlərin əlaqələndirilməsi, milyona yaxın qacqın və kockun kateqoriyasından olan insanın 28 muvəqqəti yerləsməsinə dəstək verilməsi və əhalinin zəif kateqoriyaları ucun gəlir gətirən fəaliyyətlərin təskili ucun məsul olan Azərbaycan Yenidənqurma və Bərpa Agentliyini təsis etmisdir. UNDP həmcinin Azərbaycanda Minalara Qarsı Milli Agentliyin (ANAMA) təsis edilməsinə sərait yaratmıs Minalara qarsı Milli fəaliyətProqramının hazırlanmasında aparıcı rolu oz uzərinə goturmusdur. Bu gun UNDP-nin Azərbaycandakı fəaliyyətlərinin əsas məksədləri yoxsulluğun aradan qaldırılmasına koməklik etmək, fərdi insan huquqlarına ehtiram olunmasını dəstəkləmək, təbii ehtıyatları muhafizə etmək, habelə olkə miqyasında muvafiq islahatların kecirilməsi yolu ilə olkədə demokratik idarəciliyin BMT Xartiyasının prinsiplərinə uyğun həyata kecirilməsini təmin etməkdir. Azərbaycan hazırda dunyanın 84 olkəsi ilə qarsılıqlı iqtisadi-ticarət əlaqələrinə malikdir. Olkənin iqtisadi potensialı, xammal və mineral ehtıyatlarla zənginliyi, təbii səraiti və əlverisli iqtisadi-coğrafi movqeyi əməkdaslıq imkanlarını artırır. 2005-ci ilin mart-aprel aylarında Yaponiyanın Azərbaycanın inkisafına rəsmi ikitərəfli yardımlarının cəmi 404,3 milyon ABS dollarına bərabər olmusdur (texniki yardımlar istisna olmaqla). İqtisadi Əməkdaslıq və İnkisaf Təsgilatının məlumatlarına əsasən Yaponiya 2000-2001-ci ildə ən iri ikitərəfli donor, 1997-ci və 1998/99-cu illərdə isə muvafiq olara ikinci və ucuncu ən iri donor olmusdur. Yaponiyanın ən iri lahiyəsi Severnaya Qarısıq Qaz Enerji Stansiyası lahiyəsidir. 1998-ci və 1999-cu illərdə muvafiq olaraq 193 milyon və 153 milyon ABS dollarına bərabər məbləğdə (yenlə) kredıtlər ayrılmısdır. Eyni zamanda muxtəlif məksədlər ucun, o cumlədən torpaq və irriqasiyanın inkisaf etdirilməsi, tibbi ocaqlar, qida istehsalı, iqtisadi struktur dəyisiklikləri və mədəni məksədlər ucun də qrant səklində vəsaitlər ayrılmısdır. Yerlərdə İnsan Təhlukəsizliyi qrant mexanizmi vasitəsilə 66 lahiyə ucun cəmi 3,9 milyon ABS dolları məbləğində vəsaitlər ayrılmısdır. Eyni zamanda ICRC və UNCHR vasitəsilə də humanitar yardımlar, Dunya Qida Proqramı vasitəsilə isə qida təmin edilmisdir. Texniki yardımlara isə 1993-2004-cu illərdə Yaponiyada 164 nəfərin təlim kecməsi və bes mutəxəssisin Azərbaycana gondərilməsi daxildir. 2002-ci ilin sonlarında aparılmıs yardıma dair məsləhətləsmələr cərcivəsində asağıdakı sahələr prioritet kimi muəyyən edilmisdir: 1) iqtisadi infrastrukturun inkisafı; 2) sosial sektor; 3) insan resurslarının inkisafı. Almaniya Kredıtanstalt fur Wiederaufbau (KfW) vasitəsilə həyata kecirdiyi maliyyə əməkdaslığı cərcivəsində Azərbaycana təqribən 72 milyon avro dəyərində investisiya qoymusdur və novbəti iki il ərzində bu məbləği 90 milyona artırmaq niyyətindədir. Texniki yardım sahəsində isə Almaniyanın Gesellschaft fuer Technische Zusammenarbeit (GTZ) təskilatı bu gunə kimi 9 milyon avro dəyərində treyninq və məsləhətci xidmətləri gostərmisdir və novbəti iki il ərzində bu məbləği 14 milyon avroya catdırmaq niyyətindədir. USTDA ARDNS-nin Sah Dəniz və Cənubi Qafqaz Qaz Kəməri lahiyələrində istirak payını maliyyələsdirmək ucun Bankın ayırdığı maliyyə yardımına dəstək olaraq əhəmiyyətli dərəcədə texniki yardımlar təmin etmisdir. Bu dəstək ARDNS-yə kommersiyalasma və struktur dəyisiklikləri istiqamətində planın hazırlanmasında koməklik gostərəcəkdir. USAID təskilatının Azərbaycana yardımları əsasən dord sahədə cəmləsmisdir: kicik və orta sahibkarlığın (o cumlədən kənd təsərrufatının) inkisafı, iqtisadi islatahlar, demokratiya və idarəcilik, habelə məcburi kockunlər ucun humanitar yardımlar. Turk Eximbank Azərbaycan Beynəlxalq Bankına hokumət zəmanəti ilə verilmis kredıt xəttini 250 milyon ABS dollarına qədər artırmısdır və bu məbləğin 92 milyonu bu gunə kimi artıq odənilmisdir. Bundan əlavə Eximbank Bakı hava limanının təmiri ucun 20 milyon ABS dolları məbləğində kredıt ayırmıs və onu artıq odəmisdir. Qeyd olunan faktlar son dovrlər xarici iqtisadi fəaliyyətlər