Ən qədimdən b e. III əsri I å ë ì è ë



Yüklə 3,94 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/186
tarix23.01.2018
ölçüsü3,94 Mb.
#22077
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   186

15 

 

aparmış,  elə  həmin  ildə  İran  Arxeologiya  İdarəsi  xırda  qazıntılar  aparmağa  cəhd 



göstərmişdi. 

Diyarın qədim tarixinin öyrənilməsi üçün Aşşur (Assuriya) kitabələrinin 1926-

1927-ci illərdə amerikalı D.D.Lakenbill tərəfindən toplu nəşri və Urartu kitabələrinin 

1956-1957-ci  illərdə  Avstriya  alimi  F.Köniq  tərəfindən  hazırlanmış  nəşri  mühüm 

əhəmiyyətə malikdir. Urartu kitabələrinin tam külliyyatı, onların rus dilinə tərcüməsi 

və  izahatları  Q.A.Melikişvili  tərəfindən  nəşr  etdirilmişdir  ["Urartu  mixi  kitabələri", 

M., 1960]. 

1955-ci  ildən  "Ümumdünya  tarixi"nin  cildləri  çapdan  çıxmağa  başladı.  SSRİ 

Elmlər  Akademiyası  tərəfindən  nəşr  edilən  bu  sanballı  əsər  "marksist  tarix 

ədəbiyyatında bəşəriyyətin ən qədim zamanlardan müasir dövrümüzədək keçdiyi yolu 

işıqlandıran ümumi əsər" [I c, s. 5] kimi nəzərdə tutulmuşdu. 

1955-1956-cı  illərdə  çapdan  çıxmış  I  və  II  cildlər  ibtidai  icma  cəmiyyəti  və 

qədim dünya tarixinə həsr edilmişdir. 

Təəssüf ki, konkret materialların çatışmaması üzündən Azərbaycanın ən qədim 

tarixi I cilddə özünün əsil dərin elmi əksini tapmamışdır. Eneolit dövrü və Tunc əsri 

çox səthi verilmişdir. Bu nəşrdə Manna tarixi özünə layiq yer tapa bilməmişdi, 

II  cilddə  Qafqaz  Albaniyasının  da  bəxti  gətirməmişdir.  Onun  tarixinin 

xəsiscəsinə  işıqlandırılması  zamanı  bir  sıra  səhv  müddəalar  da  irəli  sürülmüşdür; 

məsələn,  iddia  olunur  ki,  antik  dövr  Albaniyasında  təsərrüfatın  üstün  forması  köçəri 

maldarlıq  idi.  E.ə.  I  əsrin  ortalarına  yaxın  Albaniyanın  müasir  Kaxetiyanın  bir 

hissəsini  tutması  barəsindəki  iddia  da  düzgün  deyil.  Bu  ərazi  alban  tayfalarının 

yayıldığı zona olmuşdur. Albaniyada məbəd "knyazlığı"ndan da çətin danışmaq olar. 

1946-1953-cu  illərdə  S.M.Qazıyevin  rəhbərliyi  altında  Mingəçevir  SES-in 

tikintisi  rayonunda  aparılan,  öz  miqyasına  görə  çox  böyük,  çoxillik  arxeoloji 

qazıntılar bizim üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Ekspedisiya ilk tunc dövründən tutmuş 

orta  əsrlərədək  olan  dövrə  aid  zəngin  material  aşkar  etmişdir.  Bu  materialların 

içərisində  son  tunc  və  ilk  dəmir  dövrünün  çoxlu  abidəsi,  skif  qəbirləri,  iki  yüzdən 

artıq katakomba, çoxlu küp qəbirləri vardır. Habelə alban kitabələrinin fraqmentleri, 

xeyli paleoantropoloji material və s. var. Bu materialların bir hissəsi Albaniyanın Ön 

Asiya ölkələri ilə əlaqələri barəsində   danışmağa imkan verir. 

40-cı  illərin  sonlarından  Qobustan  qayaüstü  rəsmlərinin  öyrənilməsinə 

başlanılmış, burada  imperator Domisian dövrünün latın kitabəsi də  aşkar edilmişdir. 

Qobustanın  ilk  tədqiqatçısı  İ.M.Cəfərzadə  olmuşdur.  Onun  işini  C.Rüstəmov  və 

F.Muradova davam etdirirlər. 

1949-cu  ildə  B.B.Piotrovskinin  mühüm  əhəmiyyətə  malik  olan  "Zaqafqaziya 

arxeologiyası" əsəri nəşr olunmuşdur. Bu əsərdə Cənubi Qafqazın ibtidai icma dövrü 

abidələrinin şərhi verilmiş, geniş ümumiləşdirmələr aparılmışdır. 



