Epilepsiyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
24 xəstəliklərdə rast gəlinmir. Lakin buna oxşar şəxsiyyət dəyişiklikləri – epileptoid, yəni epilepsiyayabənzər şəxsiyyət dəyişiklikləri mövcuddur. Eyni zamanda, heç vaxt tutmaları olmayan insanlarda da bu cür şəxsiyyət dəyişikliklərinin olması mümkündür. Belə vəziyyətlər üçün “epilepsia larvata”, yəni “gizli epilepsiya” termini müəyyən edilmişdir. Digər patoloji hallar zamanı da müşahidə olunan belə şəxsiyyət dəyişiklikləri epilepsiyayabənzər şəxsiyyət dəyişiklikləri adlandırılmalıdır. Epilepsiyalı xəstələrdə bütün psixi proseslərin yavaşıması, torpidlik və suvaşqanlılığa meyllilik – yeni təcrübənin toplanmasında çətinliklər yaranması, kombinator qabiliyyətlərin aşağı düşməsi və daha əvvəl mənimsənilmiş informasiyanın yenidən istifadəsinin pisləşməsinə gətirib çıxarır. Əvvəllər qıcıqlanmanın artması ilə əlaqələndirilən, brutal və aqressiv hərəkətlərə meyllilik meydana çıxır. Bu dəyişikliklər əqli məhsuldarlığın azalmasına, xəstəliyin proqressivləşməsi zamanı isə – ali psixi funksiyaların davamlı geriləməsinə, yəni əqli zəifliyin inkişafına gətirib çıxarır. Epileptik əqli zəiflik zamanı dərk etmə qabiliyyətləri və yadda saxlamanın proqressivləşən zəifləməsi, mühakimələrin get-gedə daralması qeyd olunur. Əhəmiyyətli olan məsələni az əhəmiyyətlidən ayıra bilməmək, sintetik ümumiləşdirmələr qabiliyyətinin olmaması da belə vəziyyət üçün səciyyəvidir. Xəstəliyin son mərhələlərində monoton və rabitəsiz nitq inkişaf edir. İlkin yayılmış (oyanma epilepsiyası adlandırılan) və gicgah epilepsiyaları zamanı meydana çıxan şəxsiyyət dəyişikliklərinin fərqləndirilməsi qəbul edilmişdir. Oyanma epilepsiyası olan xəstələr adama yovuşmazlıq, tərslik, məqsədyönlülüyün olmaması, səliqəsizlik, etinasızlıq, özünənəzarətin itirilməsi, həkim təyinatlarının yerinə yetirilməsinin pozulması, anozoqnoziya, alkoqol qəbuluna həvəs, deviant və delinkvent davranışa meyllilik ilə xarakterizə olunurlar. Eyni zamanda həmin xəstələr aydın ifadə olunmuş həssaslıq, kifayət qədər çevik ağıl, tez hirslənmə, özünəinamın olmaması və özünü qiymətləndirmənin aşağı səviyyəsi ilə fərqlənirlər. Şəxsiyyət dəyişikliklərinin bu tipi üçün “yaşlı uşaq” anlayışı uyğun gəlir. Qeyd edilən şəxsiyyət xüsusiyyətləri gənclərin mioklonik epilepsiyası olan xəstələrdə də müşahidə olunur, lakin bu, epileptik Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 25 prosesin xarakteri ilə deyil, daha çox yeniyetməlik dövrünün təsiri ilə izah oluna bilər. Şəxsiyyət dəyişiklikləri tipinə görə bu xəstələr, gicgah epilepsiyasının bir növü olan yuxu epilepsiyalı xəstələrlə ziddiyyət təşkil edirlər. Həmin xəstələr üçün eqosentrizm, lovğalıq, ipoxondriya, düşüncə və affektlərin suvaşqanlığı və ləngliyi fonunda xırdaçılıq, hər şeyi təfsilatı ilə planlaşdırmaq və pedantlıq səciyyəvidir. Anqlo-amerikan epileptologiyasında gicgah epilepsiyası ilə əlaqədar, dəyişmiş, lakin patoloji olmayan davranışın bir qrup əlamətini ayırd etmək qəbul olunmuşdur. Bura emosiyaların güclənməsi, tədbirlilik, dindarlığın artması, seksual aktivliyin azalması və hiperqrafiya aiddir. Şəxsiyyətin bu cür xüsusiyyətləri interiktal davranış sindromu və ya Qasto-Qeşvind sindromu adını almışdır. Epileptik aktivliyin gicgah paylarında yerləşmə tərəfindən asılı olaraq, xəstələrin şəxsiyyət xüsusiyyətlərində müəyyən fərqlər müşahidə olunur. Sağtərəfli gicgah ocağı olan xəstələrdə daha çox emosional şəxsiyyət xüsusiyyətləri və deviasiyaların sərfəli formada təqdim edilməsinə (öz obrazını pardaqlamaq) cəhd qeyd olunur. Soltərəfli gicgah ocağı olan xəstələrdə ideator (düşüncə, təfəkkür) xüsusiyyətlər, eyni zamanda ətrafdakıların qiymətləndirməsi ilə müqayisədə öz davranış obrazını şəxsiyyətsizləşdirməyə cəhd daha çox ifadə olunur. Sağtərəfli ocaq zamanı soltərəfli fəza aqnoziyası, soltərəfli ocaq zamanı isə daha çox depressiv simptomatika meydana çıxır. Soltərəfli fəza aqnoziyasına öz davranış obrazını pardaqlamaq, depressiyaya isə onu şəxsiyyətsizləşdirməyə meyllilik uyğun gəlir. Epilepsiyanın klinik mənzərəsində rast gəlinən müxtəlif komorbid psixi pozuntular arasında ən çox koqnitiv pozuntular qeyd olunur. Onlar çox vaxt hələ yeniyetməlik və gənclik dövrlərində formalaşır və zaman keçdikcə əhəmiyyətli transformasiyaya uğrayırlar. Bu pozuntuların əsas əlaməti – koqnitiv məhsuldarlığın azalması, o cümlədən yaddaşın, diqqətin pozulması, təlimdə çətinliklər və bunun nəticəsi olaraq təhsildə müvəffəqiyyət dərəcəsinin aşağı düşməsidir. Epilepsiya zamanı koqnitiv pozuntuları xəstəliyin öz əlamətlərinə aid edirlər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 26 Ayrı-ayrı hallarda qeyd edilən pozuntular bəzi epilepsiya əleyhinə preparatlarla aparılan uzunmüddətli və ya qeyri-effektiv terapiyanın nəticəsi kimi meydana çıxa bilər. Bununla əlaqədar olaraq, ən çox üstünlük verilən yanaşma koqnitiv funksiyalara müsbət təsiri olan EƏP-lərin seçilərək təyin edilməsidir. Epilepsiyalı xəstələr üçün intellektual qabiliyyətin geniş diapazonu – əqli inkişafın geri qalmasından tutmuş yüksək intellekt səviyyəsinə qədər – xarakterikdir. Ona görə də intellekt əmsalı (İQ) intellekt haqqında ən ümumi təsəvvür verir və onun qiymətinə tutmaların növü və tezliyi, epilepsiyanın meydana çıxdığı yaş, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi, baş beynin zədələnmə dərinliyi, irsiyyət, EƏP-lərin tətbiqi və təhsil səviyyəsi kimi bir sıra amillər təsir edə bilir.
Epilepsiyalı xəstələrin 1/3-də İQ göstəricisi sabit səviyyədə olmur, xəstəliyin gedişi ərzində enib-qalxmaya məruz qalır. Beyin funksiyalarının laterallaşması ilə əlaqədar olaraq, verbal və icra İQ alttipi göstəricilərində fərqlər mövcud olur. Belə ki, soltərəfli ocağı olan epilepsiyalı xəstələrdə və ya zədələnmələr zamanı verbal İQ göstəricisinin, sağtərəfli ocaq və ya zədələnmə zamanı isə icra İQ göstəricisinin aşağı düşməsini gözləmək olar. Yayılmış tutmalar gedişində yıxılma nəticəsində əmələ gələn baş beyin travmaları intellekt səviyyəsini aşağı sala bilər. Keçirilmiş tutmaların sayı əqli zəiflik dərəcəsinə həlledici təsir göstərir. Xəstəliyin başlanmasından 10 il keçdikdən sonra bu özünü aydın şəkildə büruzə verir. 100-dən artıq tam epilepsiya tutması keçirmiş xəstələrin 94%-də, daha az sayda tutma keçirmiş xəstələrin isə yalnız 17,6%-ində əqli zəiflik meydana çıxır. İntellektual defektin və əqli zəifliyin formalaşmasına təsir göstərən əsas amillər kimi müalicənin başlanmasına qədər keçirilmiş tutmaların sayı, ömür boyu baş vermiş tutmaların sayı və ya tutmaların qeyd edildiyi illərin sayı götürülür. İntellektual- mnestik azalmanın dərəcəsi tutmaların baş verdiyi illərin sayı ilə korrelyasiya edir. İkincili yayılmış tutmalar zamanı tutmaların sayı ilə intellektual defektin dərinliyi arasında statistik əhəmiyyətli əlaqə mövcuddur. Əgər dərman preparatları vasitəsilə tutmaları tamamilə aradan qaldırmaq mümkün olarsa, İQ göstəricisinin yüksəlməsi müşahidə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|