sahəsində bas verən struktur və keyfiyyət dəyisikliklərinə əyani subutdur və eyni manda Resbublikamızın beynəlxalq iqtisadi inteqrasıya əlaqələrinə qosulmasının numunəsidir. Xarici dovlətlərlə iqtisadi əməkdaslıq Resbublikamızın milli iqtisadiyyatının cox sahəli inkisafının təmin etmək ucun boyuk ustunluklər verir. Məhz buna gorə olkəmizin milli iqtisadiyyatının formalasması ucun xarici dovlətlərlə qarsılıqlı beynəlxalq iqtisadi əlaqələr və bu munasibətlərin inkisafı boyuk vaciblik kəsb edir. Gomruk tarifləri xarici ticarətə mudaxilə etmək ucun istifadə edilən ən muhum alətlərdən biri hesab edilir. Azərbaycanda «Gomruk Məcəlləsi» 10 iyun 1997-ci ildə qəbul edildikdən sonra 20 iyun 1995-ci ildə qəbul edilmis Azərbaycan Resbublikasının «Gomruk tarifi» haqqında Qanunu quvvəyə minmisdir. Bu qanun, əsasən, xarici bazarla daxili bazarın effektli əlaqəsini təmin etməklə, xarici ticarətin dovlət tənzimlənməsinin muhum vasitəsi hesab edilən gomruk tarifinin formalasdırılması və tətbiqi, həmcinin Azərbaycannın gomruk sərhədindən kecən mallardan rusum tutulması qaydalarını muəyyən etmisdir. Resbublikamızın beynəlxalq iqtisadi munasibətinin əsas xarakterik cəhəti beynəlxalq, regional və yerli xarakterli iqtisadi təskilatlara uzv olmaq və bununla da ictimai həyatın butun sahələrində bu təskilatlara inteqrasıya edilməkdir. 1991-ci ilin oktyabr ayının 18-ində Resbublikamız mustəqilliyi bərpa edildikdən sonra Azərbaycanın ilk əməkdaslıq munasibətləri əldə etdiyi beynəlxalq iqtisadi təskilatları asağıdakı kimi sadalamaq olar:
Dunyanın musəlman resbublikalarından biri olduğu ucun resbublikamız bir necə beynəlxalq islam təskilatlarına da uzv secilmisdir. Bunlardan ən nufuzlusu və daha cox istirakcı uzv olkələrin sayına gorə butun islam dunyasının 28 olkəsini ozundə toplayan İslam Konfransı Təskilatıdır (İKT). İslam Konfransı Təskilatı Azərbaycanın mustəqillik əldə etdikdən sonrakı dovrdə inteqrasıya oldunduğu ilk regional səviyyəli orqandır. İslam İnkisaf Bankı və İslam Həmrəylik Fondu ilə AR-n investisiya vəsaitləri və kapital qoyuluslarını millli iqtisadiyyatının uc muxtəlif sahəsinə yatırmıslar. Umumiyyətlə, yatırılan xarici kapital və investisiya vəsaitləri əsasən meliorasiya və su təsərrufatı sahəsinə kənd təsərrufatının inkisafı ucun yonəldilmisdir. Azərbaycan Resbublikası demokratiya və iqtisadi inkisaf naminə təskilat olan GUAM təskilatının uzvu və yaradıcılarındandır. Gurcustan, Moldova və Ukrayna bu təskilatın digər uzvləridir. GUAM təskilatı oktyabrın 10-u 1997-ci il –də təsis edilmisdir. Azərbaycan Resbublikasının dunya iqtisadiyyatına inteqrasıyasında (EKO) İqtisadi Əməkdaslıq Təskilatının da əhəmiyyətli rolu vardır. Resbublikamız eyni zamanda Qara dəniz İqtisadi Əməkdaslığının (QİƏ) yaradıcılarındandır. Azərbaycan Resbublikası 20 sentyabr tarixində Mustəqil Dovlətlər Birliyi uzvu secilmisdir. BVF-nun Bakı səhərində numayəndəliyi fəaliyətgostərir. 1992-ci ildən resbublikamız Beynəlxalq Valyuta Fondunun və Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkisaf Bankının uzvudur. Beynəlmiləsmə və inteqrasıya prosseslərinidəki oz inkisafını davam etdirməklə XXI əsrin astanasında Azərbaycan dovləti yadda qaldı və bu inkisaf tempindəki naliyyətləri yeni əsrdə də davam erdirdi. Belə ki, qırxucuncu dovlət kimi Avropa Surasının Parlament Asambleyasına 2001-ci ilin yanvar ayının 27-sində uzv qəbul olunmusdu. Bir sıra Mustəqil Dovlətlər Birliyi olkələri ilə Resbublikamız azad ticarət rejimini yaratmıs, sərbəst sərmayə ucun huquqi baza tərtib edilmisdir. Belə ki, 90-cı illərin əvvəllərində əsasən siyasi xarakter dasıyan və kecmis SSRİ olkələri arasında dovlətlərarası munasibətlərin qurulması məqsədini dasıyan MDB hazırda daha cox uzv olkələr arasında iqtisadi inteqrasıyanın konkret cərcivələrinin muəyyənləsdirilməsinə istiqamətlənmisdir. Əgər Azərbaycan Resbublikası XX əsrin əvvəllərində bir necə yaxın olkəyə balıq, kuru, neft və ipək ixrac edirdisə hazırda olkəmiz dunyanın cox olkəsi ilə ticarət əlaqələri qurur. Umumiyyətlə, xarici olkələrə dovlətimiz neft, neft məhsulları, avadanlıqları, pambıq lifi, tutun, spirtli ickilər (sərab), soyuducular və kondisioner, əlvan metallar və kimya məhsulları gondərir, əvəzində isə yağ, un, səkər, taxıl, sitrus meyvə kimi ərzaq məhsulu, avtomobil və sənaye avadanlığı, metal və mesə materialları, yungul sənaye malları (parca, paltar, ayaqqabı), mineral gubrə və məisət əsyaları satın alır.. Fikrimizcə, Respublikamız gələcək dovrlərdə xammal əvəzinə daha cox hazır sənaye məhsulları ixrac etməlidir. 