Empirik sosioloji tədqiqat özünəməxsus idrak prosesi kimi zaman daxilində
Yüklə 98,62 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Empirik sosioloji tədqiqat özünəməxsus idrak prosesi kimi zaman daxilində baş verir. Tədqiqatın hazırlanması və keçirilməsini əhatə edən bütün dövr xronoloji şəkildə bir-birinin ardınca gələn mərhələlərə bölünür. Tədqiqatın məqsədi — müvafiq mövzunu öyrənmək və ya hansısa praktiki problemi həll etmək imkanı verən, nümayəndəlik və mötəbərlik keyfiyyətlərinə malik olan müəyyən empirik informasiyanı toplamaqdır. Bu məqsədin həyata keçirilməsi bir çox zehni əməliyyatları yerinə yetirməyi tələb edir. Bu əməliyyatlar qruplarda birləşdirilmişdir. Keçid xronoloji olaraq bir qrupdan o birisinə edilir, halbuki mövcud qrupun daxilində xronologiya zəruri deyil və o, pozula bilər, çünki hər bir ayrıca elementdən bütün başqalarına doğru qeyri-müəyyən dəfə təkrar edilə bilən çoxistiqamətli hərəkət gedir. Bu baxımdan empirik sosioloji tədqiqatın mərhələləri hər mərhələdə həll edilən vəzifələrin məcmusundan asılı olaraq keyfiyyətcə xüsusiləşmiş olur. Empirik sosioloji tədqiqatın aşağıdakı mərhələlərini fərqləndirirlər:
keçid mərhələsi — yoxlama (nümunə) tədqiqatı,
ikinci mərhələ — tədqiqatın həyata keçirilməsi,
üçüncü mərhələ — materialın işlənməsi. Hazırlıq mərhələsində, ilk növbədə, tədqiqatın proqramı işlənilib hazırlanır. Başqa sözlə, bu, hansı materialın toplanacağı sualına cavab verməkdir. Bununla bərabər informasiyanın toplanılması və işlənməsinin yolları və vasitələri müəyyənləşdirilir. Yoxlama tədqiqatını biz keçid mərhələsi kimi səciyyələndiririk, çünki o, həmişə vacib deyildir. Yoxlama tədqiqatı hazırlığın keyfiyyətini yüksəltmək məqsədini güdür. Hazırlıq elementlərinin (bütövlükdə və ya qismən) özünəməxsus şəkildə
praktiki yoxlanılmasıdır, bundan sonra
həmin elementlərin təkmilləşdirilməsi gedir. Bununla da hazırlıq tamamilə başa çatır və növbəti mərhələyə keçmək olur. Bu mənada yoxlama tədqiqatına hazırlığın bir hissəsi kimi baxmağa əsas var. Tədqiqatın həyata keçirilməsi mərhələsində informasiya toplanılır, tədqiqatın əsl məqsədi həyata keçirilir. Burada informasiya fərdi, ilkin informasiya şəklində alınır. O, hələlik nəzəri analiz üçün hazır deyildir. Fərdi informasiyadan məcmu informasiyaya sıçrayış, tədqiqatın sonuncu materialının işlənməsi mərhələsində baş verir. Bu işlənmə cüzi istisnalarla statistik- riyazi işlənmədir. Özünün əksər hissəsində bu keçid informasiyanın empirik xarakterini dəyişmir. Lakin informasiya artıq nəzəri təhlil üçün yararlı hala düşür. Bununla da empirik sosioloji tədqiqat başa çatır. Müvafiq şəkildə işlənmiş empirik informasiya artıq əldə edilmiş olur. Bundan sonra nəzəri təhlil, ümumiləşmə, yəni sosioloji nəzəri tədqiqat, eləcə də bu informasiyadan idarəçilik qərarlarının qəbul edilməsindən istifadə olunması başlayır. Empirik sosioloji tədqiqatın mərhələləri arasındakı qarşılıqlı əlaqə üçün prosesin bir istiqamətdə getməsi səciyyəvidir. İdrak