Ərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi



X

ərçəngin  çox  yayıldığı  bölgələrdə  müvafiq  skrininq  və  ya

h

ədəfli  dispanserizasiya  tədbirlərini  tətbiq  etməyə  (uzaq

k

əndlərdə  yaşayan  və  ya  keyfiyyətli  müasir  tibbi  xidmətlərə

çıxışı  zəif  olan  əhaliyə  hədəflənmiş  skrininq  kampaniyalarının

t

əşkili);



Müxt

əlif  xərçəng  xəstəliklərinin  səbəblərini  müəyyən  etməyə

(m

əsələn,  ağciyər  xərçənginin  daha  çox  tütündən  istifadə  edən

x

əstələr arasında yayıldığı məlumdur, lakin bir çox digər xərçəng

x

əstəliklərinin  baş  vermə  səbəbləri  və  ya  onların  yaranması  ilə

əlaqəli olan risk faktorları hələ dəqiq müəyyən edilməmişdir).

X

ərçəng registrləri dünyanın digər ölkələrində 

İlk  xərçəng  registrlərinin  ABŞ-da  yaradılmasına  baxmayaraq, 

daha  sonralar  bir  çox  ölk

ələr  bu  cür  registrlərin  əhəmiyyətini 

araşdıraraq  öz  milli  modellərini  yaratmağa  çalışmışlar.  Hazırda 

dünyanın  bir  çox  ölkələrində  müasir-elektron  xərçəng  registrləri 

f

əaliyyət  göstərməkdədir.  Bəzi  ölkələrdə  isə  artıq  uzun  illərdir  ki, 

x

ərçəng  registrləri  səhiyyə  xidməti  təşkilinin  ayrılmaz  hissəsinə 

çevrilmişdir. 

Haz

ırda  Azərbaycanın  da  yerləşdiyi  regionda  xərçəng 

registrl

ərinin yaradılması və fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı 

mühüm 

işlər görülməkdədir. Türkiyədə altı xərçəng registri vardır ki, 

onlardan biri  Türk Milli  X

ərçəng Registridir və digər beş registr isə 

bölg

ə  xəstəxanalarında  fəaliyyət  göstərir.  Hazırda  İzmirdə  yerləşən 

regional 

x

ərçəng  registri  Beynəlxalq  Xərçəng  Registrləri 

Assosiasiyasının  tam  hüquqlu  üzvüdür  və  həmçinin  regional  təlim 

v

ə  dəstək  mərkəzi  funksiyasını  daşıyır.  Qazaxıstanda  xərçəng 

registrinin 

yaradılması  prosesinə  Səhiyyə  Nazirliyi  və  Milli 

Onkologiya  M

ərkəzi  tərəfindən  artıq  başlanılmış  və  bu  məqsədlə 

xüsusi elektron m

əlumat bazasının yaradılması işinə start verilmişdir. 

Rusiyada  milli  s

əviyyədə fəaliyyət göstərən xərçəng registri olmasa 

da,  2005-ci  ild

ən  etibarən  Sankt-Peterburq  şəhərində  yaradılmış 

regional  x

ərçəng  registri  Avropa  Xərçəng  Registrləri  Cəmiyyəti 

t

ərəfindən  tanınmış  və  onun  verdiyi  məlumatların  etibarlığı  sübut 

edilmişdir.  Bununla  yanaşı  Arxangelsk  vilayəti  üzrə  də  regional 

x

ərçəng  mərkəzi  yaradılmışdır.  Qonşu  Gürcüstanda  xərçəng 

registrinin 

yaradılması üzərində fəaliyyətə yaxınlarda başlanılmış və 

5 

---

hazırda texniki tapşırıq üzərində iş aparılır. Belarusiyada iki xərçəng 

registri 

yaradılmış  və  milli  səviyyədə  olan  xərçəng  registri 

Beyn

əlxalq  Xərçəng  Registrləri  Assosiasiyasının  tam  hüquqlu  üzvü 

q

əbul  edilmişdir.  Ukraynada  regional  uşaq  onkoloji  xəstəlikləri 

registri 

yaradılmışdır,  lakin  milli  səviyyədə  və  ya  digər  regional 

x

ərçəng  registrləri  mövcud  deyil.  İran  İslam  Respublikasında  Milli 

X

ərçəng Registri ilə yanaşı dörd regional və sahəvi xərçəng registri 

var  v

ə  Milli  Xərçəng  Registri  Beynəlxalq  Xərçəng  Registrləri 

Assosiasiyasının tam hüquqlu üzvüdür. 

X

ərçəng registri Azərbaycanda 

Az

ərbaycanda  Milli  Xərçəng  Registri  2015-ci  ildə  Azərbaycan 

Respublikası  Səhiyyə  Nazirliyinin  Milli  Onkologiya  Mərkəzi  və 

İctimai  Səhiyyə  və  İslahatlar  Mərkəzinin  birgə  əməkdaşlığı 

ç

ərçivəsində  yaradılmışdır.  Milli  Xərçəng  Registrinin  proqram 

t

əminatı  hal-hazırda  bir  çox  ölkələrdə  istifadə  olunan  ÜST-nin 

X

ərçəng  Tədqiqatları  Üzrə  Beynəlxalq  Agentliyi  və  Beynəlxalq 

X

ərçəng  Registrləri  Assosiasiyası  tərəfindən  birgə  hazırlanmış 

CanReg5  registr 

proqramının  əsasında  yaradılmışdır.  Beləliklə, 

Az

ərbaycan Milli Xərçəng Registri - CanReg5 proqram təminatının 

Az

ərbaycanda  fəaliyyət  göstərən  tibb  müəssisələrinin  tələblərinə 

uyğun  olaraq  müvafiq  dəyişikliklər  və  əlavələr  edilmiş  ən  son 

modifikasiya 

olunmuş  formasıdır.  Milli  Xərçəng  Registrində 

XBT-O-3 t

əsnifat sisteminin kodları istifadə olunur.  