2.2. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq maliyyə institutları və İEO-lə iqtisadi münasibətlərin təhlili Beynəlxalq maliyyə təskilatları inkisaf edən dünyanın, kapital təminatının və s. əməliyyatların əsas b. Olkələrin ehtıyatları dünya kapital axınının 75%-dən coxu müxtəlif inkisaf proqramlarını bolməsidir. Hər bi olkənin maliyyə ehtıyatları dünya kapital axininin 75%-dən coxu müxtəlif inkisaf proqramlarini həyata kecirmək ücün dünya olkələrinə daxil olur. Qeyd olunan istiqamətdə, beynəlxalq maliyyə təskilatlarinin rastlasdiği cətinliklərdən biri 1991-ci ildə olmusdu. SSRİ dağildiqdan sonra bu dovrdə respublikamizin ozəlləsdirmə islərində boyük rol oynamis və bazar iqtisadiyyatina kecid olkələrində müvəffəqiyyətli islər aparmisdir. Məlumdur ki, iqtisadi inkisaf proqrami üzrə dünya yoxsulluğunu aradan qaldiran real təskilat beynəlxalq maliyyə təskilatlaridir. Məhz bu olkələrin iqtisadi inkisafinda əsas rolu beynəlxalq maliyyə təskilatlari oynamisdi. Beynəlxalq maliyyə təskilatlarinin ən onəmli misiyasi bütün dünyada yoxsulluğu aradan qaldirmaq və dayaniqli iqtisadi inkisaf sektorunda baslica rol oynamaqla yasayis minimumunu artirmaqdir. Bu təskilatlarin əməkdasliqda əsas məqsədi inkisafa nail olmaqdir. İstiqrazlar və səhm, oz resurslari ilə birgə səfərbərliyə alinmis vəsait, məsləhət və texniki servislər, informasiya catdirilmasi və digərləri qeyd oluna məqsədə catmaq ücün isə əsas alətlər hesab edilir. Son dovrlər isə bu xidmətlər daima təkmilləsdirilməkdədir. Qeyd olunan təskilatlarin həyata kecirdiyi fəaliyətyalniz güclülərin maraqlarindan irəli gələn yox, həm də yoxsullarin maraqlarini əks etdirən sərtlərinin müəyyən edilməsi sahəsində beynəlxalq maliyyə institutlarinin gostərdiyi cəhddir. Onlar Yoxsulluğun Azaldilmasi Strategiyasinin həyata kecirmək istiqamətində maliyyə vəsaitilə təmin edilən məqsədlər toplusunu reallasdirir. BMT-dan ən diqqət cəlb edəni Beynəlxalq Valyuta Fondudur. BVF-n əsasi 1944-cü ildə ABS-in Hempsir statinin Bretton-Vuds əyalətində BMT-nin valyuta konfransinda qoyulmusdur. Bu fond maliyyə-valyuta sferasinda beynəlxalq ticarətin inkisafina, beynəlxalq əməkdasliği təmin etmək və bərabər inkisafi təmin etmək, bununla da üzv olkələrin iqtisadi yüksəlisinə yardimci olmaq, üzv olkələrin valyuta stabilliyinə xidmət etmək, onlarin tədiyyə balansindaki qeyri-tarazaliqlari aradan qaldirmaq məqsədi ilə onlara kreditlər vermək, bununla da beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin qarsisini alan maneələri aradan qaldirmaq, beynəlxalq ticarət münasibətlərinə manecilik torədən valyuta idxali məhdudiyyətlərinin aradan qaldirilmasina komək məqsədi ilə yaradilan beynəlxalq maliyyə institütüdür. Beynəlxalq Valyüta Fondünün ali rəhbər orqani Hər bir üzv olkə İdarəedicilər Sürasinda idarəedici və onün müavini qismində təmsil olünür. İdarəedici və onün müavini adətən maliyyə naziri və Mərkəzi Bankin sədrindən təyin olünür. Novbəti orqan İdarəedici Süra hesab edilir. Fondda idarəedici direktorlarinin sayi iyirmi dorddür. Beynəlxalq Valyüta Fondünda ən cox səsə malik olkələrə aiddir: Amerika Birləsmis Statlari -17.78%, Yaponiya-5.53%, Fransa- 4.98%, Almaniya-5.58%, Boyük Britaniya-4.48%, Səudiyyə Ərəbistani-3.45%, İtaliya-3.09%, Rusiya- 2.9%. Beynəlxalq Valyuta Fondu əsasən iki məqsədin təmin rdilməsinə xidmət edir: tədiyyə balansindaki qeyri-tarkasadliği aradan qaldirmaq, büdcə xərclərinin kreditləsməsi basda olmaqla, olkənin makroiqtisadi stabilliyinə yonəldilən tədbirlərin