Entomofaqlari
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 güvəsinin sayının aşağı salınmasında 14 növ parazitin rolunu xüsusi qeyd etmişdir. Sonralar müəllif tərəfindən qızılgül yarpaqbükənindən 16 növ parazit əldə edilmişdir [42,68,69,95]. 1961-1967-ci illərdə alma meyvəyeyəni və tumurcuq fırfırası əleyhinə mübarizə üçün trixoqrammanın tətbiqi üzrə sınaqlar aparılmışdır. Sınaqların nəticələrinə görə, trixoqrammanın bağlara buraxılmasından sonra zərərvericinin yumurta mərhələsinin yoluxması 55-100% olmuşdur. Quba- Xaçmaz zonası rayonlarında sincabvari güvənin tırtıl və puplarından 15 növ paraziti əldə edilmişdir [5]. Sonralar tədqiqatçı Azərbaycanda meyvə bitkilərinə zərərverən pul- cuqqanadlıların parazitlərini öyrənmişdir. 1970-ci ildən başlayaraq bağ zə- rərvericiləri, onların parazit və yırtıcılarının biologiyası, ekologiyası, yayıl- ması, təsərrüfat əhəmiyyəti və s. öyrənilmişdir. Bu tədqiqat işlərinin nəti- cələri tədqiqatçının əsərlərində öz əksini tapmışdır. Belə ki, tüklü maral- canın sayının aşağı düşməsində 9 növ entomofaq mühüm rol oynayır: para- zitlərdən-Scambus colobata Grav., Scolia quadripunctata F., S. hitra Schr., yırtıcılardan-Nudobius lentus Grav., Tanasimus formicarius L., Coccinella septempunctata L., C. bipunctata L., Calasoma inquisitor L. növlərini göstərmək olar. Bozrəngli böcəyin yumurta və sürfələri 7 növ entomofaq tərəfindən məhv edilir ki, bunlar da aşağıdakılardır: parazitlər-Atanycolus initiator Nees., Scambus brevicornis Grav., Ephialtes cephalotes Hal. yırtıcılar-Coccinella septempunctata L., C.bipunctata L., Calasoma sycophanta L. [36,39,42,43,44,45,46]. Z.M.Məmmədov tərəfindən meyvə güvəsinin biologiyası və təsər- rüfat əhəmiyyəti öyrənilərkən onun sayının tənzimlənməsində 8 növ para- zitin rol oynadığı müəyyən edilmişdir: Braconidae fəsiləsindən-Bracon hebetor Say., Microdus dimidiator Nees., Ascoqaster quadridentata Wesm., Apantles fulvipes Nees., Ichneumonidae fəsiləsindən-Nuthobia armillata Grav., Oimola turionella L., Itopectis alternans Grav., Pristomerus vul- nerator Grav. Bu parazitlər içərisində Nythobia armillata Grav. meyvə güvəsinin 2-3 yaşlı tırtıllarını 25-30% yoluxdurur ki, bu parazitdən meyvə güvəsinə qarşı bioloji mübarizədə istifadə etmək mümkündür, bu şərtlə ki, onun laboratoriya şəraitində çoxaldılma yolları öyrənilsin. Bundan başqa, zolaqlı meyvə güvəsinin 27 növ parazit tərəfindən yoluxduğu göstərilmişdir. Bu parazitlər içərisində 3 növü (Bracon hebetor, Nemorilla floralis və Paralitomastix varicornis) zərərvericinin sayının aşağı düşməsində daha mühüm rol oynayır. Təbiətdə qızılqarın kəpənəyin sayının tənzimlənmə- sində ədəbiyyat məlumatlarına əsasən, 14 növ parazit müsbət rol oynayır. Bunların içərisində daha effektli sayılan 7 növdür: Scambus brevicornis Grav., Agrypon flaveolatum Grav., Enocospilus undulates Grav., Rogas geniculator Nees., Meteorus rubens Nees., Monodontomerus aereus Wlk., 12 Aqria mamillata Pand. [94, s. 32-33]. Tək ipəksarıyanın sayının tənzim- lənməsində, daha doğrusu, tırtıll ocaqlarının söndürülməsində, onun təbii düşmənlərinin rolu olduqca böyükdür. Azərbaycanda tək ipəksarıyanın parazit və yırtıcıları aşkar edilmişdir. Tədqiqatçı tək ipəksarıyanın sayının azalmasında 30 növ entomofaqın rolunu göstərir. Son illər (2000-2005) Azərbaycanın Böyük Qafqaz və Lənkəran bölgəsinin meyvə və meşə təsərrüfatlarında aparılan tədqiqat işləri nəti- cəsində tək ipəksarıyanın say dinamikasının tənzimlənməsində onun 30 növ təbii düşməni aşkar edilmişdir ki, bunlardan 23 növü parazit və 7 növü isə yırtıcıdır. Təbii düşmənlərdən 6 növü sahibi yumurta mərhələsində, 15 növü tırtıl və 9 növü isə pup mərhələsində məhv edir. Aşkar edilmiş parazitlərdən 4 növü (Pimpla turionella L., Meteorus versicolor Nees, Apanteles leaviqatus Ratz., Brachymeria intermedia Nees) kompleks şəkildə sahibi 15-25% yoluxdurur, yırtıcılardan isə 2 növü (Calosoma sycophanta L., Dermetes lardarius L.) tək ipəksarıyanın sayının tənzimlənməsində mühüm rol oynayırlar. Calosoma və Dermetes fərdləri sahibin tırtıl və yumurta mərhələsini 25-30%, məhv edirlər [51]. Respublikamızda ayıcaxanım kəpənəyinin təbii düşmənlərindən 3 növü (Ichnemon rogenoferi Kr., İch. insidiosus W., Trichionotus fixorius Th.) S.Ə.Hacıyeva tərəfindən aşkar edilmişdir [11,12]. 1930-1935-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisinə təşkil edilmiş kompleks zooloji ekspedisiyaların nəticələrini əks etdirən məqalədə bölgənin bağlarında meyvə ağaclarının zərərvericiləri haqqında qismən məlumat verilir [91]. Muxtar respublika şəraitində uzun müddət diqqətdən kənarda qalmış meyvə zərərvericiləri keçən əsrin yetmişinci illərində öyrənilməyə baş- lanılmışdır. Bu dövrdə aparılmış tədqiqatların nəticəsi olaraq 19 növ meyvə zərərvericisi və 57 növ entomofaq aşkar olunmuşdur. Meyvə bitkilərinin 8 növ əsas zərərvericisinin və bir neçə təsərrüfat əhəmiyyətli entomofaqın biologiyası və ekologiyası (yayılması, inkişaf dinamikası, qidalanma xüsu- siyyəti, inkişaf müddətləri, fenologiyası) ətraflı tədqiq edilmişdir [94, s. 130-164]. Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvə bitkiləri zərərvericiləri və onların parazitlərinin öyrənilməsi 1965-ci ildən başlayaraq Z.M.Məmmədov tərəfindən aparılmışdır. Muxtar respublika bağlarında 8 növ zərərvericinin müxtəlif inkişaf mərhələlərindən 42 növ parazit çıxarılıb əldə edilmişdir. Onlardan 8 növü-yarpaq güvəsinin, 8-növü meyvə qurdunun, 19 növü- zolaqlı meyvə güvəsinin, 7 növü isə gavalı meyvəyeyənin parazitidir. Tədqiqatcı tərəfindən müəyyən olunmuşdur ki, bağlarda zərərvericilərin Bracon sp., Ascogaster guadridentetus Wesm., Orgulis laevigator Nees., Pristomerus vulnerator Grav., Perisierola sp., Arrhinomiya innoxia Merg. Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|