Erdogan ibrahimhalil

---

 

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research 

Cilt: 11   Sayı: 57   Haziran 2018              Volume: 11   Issue: 57    June 2018 

www.sosyalarastirmalar.com                      Issn: 1307-9581 

http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2490 

DEİZM VE TABİİ DİN ARAYIŞI BAĞLAMINDA BİR ANALİZ 

AN ANALYSIS IN THE CONTEXT OF SEARCH FOR DEISM AND NATURAL RELIGION 

İbrahim Halil ERDOĞAN

* 

Öz 

Nübüvvet  meselesi,  kelâm  ilminin  ana  konularından  biridir.  Hicrî  II.  asrın  ikinci  yarısından  sonra  nübüvveti  inkar  eden 

grupların ortaya çıkışıyla bir sorun haline gelmiştir. Hindistan’da vahiy kültürüne dayanmayan Berâhime, kozmolojik evreni yaratan 

bir  Tanrı  inancına  sahip  olmakla  birlikte,  nübüvvetin  anlamsız  olduğunu  iddia  etmişlerdir.  Bu  bağlamda  genelde  vahyi,  özelde  Hz. 

Muhammed’in (s.a.v.) nübüvvetini kabul etmemişlerdir. Bilgi kaynağı olarak aklın yeterli olduğunu savunmuşlardır. Aynı düşünce 17. 

yüzyılda İngiltere başta olmak üzere Avrupa genelinde yaygınlaşmaya başlamıştır. Kiliselerin insan doğasıyla barışık olmayan bir din 

konsepti  ile  toplum  üzerinde  baskı  kurmaya  çalışmaları,  çoğunluğu  bilim  adamlarından  oluşan  bir  kesimi,  yeni  bir  din  arayışına 

sürüklemiştir.  Bu  anlamda  Deizm,  Hristiyanlık  dinine  karşı  bir  protesto  hareketidir.  Bu  kimseler  salt  aklın  önderliğinde  bir  yaşamı 

benimsemişlerdir. Çağımızda deizm inancının yeniden tırmanışa geçtiği ifade edilmektedir. Deizmin ortaya çıkışını hazırlayan sebepler 

ile günümüz deist yönelişlerinin birbirinden farklı olduğu düşüncesi bu çalışmanın ana hedefini belirlemektedir. Bu bağlamda alınacak 

önlemlerin de farklı değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur.  

Anahtar Kelimeler: 

Kelâm, Nübüvvet, Deizm, Rubûbiyyet, İlahçılık, Ruhbanlık, Müşrik.. 

 

Abstract 

The problem of prophecy is one of the main subjects of the word of worship. After the second half of the Hijri II. century, the 

influence of the members of the Barahim is seen in the debates on Prophethood. The Brahmanans, who have a belief that is not based on 

revelation, claim that the prophecy is meaningless, even though they have the faith of a God who creates the cosmological universe. In 

this context in general they did not accept revelation, in particular the prophecy of Prophet Muhammad. In the 17th century, in Europe, 

especially in England, Christian clerics had to press on society with an understanding of religion that was not at peace with the nature 

of man, and a large part of the population most of them are scientists went into search for a new religion. In this sense, they rejected the 

religion based on the revelation, and adopted a belief in the purely minded leadership. Recently, Deism has passed the climb again. It is 

the  main  objective  of  this  study  that  the  reasons  leading  to  the  emergence  of  Deism  are  different  from  those  of  the  present  Deist 

orientations. It is emphasized that the measures to be taken in this context should be evaluated with different perspectives. 

Keywords: 

Kalam, Prophecy, Deism, Rububiyah, Divinity, Priesthood, Polytheism. 

 

 

Giriş 

Deizm;  İngilizcede  “Deizm”,  Fransızca’da  “Dêisme”,  Almanca’da  “Deismus”,  Arapçada  “er-

Rubûbîyye”  (

ÇáÑøõÈõæÈöíøóÉõ

),  "el-Ulûhiyye” 

(

ÇáÃáæåíÉ)

  ve  Türkçede  “Yaradancılık”,  “İlahçılık”,  şeklinde 

ifade edilen bir ritüeldir. Terim olarak, Tanrı’nın varlığını kabul etmekle birlikte dini doktrinleri reddeden 

bir anlayışın adıdır (Timuçin, 2004: 502). Kelimenin aslı Latince’de “Tanrı” anlamına gelen “deus” lafzından 

türetilmiştir. Deizm mefhumu sözlük anlamları çerçevesinde ele alındığında “Tanrıcılık”, “İlahçılık” ve Arap 

toplumunda ifade edilen “Rubûbî” 

ÇáÑøõÈõæÈöí) 

)   yani “Rabçılık” şeklinde tercüme edilmesi mümkündür. 

Kelimenin sözlük anlamı ile terim anlamı arasında, özellikle de “Rabçılık” anlamına gelen ve “Rab” 

(

ÇáÑøóÈøõ)

  kökünden  türeyen  “Rubûbî”   

ÇáÑøõÈóæÈöíøõ

  ifadesinde  önemli  bir  tezat  olduğu  açıktır.  Rab 

kelimesi  rabbe-yerubbu 

(

ÑóÈøó  –  íóÑõÈøõ)   

  kökünden  türeyen  bir  mastardır.  Bu  da  ism-i  fail  kalıbındaki 

(

ãõÑóÈøò) 

  “terbiye  eden”  anlamında  kullanılır.  Rab  ise  yönetmek,  idare  etmek,  hükmetmek,  terbiye  ederek 

aşamalı  bir  şekilde  eksiksiz  hale  getirmek  demektir  (Isfahânî,  1961:  184).  Bu  lafzın  bazı  kimselere  izafe 

edilerek 

ÑóÈøõ  ÇáúÈóíúÊö

    “ev  sahibi”  veya  Hz.  Yusuf’un  Mısır  azizini  kastederek 

Åäå  ÑÈí

  “benim  sahibim” 

(Yûsuf:  23)  şeklindeki  birleşiminde  ise  yönetici  ve  hükmedici  anlamı  vardır.  İzafetsiz  olarak  Allah  Teâlâ 

dışında  kimse  için  kullanılmaz  (Isfehânî,  1961:  47).  Şayet  Allah  Teâlâ  dışında  biri  için  kullanılacaksa 

yukarıdaki  örnekte  olduğu  gibi  mutlaka  izafet  terkibi  ile  birlikte  söylenmelidir.  Fatiha  Sûresi’nde  ifade 

edilen 

ÑóÈøõ  ÇáúÚóÇáóãöíäó

  “Alemlerin  Rabbi”  ifadesine  bakıldığı  zaman,  alemlerin  sahibi  değil,  yöneticisi, 

terbiye edicisi, hükmedicisi anlamındadır. Çünkü “alemlerin  sahibi” denilecek  olursa, sonraki âyette gelen 

“din gününün sahibi” 

(

ãóÇáößö íóæúãö ÇáÏøöíäö)

 şeklindeki bir cümle ile münasip olmadığı görülecektir (Âşûr, 

1984: I/166). Kelimenin ifade ettiği anlamlar; yönetmek, hükmetmek, terbiye etmek şeklinde olduğuna göre, 

deizmin tanrı mefhumunun anlamı  ile bağdaşmayan  bir durum  ortaya çıkacaktır. Deist inanışa  göre Tanrı 

yönetmez,  emretmez  ve  hükmetmez,  O  sadece  sahiptir.  Oysa  Rab  isminin  içerdiği  şefkat,  merhamet  ve 

terbiye ederek yaşatma fonksiyonları, evrendeki tüm varlıkları kapsayan bir sıfattır. Bu sıfatların, evrendeki 

tüm  varlıkların  en  üstünü  kabul  edilen  insanı  kuşatmadığını  düşünmek  aklî  bir  yargının  sonucu  değildir. 

                                                                         

* Dr. Öğr. Üyesi, Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelâm Anabilim Dalı, [e-mail] 

---