həyata kecirilməsi. Qeyd etmək olar ki, üzv olkələrin cəlb etdikləri kreditin həcmi kvotanin 25%-dən cox ola bilməz. Qeyd olunan məbləğdən yuxari həcmdə kredit verilməsi isə Beynəlxalq Valyuta Fondunun direktorunun raziliği ilə həyata kecirirlir. Bir qayda olaraq bu elə həmin olkənin ümumi qtisadi, həmcinin, maliyyə siyasətinin təhlili əsasinda tətbiq edilir. Ümumiyyətlə Beynəlxalq Valyuta Fondunun kredit müraciəti əsasinda və olkənin iqtisadi vəziyyətini qiymətləndirdikdən sonra reallasdirirlir. Hər bir üzv olkənin məqsədli lahiyələri reallasdirmaq ücün qarsisinda bir sira sərtlər qoyulmusdur. Kredit vəsaitləri ilə təmin edilmə yalniz bu sərtlərin reallasmasindan sonra həyata kecirilir. Hər bir üzv olkənin qarsisinda duran sərtlərə aiddir
Üzərinə gotürdükləri məsuliyyəti fonda üzv olan olkələr yerinə yetirmədikdə, bir sira cəza tədbirləri tətbiq edilməlidir. Yəni, bu maliyyə qurumu fonda üzv olan olkələrə kredit verilisini dayandira, hətta onlari üzvlükdən uzaqlasdira bilər. Tətbiq ediləcək cəzalarin ağirliği isə ümumiyyətlə ohdəliklərdən yayinmanin səviyyəsindən birbasa asilidir. Beynəlxalq maliyyə əlaqələrinin daha bir təskilati Beynəlxalq İnkisaf və Yenidənqurma Bankidir. Beynəlxalq İnkisaf və Yenidənqurma Bank 1944-cü ildə Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə eyni zamanda yaradilmisdir. Beynəlxalq İnkisaf və Yenidənqurma Bankinin ali rəhbər orqani İdarəedicilər Surasidir və onun Direktorluğudur. Bu təskilata üzv olan olkələr Beynəlxalq Valyuta Fondunun üzvü olmalidirlar. Bu surada hər bir üzv olkə idarəedici və onun müavini qismində təmsil olunur. Bunlar da eyni zamanda maliyyə naziri və Mərkəzi Bankin sədrindən təyin olunur. Novbəti orqan isə İdarəedici Suradir. Bu bank Dünya Banki da adlandirilir. Bankin ümümi kapitalinin 20%-dən cox hissəsi Amerika Birləsmis Statlarinin payina düsür. Qərargahi Vasinqtonda yerləsən Dünya Bankinin. məqsədi əsasən qeyd olunanlari əhatə edir:
Qeyd olunan maliyyə təskilati oz tərkibində Beynəlxalq İnkisaf Assosiasiyasi (BİA); Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkisaf Banki (BYİB); İnvestisiya Zəmanəti üzrə Coxtərəfli Agentlik (İZCA); Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasi (BMK) birləsdirir. Müstəqillik əldə etdikdən sonra Respublikamizin beynəlxalq maliyyə təskilatlari ilə əməkdasliğini üc hissəyə bolməklə arasdirma aparmaq məqsədəuyğun hesab edilir. Beynəlxalq və regional maliyyə-kredit institutlarindan, eləcə də inkisaf etmis olkələrin beynəlxalq səviyyəli kommersiya banklarindan iqtisadi prosseslərin nəzarət altina alinmasi ücün kreditlərin və digər maliyyə vəsaitlərinin əldə edilməsi istiqamətində əməkdasliq. Bu təskilatlarin əsaslari Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Banki, BİA, İslam İnkisaf Banki, Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Banki və ayri-ayri olkələrin kommersiya banklari və sairədir. Əsasən cografi baximdan eyni regionda yerləsən dovlətlərlə iqtisadi ələaqələri və inteqrasiyani gücləndirmək məqsədilə regional iqtisadi birliklərlə əməkdasliq. Bu cür təskilatlara isə Müstəqil Dovlətlər Birliyi (MDB), Qara Dəniz Olkələri Birliyi (QDOB), Avropa Birliyi (AB) , İqtisadi Əməkdasliq Təskilati (İƏT), Xəzər Hovzəsi Olkələri Birliyi (XHOB), GÜAM və s. daxildir Hər bir dovlətin iqtisadi inkisafinin sürətləndirilməsi və həmcinin beynəlxalq iqtisadi sistemə effektli səkildə inteqrasiyasinin təmin edilməsi məqsədi ilə beynəlxalq iqtisadi təskilatlarla əməkdasliq. Bu təskilatlar sirasina ilk novbədə BMT sistemində fəaliyətgostərən ÜTT, QKT, BMTİK, BMSİT və s. daxildir. Azərbaycan Respublikasinin iqtisadi inkisafina dəstək olan beynəlxalq maliyyə təskilatlari həm sosial, həm də iqtisadi sahələrdə lahiyələr həyata kecirməklə bank sektoru, yoxsulluğun aradan qaldirilmasi, yerli istehsalat, sahibkarliq, təhsil, neft-qaz istehsali və dasinmasi, ətraf mühitin qorunmasi, infrastrukturun yaxsilasdirilmasi, orta vəkicik sahibkarliğin inkisafinda boyük rol oynamislar. Beynəlxalq maliyyə təskilatlari yalniz