16 

 

Respublikada arxeoloji tədqiqatların genişləndirilməsi ilə əlaqədar 50-ci illərin 



əvvəllərində  görkəmli  rus  alimləri  A.A.İessen,  S.N.Zamyatnin,  V.V.Bunak  və  b. 

Bakıya  dəvət  olunurlar.  Onlar  yerli  kadrlar  sırasından  mütəxəssislər  hazırlanması 

işinin  təşkilində  səmərəli  fəaliyyət  göstərdilər.  Respublikanın  arxeoloji  cəhətdən 

öyrənilməsi  işində  SSRİ  EA  Arxeologiya  İnstitutu  və  Azərbaycan  EA  Tarix 

İnstitutunun  1953-cü  ildə  A.A.İessenin  rəhbərliyi  altında  təşkil  edilmiş  birgə 

ekspedisiyası mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur. 

İngilis  alimi  T.Berton  Braunun  1948-ci  ildə  Göytəpədə  (Urmiya  gölündən 

qərbdə)  apardığı  qazıntılar  çox  qiymətli  material  verdi.  Aşkara  çıxarılmış 

təbəqələrdən ən qədimləri, görünür, e.ə. IV minilliyə aiddir. Bu təbəqələrdə gil evlərin 

qalıqları,  çoxlu  alət  və  keramika,  müəyyən  qədər  silah  və  i.a.  tapılmışdır.  E.ə.  III 

minilliyə  aid  olan  "K"  təbəqəsində  çoxlu  keramika  olmuş,  mis  məmulatlar  geniş 

yayılmışdır.  Kutilərə  mənsub  olması  şübhə  doğurmayan  Göytəpə  mədəniyyəti  İran 

yaylasının  digər  mədəniyyətlərindən  fərqlənir  və  Zaqafqaziyanın  eneolit  və  ilk  tunc 

dövrü abidələrinə yaxındır. 

40-cı illərin sonunda Mannanın ərazisində aşkara çıxarılan, elmdə "Saqqız" və 

ya  "Zivyə"  dəfinəsi  kimi  məşhur  olan,  şərhinə  R.Qirşman,  A.Qodar,  R.Barnet, 

B.B.Piotrovski,  S.İ.Rudenko,  V.Q.Lukonin  və  b.  əsərləri  həsr  edilmiş  zəngin  xəzinə 

xüsusi  maraq  doğurur.  E.ə.  IX-VII  əsrlərə  aid  olunan  bu  dəfinə,  görünür,  "qarışıq 

dövrü" - bir tərəfdən Mannanın köhnə düşmənlərinin müdaxiləsinin gücləndiyi, digər 

tərəfdən  isə  buraya  köçəri  qrupların  soxulmağa  başladığı  dövrü  əks  etdirir.  Bəzi 

müəlliflərin  fikrincə,  dəfinənin  materialları  məşhur  skif  "vəhşi"  üslubunun,  dəst-

xəttinin  məhz  Manna  ərazisində  meydana  çıxdığını,  sonradan  Ön  Asiya  və  Cənubi 

Rusiyaya yayıldığını güman etməyə imkan verir. 

50-ci  illərin  əvvəllərində  S.M.Zamyatninin  rəhbərliyi  altında  respublika 

ərazisində  daş  dövrünün  öyrənilməsinə  başlanmış,  bu  iş  M.  M.Hüseynov  tərəfindən 

müvəffəqiyyətlə  davam  etdirilmişdir.  Aveydağdakı  mağaranın,  qaya  sığınacağının 

tədqiqi  ilk  inandırıcı  paleolit  materiallarını  -  Mustye  dövrü  və  son  paleolitə  aid  olan 

məlumatları  aşkara  çıxardı.  Daşsalahlı  və  Tağlar  mağaralarında  da  paleolit 

materialları  aşkar  edildi.  M.M.Hüseynov  tərəfindən  kəşf  edilmiş  paleolit  abidələri 

içərisində  öyrənilməsinə  1960-cı  ildə  başlanmış  Azıx  mağarası  xüsusi  yer  tutur. 

Mağaralarla yanaşı, bir sıra məntəqələrdə açıqtipli düşərgə yerləri tapıldı. 

Tədqiqatlar nəticəsində mühüm paleolit abidələri - Kiçik Qafqazın, demək olar 

ki,  bütün  şərq  dağətəyi  rayonunda,  Kür  vadisində  yayılmış  mağara  düşərgələri 

müəyyənləşdirildi. 

Son  otuz  ildə  aşkara  çıxarılmış  paleolit  materiallarının  öyrənilməsi  belə  bir 

iddiaya imkan verir ki, Azərbaycan ərazisində hələ ən azı 1,5 mln il, bəlkə ondan da 

əvvəl insan yaşamışdır. Bu materiallar bir sıra digər məlumatlarla birlikdə belə güman 



Yüklə 3,94 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   186




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə