Elmi redaktor:
Məmmədov Zəkəriyyə Məhərrəm oğlu
Biologiya elmləri doktoru
Rəyçilər:
Quliyev Varis Muxtər oğlu
Aqrar elmləri üzrə elmlər doktoru, dosent
Quliyev Camal Alqulu oğlu
Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Monoqrafiyada son illərdə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının
meyvə
bağlarında aparılmış entomoloji tədqiqat işlərinin nəticələri ümumiləşdirilmiş,
bölgə bağçılığında üstün yer tutan çəyirdəkli meyvə ağaclarının zərərverici
həşəratlarının və onların təbii düşmənlərinin (entomofaqlarının) müasir zooloji
nomenklaturaya uyğun sistematik tərkibi verilmişdir. Kitabda növlərin bioloji və
ekoloji xüsusiyyətləri haqqında ətraflı məlumatlar öz əksini tapmış, təsərrüfat
əhəmiyyətli entomofaq növlərinin bioloji mübarizə tədbirlərində istifadə
perspektivliyi işıqlandırılmışdır.
Monoqrafiya kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri, entomoloqlar, aqronomlar,
fermerlər, bağbanlar, gənc alimlər, biologiya ixtisası üzrə təhsil alan universitet
tələbələri, orta məktəblərin yuxarı sinif şagirdləri, həmçinin muxtar respublikanın
zəngin növmüxtəlifliyinə malik həşəratlar aləmi ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi
üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Qasımov Aqil Qadir oğlu. Naxçıvan Muxtar Respublikasında çəyirdəkli meyvə
ağaclarına zərərverən həşəratlar və onların entomofaqları. Naxçıvan-2015,
“Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 144 səh.
4700000000
053-2015
“Əcəmi” 2015.
3
GİRİŞ
Respublikamızda ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələlə-
rindən biri də kənd təsərrüfatında keyfiyyətli meyvə sortlarının yaradılması
və məhsuldarlığının artırılmasından ibarətdir. Azərbaycanda və onun ayrıl-
maz hissəsi olan, qədim bağçılıq ənənələrinə malik Naxçıvan Muxtar Res-
publikası ərazisində qiymətli meyvə ağacları becərilir. Yeni və xalq seleksi-
yaçıları tərəfindən yaradılmış, böyük təsərrüfat əhəmiyyətli çəyirdəkli
meyvə sortlarından ibarət meyvə bağlarının sahəsi ildən-ilə artırılır. Bu
tədbirlər kompleksində meyvə ağaclarına zərərverən həşəratların aşkar
edilməsi və onlara qarşı səmərəli mübarizə tədbirlərinin aparılması
günün ən
vacib təsərrüfat əhəmiyyətli məsələlərindən biridir.
Təbiətdə müxtəlif bioloji proseslərdə mürəkkəb funksional fəaliy-
yətləri ilə fərqlənən həşəratların müəyyən növləri yaşayış sahəsi kimi meyvə
ağaclarına üstünlük verir. Bu həşəratlar əvvəllər müxtəlif yabanı ağac və kol
bitkilərinin vegetativ və generativ orqanları ilə qidalanmış, sonra mədəni
ağac növlərinə keçib orada yaşamağa uyğunlaşmış və təhlükəli meyvə
zərərvericiləri sırasına daxil olmuşlar.
Zərərvericilər məhsulun 70-80%-ni, bəzən də hamısını məhv edir.
Beləliklə, meyvə ağaclarının məhsuldarlığı azalır, onların əmtəə keyfiyyəti
aşağı düşür. Bu baxımdan meyvə zərərvericilərinə qarşı səmərəli bioloji
mübarizə işlərini təşkil etmək üçün, ilk növbədə onların növ tərkibini,
bioekoloji xüsusiyyətlərini, vurduqları zərəri, təbii düşmənlərini və areal-
daxili yayılmasını bilmək lazımdır.
Bu məqsədlə təhlükəsiz kimyəvi insektisidlərdən səmərəli istifadə
etməklə yanaşı ekoloji təmiz məhsul yetişdirmək kimi məsələlərə daha
böyük üstünlük verilməlidir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında çəyirdəkli
meyvə ağaclarının zərərvericilərinin və onların entomofaqlarının bioekoloji
xüsusiyyətlərini öyrənməklə yanaşı, zərərvericilərə qarşı bioloji mübarizə
tədbirlərinin elmi əsaslarının işlənib hazırlanması aparılmış entomoloji
tədqiqat işlərinin əsas mahiyyətini təşkil etmişdir.