yatirim deyil, həm də məsləhət xidməti lahiyələrində də istirak edirlər. Qeyd etmək lazimdir ki, son yeddi il ərzində Azərbaycanda investisiyalarin səviyyəsi $9 mlrd. təskil edir ki bunun da $6 milyardini xarici investisiya və $3 milyardini yerli investisiya təskil edir. Bu kecid iqtisadiyyati olan olkələr arasinda ən yüksək gostəricidir. Xarici investisiyalar əsasən enerji sektorunda cəmləsmisdir. Dünya Banki 1995-ci ildən etibarən Azərbaycana bazar iqtisadiyyatina kecid üzrə islahat proqramlarinin reallasdirilmasi, makroiqtisadi stabilləsdirmənin təmin edilməsi və neft gəlirlərinin idarəedilməsi, qacqinlarin və məcburi kockünlərin problemlərinin həllində koməklik, infrastrukturunn bərpa edilməsi, təhsil və səhiyyə, enerji sektoruna investisiyalarin cəlb edilməsi istiqamətində tədbirlər, dovlət sektorunda islahatlar, kənd təsərrüfatinda və ümumiyyətlə qeyri-neft sektorunda artim və yeni is yerlərinin acilmasi sahələrində yardim etməkdədir. Dünya Bankinin koməkliyi ilə müstəqilliyin ilk illərində qarsiya cixan bir cox mühüm problemlərə və strategiyali sahələrə qrant alan Azərbaycan bu islərin nəticəsində oz iqtisadiyyatini dircəltməyə baslamisdir. Təhsil sahəsindən tutmus suvarma sisteminə kimi müxtəlif sahələrdə Bankin koməyinə arxalanan gənc müstəqil respublika bunun müsbət nəticələrini artiq gorməyə baslamisdir.5 milyon ABS Dollardan 500 milyon ABS dollara qədər müxtəlif həcmli və əhəmiyyətli lahiyələr ücün bankin koməyinə müraciət edilmisdir. Azərbaycanda Dünya Bankinin məqsədi sosial xidmətləri yaxsilasdirmaq, ətraf mühiti müdafiə etmək və uzunmüddətli iqtisadi inkisafin əsaslarini yaratmaqda yardim etməkdir. Dünya Banki əsasən lahiyələri maliyyələsdirir və olkənin qarsisinda duran cətinliklərlə bağli məsləhətlər verir. Bankin dəstəklədiyi bütün inkisaf lahiyələri olkənin ümumi inkisaf strateqiyasinin ayrilmaz hissəsidir. Xüsusiylə də neft mənbələrindən yaranan gəlirlərin idarə olunmasi, iqtisadi inkisaf ücün əsasin genisləndirilməsi və sosial xidmətlərin yaxsilasdirilmasina yonəlmis yardimlar Dünya Bankinin əsas strateqiyasina daxildir. Azərbaycan Dünya Bankina 1992-ci ildə qosuldu. O zamandan baslayaraq Dünya Bankinin etdiyi yardimlar 37 lahiyə ücün 1.057 milyon ABS dollari həcminə catib. Hazirda isə 18 lahiyə həyata kecirilməkdədir. Dünya Banki proqrami əsasən Azərbaycan əhalisinin yasayis səviyyəsinin yaxsilasdirilmasina yonəlib. Dünya Banki. Bankin Azərbaycandaki aktiv portfeli ümumi dəyəri 365 milyon olan 16 proqramdan ibarətdir. PROQRAMLAR: 1) Səhiyyə Sektorunun İslahati Proqrami ( $ 5 milyon. 2001-ci il 12 iyun tarixində təsdiq edilib, bağlanma taixi – 30 sentyabr 2005) 2) Pensiya və Sosial Yardim Proqrami ($ 10 milyon, 2004-cü il 10 iyun tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 28 feval 2009) 3) Təhsil sektorunun inkisafi Proqrami ($ 18 milyon 27 May 2003-cü il tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 31 mart 2008) 4) Bakinin Su Təchizati (əlavə vəsait daxil olmaqla $73,9 mln, 1995-ci il 28 iyun tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 31 yanvar 2006 ) 5) Yol Proqrami ($ 40 milyon, 2001-ci il 12 iyun tarixində təsdiq olunub, bağlanma taixi – 30 iyun 2005) 6) Pilot Rekonstruksiya Proqrami ($ 30 milyon, 2 iyul 1998-ci il tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 30 iyun 2005 ) 7) Kənd təsərrüfatinin inkisafi (dəyəri $30 milyon, 8 iyun 1999-cu il tarixdə təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 30 sentyabr 2005) 8) İrriqasiya və Drenaj (RIDIP) (dəyəri $42 milyon, 22 iyun 2000 tarixdə təsdiq edilib, bağlanma taixi – 31 may 2006) 9) Suvarma sistemi (IDSMIP) (dəyəri $ 35 milyon, 17 iyun 2003-cü il tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 31 mart 2010) 10) Kənd İnvestisiyalari Proqrami (dəyəri $ 15 milyon, 3 iyun 2004-cü il tarixdə təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 31 mat 2009) 11) Mədəni İrsin Qorunmasi Proqrami (dəyəri $ 7.5 milyon, 13 may 1999-cu il tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi - 31 dekabr 2006) 12) Maliyyə Sektoruna Texniki Yardim Proqrami ($ 5.4 milyon, 12 iyun 2001-ci il tarixdə təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 28 fevral 2006) 13) Maliyyə Xidmətlərinin İnkisafi Proqrami ($ 12.3 milyon, 6 yanvar 2005-ci il tarixdə təsdiq edilib, bağlanma tarixi - 30 iyun 2009) 14) İnstitusional Quruculuğa Texniki Yardim Proqrami -2 ( $9,4 milyon, 2002-ci il 18 iyun taixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 30 iyun 2007) 15) Ətraf Mühitə Təcili İnvestisiyalar ( $20 milyon, 1998-ci il 30 iyun tarixində təsdiq edilib, bağlanma tarixi – 30 iyun 2005) 16) Məcburi kockünlərin iqtisadi inkisafina yardim Proqrami – ( $11,5 milyon, 2005 – ci ilin 15 fevral tarixində təsdiq olunub, bağlanma tarixi – 31 dekabr 2008) Ümumilikdə gotürdükdə isə Dünya Bankina üzv olduğumuz ildən bu günə kimi olkə iqtisadiyyatina 2.27 milyard dollar vəsait ayrilmisdir. Son zamanlar dünyanin bir cox olkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da ekologiyaya diqqət artirilmisdir. Bu sahədə ilk hazirlanan lahiyələrdən biri Dünya Bankinin maliyyələsdirmis olduğu “Sahdağ” Milli Parkidir. Lahiyə Kicik Qafqazda yerləsən qoruqlari birləstirəcək milli parkin yaradilmasi həcmində olmusdur. Dünya Banki bu lahiyənin həyata kecməsi ücün 10-12 milyon dollar kredit ayirmisdir. Dünya Banki Baki ve Sumqayit səhərlərinin icməli suya olan ehtiyaclarini təmin etmək məqsədi ilə Samur cayinin suyundan istifadə ücün tender kecirmisdir. Tenderi “Azərsutikinti” və “Azərenerjitikintiqurasdirma” sirkətləri qazanmislar. Bu lahiyənin həyata kecməsi ücün Dünya Banki 2 milyon dollar kredit ayirmisdir. Dünya Banki irriqasiya sisteminin inkisafina maliyyə dəstəyi gostərmək məqsədi ilə Azərbaycana 35 milyon dollar məbləğində kredit ayirmisdir. Bankin mətbuat ücün verdiyi aciqlamada bildirilir ki, bu lahiyə respublikanin 11 rayonunda 56 min hektar sahənin suvarma sistemini yaxsilasdirmağa imkan verəcəkdir. Dünya Bankinin səhiyyə ilə bağli lahiyənin həcmi 5,5 milyon ABS dollaridir. Onun 5 milyon dollari Beynəlxalq İnkisaf Assosiasiyasi tərəfindən, 500 min dollari isə Azərbaycan hoküməti tərəfindən qoyulacaq. O, lahiyəni DB-nin Azərbaycana səhiyyə istiqamətində gostərəcəyi yardiminin birinci kicik addimi kimi qiymətləndirib. İlk lahiyənin əsas məqsədi rayon səviyyəsində ilkin səhiyyə xidmətlərinin genisləndirilməsidir. Yol lahiyəsi DB-nin Azərbaycanda həyata kecirdiyi ən boyük lahiyələrdəndir. Baki-Ələt-Kürdəmir-Gəncə-Qazax-Gürcüstan sərhəddi istiqamətində kecən Avropa-Qafqaz-Asiya-TRASEKA-"Boyük İpək Yolu" Transqafqaz avtomobil yolu dəhlizinin bərpasini maliyyələsdirmək ücün Azərbaycan Hokuməti üzvləri ilə birgə cox faydali danisiqlar aparilmisdir. Danisiqlar aparilan investorlar Ümumdünya Banki, Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Banki, Ərəb İqtisadi İnkisaf Küveyt Fondu, İslam İnkisaf Banki, Səudiyyə İnkisaf Fondu, Asiya İnkisaf Fondu, Abu-Dabi Fondudur. Danisiqlarin nəticələrinə gorə, 503 km-lik yolun yenidən qurulmasi, reabilitasiyasi ve tikintisine təxminən 250 milyon dollar xərclənib. Bunun 41 milyon dollari (16%) Azərbaycan Hokumətinin payina düsür. Azərbaycan Hokuməti ilə Dünya Banki arasinda imzalanmis 48 milyon dollarliq kredit sazisinə müvafiq olaraq 94 km uzunluğunda Gəncə-Qazax yolunun reabilitasiya olunmusdur. Daha cox ozəl sektorun inkisafi məqsədi dasiyan AYİB Azərbaycanda 9 yerli kommersiya banklari ilə isləyir və bu günə qədər oz partnyorlarina təqribən $180 milyonla təmin etmisdir. Ümumiyyətlə infrastrukturanin inkisafina, nizamnamə kapitalinin təskili ücün Bank 15 illiyə kredit verir. Bank sektorunun inkisafinda rolu olan təskilatlardan biri də BMK-dir. Azərbaycan BMK-ə 1995-ci ildən qosulub. 2008-ci il dekabr ayina qədər BMK oz fondundan təqribən $289 milyon həcmində müxtəlif lahiyələr həyata kecirmis və $104 milyon həcmində digər maliyyə təskilatlari ilə birgə kreditlər ayirmisdir. Azərbaycanda BMK-in yatirimlari əsasən neft və qaz, maliyyə, istehsalat və aqrobiznes sahələrində həyata kecirilir. Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Banki ilə Azərbaycan Respublikasi arasinda əməkdasliq barədə. Azərbaycan Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Bankina 25 sentyabr 1992-ci il tarixində üzv olmusdur. Respublikamizin Bankin səhm kapitalinda istirak payi 5,5 mln dolladir.2009 – cu ilədək bu məbləğin 1.25 mln dollari odənilib. Bank tərəfindən ayrilmis kreditlər hesabina dovlət sektorunda həyata kecirilmis proqramlarin ümumi dəyəri 479 mln dollar təskil edir.Bu proqramlara asağidakilar daxildir:
Ozəl sektorda həyata kecirilmis proqramlarin dəyəri isə 600 mln dollar təskil edir ki, buraya:
lahiyələri daxildir. Asiya İnkisaf Bankinin (AİB) məqsədi stratejik gündəmini secilmis, nəticə orientasiyali, olkə yonümlü partnyorluq strategiyalari və oz inkisaf etməkdə olan olkələri (İEOO) ücün uyğun texniki cəhətdən mümkün olan yardim proqramlari vasitəsilə həyata kecirməkdir. AİB-in tələblərinə cavab verən oz İEOO-i ücün Asiya İnkisaf Fondundan (ASİF) borc gotürmə və onlarin adi kapital resurslarina (AKR) cixis iqtidarini müəyyənləsdirmək ücün kriteriyalar yaradaraq klassifikasiya sisteminə malikdir. İEOO-də iqtisadi vəziyyət dəyisdikcə onun klassifikasiyasi da dəyisə bilər. İEOO rəsmi yardimdan asililiğini azaldarsa və kommersiya kapitalina güvənli cixisi olarsa, bu olkə AİB yardimini dayandira bilər. Asiya İnkisaf Banki və Azərbaycan Respublikasi arasinda əməkdasliğa dair. Azərbaycanin əməkdasliq etdiyi beynəlxalq təskilatlardan biri də Asiya İnkisaf Bankidir. Respublikamiz 29 oktyabr 1999 – cu il taixindən bu təskilatin üzvüdür. Bankin Azərbaycandaki fəaliyyətinin strateji istiqamətlərini yoxsulluğun azaldilmasi və qeyri-neft sektorunun inkisafinin dəstəklənməsi təskil edir. Bank tərəfindən maliyyələsdirilən və maliyyələsdirilməsi nəzərdə tutulan əsas sahələr bunladir: nəqliyyat, su təchizati, enerji və infrastrukturun digər sahələri; maliyyə sektoru (bank və siğorta), təhsil, səhiyyə və s. Bank tərəfindən Azərbaycan Hokumətinə 2009 – cu ilədək ayrilmis kreditlərin məbləği - 104 mln. dollar, ayrilmis qrant və texniki yardimlarin məbləği - 13,5 mln. dollar təskil etmisdir. İslam İnkisaf Banki ilə Azərbaycan Respublikasi arasinda əməkdasliq barədə. İslam İnkisaf Banki ilə Azərbaycanin əməkdsliği 4 iyul 1992–ci ildə Respublikamizin bu təskilata üzv olmasi ilə baslamisdir. Bankin səhm kapitalinda Azərbaycanin istirak payi 9.76 milyon dollar, və ya ümumi səhm kapitalinin 0.13% - i miqdarindadir. Bank tərəfindən Azəbaycana ayrilmis kreditlərin məbləği 130 milyon dollara yaxin, qrantlarin məbləği isə 1.8 milyon dollara yaxindir. Bank tərəfindən ayrilmis kreditlər hesabina: a) həyata kecirilmis proqramlar: 1. Mingəcevir SES-in tikintisi 2. Mil-Muğan Kollektorunun tikintisi 3. Xanarx Kanalinin tikintisi (I-ci mərhələ) 4. Ələt–Qazi-Məmməd yolunun tikintisi 5. Kənd ərazilərinin inkisafi proqrami b) həyata kecirilməkdə olan proqramlar: 1. Xanarx Kanalinin tikintisi (II-ci mərhələ) 2. Ucar-Yevlax avtomobil yolunun yenidənqurulmasi 3. Zəlzələ nəticəsində zərər cəkmis infrastruktur obyektlərinin bərpasi 4. 330/110/10 kV-luq «Xacmaz» yarimstansiyasinin insa edilməsi və onun 330/110 kV-luq Yasma-Dərbənd elektrik verilis xəttinə birləsdirilməsi 5. Samur-Abseron kanalinin “Vəlvələcay-Taxtakorpü” hissəsinin tikintisi 6.Yevlax-Gəncə yolunun tikintisi Bank tərəfindən ayrilmis qrantlar hesabina a) həyata kecirilmis proqramlar: 1. "Ələt-Qazi Məmməd" avtomobil yolunun tikintisinin isci proqraminin hazirlanmasi 2. Samur-Abseron suvarma sisteminin yenidənqurulmasi Sxeminin hazirlanmasi 3. Lənkəran konserv zavodunun yenidənqurulmasi proqrami. Texniki iqtisadi əsaslandirmanin hazirlanmasi (TİƏ). 