Milli X

ərçəng Registrinin yaradılma məqsədi: 

► Xərçəng  xəstəliklərinə  dair  məlumatların  toplanmasının

standartlaşdırması;

► Regional,  milli  və  beynəlxalq  səviyyədə  xərçəng  xəstəliklərinə

dair m

əlumatların müqayisəli təhlilinin təmin edilməsi.

Milli X

ərçəng Registrinin istifadəsi onkoloji xəstələrin ölkə üzrə

vahid  m

əlumat  bazasını  yaratmaqla,  gələcəkdə  bu  sahədə  etibarlı 

statistik  m

əlumatların  əldə  olunması,  tədqiqat  işlərinin  inkişaf 

etdirilm

əsi və daha uğurlu səhiyyə siyasətinin hazırlanmasına imkan 

ver

əcəkdir.  Əldə  edilən  həmin  məlumatlar  onkoloji  xəstəliklərlə 

mübariz

ə-nəzarət  proqramlarının,  istifadə  olunan  müayinə  və 

6 

---

müalic

ə metodlarının effektivliyinin qiymətləndirilməsi və gələcəkdə 

planlaşdırılmasında istifadə olunacaqdır. 

X

ərçəng  xəstəliklərinin  qeyri-infeksion  xəstəliklər  arasında,  o 

cüml

ədən qeyri-infeksion xəstəliklərdən ölənlər arasında əhəmiyyətli 

payını və onkoloji xəstəliklərin növbəti 10-20 ildə proqnozlaşdırılmış 

artımını nəzərə alaraq, Azərbaycanda onkoloji xəstəliklərin insidens 

v

ə  prevalensini,  xərçəng  xəstəliklərinin  cinsi,  yaş  və  coğrafi  ərazi 

üzr

ə yayılmasını monitorinq və təhlil etmək, həmin xəstəliklərin risk 

faktorları  və  səbəblərini  müəyyən  etmək,  onkoloji  xəstəliklərin 

profilaktikası, 

diaqnostikası 

v

ə 

müalic

əsinə 

h

ədəflənmiş 

proqramların  effektivliyini  qiymətləndirmək  məqsədilə  Azərbaycan 

Milli  X

ərçəng  Registrinin  (onkoloji  və  ya  xərçəng  xəstəlikləri 

registri) 

yaradılması ilk mühüm addım sayıla bilər. 

XBT-O-3 n

ədir? 

 

Onkoloji  X

əstəliklərin  Beynəlxalq  təsnifatı  (XBT-O)  35  ildən 

artıq  müddətdir  ki,  onkoloji  tibb  müəssisələrində  törəmənin 

lokalizasiyasını  (topoqrafiyasını)  və  histoloji  xüsusiyyətlərini 

(morfologiyasını)  kodlaşdırmaq  üçün  istifadə  edilir.  Qeyd  olunan 

m

əlumatlar əsasən histopatoloji müayinəyə dair çıxarışdan götürülür. 

 

İlk  dəfə  1976-cı  ildə  dərc  edildikdən  sonra  XBT-O 

yenitör

əmələrin  yekun  təsnifatı  üçün  beynəlxalq  səviyyədə  qəbul 

edilmişdir.  Bu  təsnifat  dünyada  bədxassəli  xəstəliklər  üzrə 

x

əstələnmə  və  sağqalma  göstəricilərinin  qeydiyyatı  məqsədilə 

onkoloji xidm

ət sahələrində tətbiq olunur və əldə olunan məlumatlar 

onkoloji 

x

əstəliklərə  nəzarət,  tədqiqat  işləri,  müalicənin 

planlaşdırılması və səhiyyə iqtisadiyyatı üçün istifadə edilir. 

 

XBT-O-da  yenitör

əmələrin  təsnifatı  Ümumdünya  Səhiyyə 

T

əşkilatı/Xərçəng Xəstəliklərinin Tədqiqatı üzrə Beynəlxalq Agent-

lik (ÜST/BXXTA) t

ərəfindən verilən “Şişlərin təsnifatı”na uyğun gəlir. 

XBT-O  müxt

əlif  ölkələrin  mütəxəssisləri  sıralarından  yaradılmış 

razılaşma  qrupları  tərəfindən  hazırlanır  və  beləliklə,  burada  verilən 

t

əsnifat ən yüksək səviyyəli sübut və rəylər əsasında formalaşdırılır. 

 

Onkoloji X

əstəliklərin Beynəlxalq təsnifatının ikinci nəşri 1990-cı 

ild

ə, üçüncü nəşri (XBT-O-3) isə 2000-ci ildə çap edilmişdir. 

7 

---