prosesi hazırlıqdan tədqiqatın həyata keçirilməsinə (burada biz yoxlama tədqiqatını təcrid edirik) və buradan da materialın işlənməsinə doğru yayılır. Əks istiqamətdə hərəkət ziyanlıdır. Əgər hazırlıq elementlərinə — proqrama, metodika, təşkil və s. tədqiqatın həyata keçirilməsinə başladıqdan sonra hansısa dəyişikliklər edilirsə, bu ancaq o deməkdir ki, ya hazırlıq başa çatdırılmamış və vaxtından əvvəl icra mərhələsinə keçilmişdir, ya da hazırlıq zamanı elə dəqiqsizliklər və nəzərdənqaçmalara yol verilmişdir ki, onlar tədqiqatın gedişində aradan qaldırılmalıdır. Bütün hallarda bu, tədqiqatın səviyyəsini aşağı salır. Eyni şey tədqiqatın həyata keçirilməsi və materialın işlənməsi mərhələləri arasındakı əlaqəyə də aiddir. Əgər sual vərəqələri doldurulmamış və məzmun baxımından təshih olunmayıbsa, materialın işlənməsinə başlamaq olmaz. Materialın işlənməsinə sual vərəqələrinin yoxlanılmış və hazır kimi qəbul edilmiş hissəsindən başlamağın mümkün olması isə başqa məsələdir. Lakin bu o deməkdir ki, onlar üçün, yəni seçmənin, tədqiq olunan məcmunun müvafiq vahidləri üçün tədqiqatın həyata keçirilməsi mərhələsi başa çatmışdır. Əgər empirik sosioloji tədqiqatın mərhələləri arasında əlaqə bir istiqamətlidirsə, əgər mərhələlər xronoloji cəhətdən bir-birinin ardınca gəlirsə, onda növbəti mərhələ özündən əvvəlkinə təsir göstərə bilməz. Burada ancaq bircə imkan var: — əvvəlki mərhələnin strukturunda elə elementlər olmalıdır ki, onlar sonrakı mərhələnin xarakter tələbatını nəzərə almış olsunlar. Bu mənada əks qayıdış təsirindən danışmaq mümkündür, lakin bu geriyə təsir bilavasitə həyata keçir. Məsələn, materialın işlənməsi mərhələsinin "mənafeyi" hazırlıq mərhələsində materialın işlənməsi layihəsi ilə (bu layihə hələ hazırlıq mərhələsində işlənilir), tədqiqatın həyata keçirilməsi mərhələsinin "mənafeyi" isə təşkilat planı ilə (bu plan da hazırlıq mərhələsində tutulur) təmsil olunmuşdur. Hər bir mərhələ özlərinin bütövlüyü, qarşılıqlı asılılığı və vahidliyi ilə mərhələnin sərhədlərini müəyyənləşdirən, onu digər mərhələlərdən fərqləndirən bir neçə elementə malikdir. Proqram, hansı empirik informasiyanın toplanacağı, nəyin öyrəniləcəyi, hansı sosioloji qarşılıqlı əlaqələrin, cəhətlərin və proseslərin həqiqətən sosioloji tədqiqatın predmeti olacağı sualına cavab verir. Materialın işlənməsi layihəsinin köməyi ilə fərdi informasiyadan məcmu informasiyaya sıçrayış baş verir. Metodika özü də aşağıdakılara bölünür: a) məlumatların toplanılması metodikası; bu metodika fərdi informasiyanın doğruluğunu təmin edən metodlar, vasitələr və prinsipləri müəyyənləşdirir. b) seçmə metodikası; bu metodika tədqiq olunan şəxslərin sayını və onların seçilməsinin informasiya mötəbərliyini təmin edən üsullarını müəyyənləşdirir. Təşkilati plan tədqiqatın necə təşkil olunacağını müəyyənləşdirir. Sənədlər (alətlər dəsti) hazırlığın nəticələrinin yazıldığı və qeyd olunduğu sənədləri əhatə edir. Yüklə 98,62 Kb. Dostları ilə paylaş:
|