4. Xirdalan süd kombinatinin yenidənqundmasi. TİƏ 5. Mingəcevir Energetika Lahiyəsində istifadə olunacaq avadanliğin alqisi ilə bağli imzalanmis Sazisin icrasi ilə əlaqədar tender sənədlərinin hazirlanmasi və məsləhətci xidmətləri b) həyata kecirilməkdə olan proqramlar: 1. Maliyyə Nazirliyinin potensialinin gücləndirilməsi 2. İqtisadi İnkisaf Nazirliyinin potensialinin gücləndirilməsi Beynəlxalq Maliyyə Fondu üzv olkələrini üc yolla maliyyə vasitəsilə təmin edir və bunlarin hamsinin ortaq məqsədi üzv olkələrə ehtıyat valyutalarin otürülməsidir. Həm standard, həm də güzəstli kreditlərin verilməsi zamani maliyyələsmə əsasən BVF-in təskilati vasitəsilə təmin olunur və bunun da kredit xətlərilə oxsarliqlari var. BVF-in iri miqyasli kredit verməsi ücün bu kredit xətlərinin istifadəsi iqtisadi sabitliyə və BVF-lə üzv olkələr arasinda razilasdirilmis struktur reformu məqsədlərənail olunmasindan sonra sərti xarakter dasiyir. Basqa üzvlərdən xarici valyutalarin əldə olunmasi ücün istifadə oluna bilən Xüsusi Hesablasmalar Hüququnu (XHH) üzv olkələrə verməklə BVF həmcinin beynəlxalq ehtıyat aktivləri də yarada bilər. Standard kredit vermə əməliyyatlari. Basqa beynəlxalq maliyyə institutlarindan fərqli olaraq (Dünya Banki və ya regional inkisaf banklari kimi), BVF üzv olkələrinin valyutalari və onlarin xarici valyutalar rezervlərinin bir hissəsi ücün saxlanilan yer rolunu oynayir. Azərbaycan Hoküməti Beynəlxalq Valyuta Fondu ilə əməkdasliqda bir sira sahələrdə iqtisadi islahatlarin həyata kecirilməsində mühüm irəliləyislərə nail olmusdur. O cümlədən, Hesablama Palatasi yaradilmis, yəni Büdcə Sistemi haqqinda Qanun qəbul edilmisdir. Neft fondu yaradilmis və onun səffafliği təmin edilmis, vergi və gomrük idarəetmə sistemləri təkmilləsdirilmis, habelə bank nəzarəti sistemi gücləndirilmisdir. Hokümət və Mərkəzi Bank sağlam pul-kredit və büdcə siyasətlərini həyata kecirməkdədir. Bir olkənin Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkisaf Banki (BYİB) üzvü ola bilməsi ücün əsas tələb olunan həmin olkənin BVF üzvü olmasidir. Buna gorə də BVF-dən ayrilan olkələr BYİB-dən də ayrilmaq məcburiyyətindədirlər. Bank əsasən basqa yollarla movcud sahələrlə kredit əldə edə bilməyəcəyi qənaətinə gəldiyi olkələrə kredit verir. Beynəlxalq sərmayə bazarlarindan borc almaq imkanina sahib olan olkələrə prinsip olaraq kredit verilmir. Bu məqsədə yonəlmis olaraq maliyyələsdiriləcək lahiyə iqtisadi, ticarət, maliyyə, idarəedici və texniki yonləriylə daha ətrafli səkildə analiz edilir və kreditdən istifadə edəcək qurum da dərindən arasdirilir. Əlaqədar olkənin iqtisadi vəziyyəti, xarici odəmələr balansindaki yeniliklər və lazim olarsa siyasi vəziyyəti əsas arasdirma məqsədi olur. Avropa Yenidənqurma və İnkisaf Bankinin (AYİB) məsuliyyətlə sərmayə yatirdiğina əmin olmaq ücün, AYİB oz əməliyyatlarinin effektivliyini qiymətləndirmək, kecmis təcrübədən oyrənmək və gələcək lahiyələrin inkisafini yaxsilasdirmaq ücün davamli olaraq arasdirmalar həyata kecirir. Qiymətləndirmə Departamenti (QD) Bankin əməliyyatlarinin arasdirilmasinda cavabdehlik dasiyir. QDBank lahiyə və siyasətlərini onlarin nə dərəcədə məqsədlərinə uyğun islədiklərini və Bank mandatina nə dərəcədə uyğun olduğunu oyrənərək qiymətləndirir. QD həmcinin bankin əvvəlki təcrübəsindən nəticələr cixararaq Banka yeni lahiyələrin hazirlanmasinin yaxsilasmasina komək edir. Müstəqillik qazandiqdan sonra Azərbaycan Respublikasi bütün dünyada artiq müstəqil, suveren, iqtisadi potensiali olan olkə kimi taninmağa baslamisdi və təbii ehtıyatlari ilə xarici olkərin həmcinin inkisaf etmis olkələrin maraq dairəsinə daxil olmusdu. Azərbaycan hazirda dünyanin 84 olkəsi ilə qarsiliqli iqtisadi-ticarət əlaqələrinə malikdir. Olkənin iqtisadi potensiali, xammal və mineral ehtıyatlarla zənginliyi, təbii səraiti və əlverisli iqtisadi-coğrafi movqeyi əməkdasliq imkanlarini artirir.Və bu əlaqələr ilbəil artmisdir. Dovlət Gomrük komitəsinin verdiyi rəsmi məlumata gorə 2011-2014-cü illəri əhatə edən idxal və ixrac əməliyyatlarina gorə inkisaf etmis olkələr daha cox üstünlük təskil etmisdir. Bu əlaqələrin inkisafi həm olkə iqtisadiyyatinin canlanmasina səbəb olur, həm də Azərbaycan Respublikasinin dünyada nüfuzlu və iqtisadi inkisafda olan olkə kimi taninmasina yol acir.
Yüklə 203,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|