Erik Qartzke
Yüklə 308,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mündəricat
| www.azadliqciragi.org 1
İkinci fəsil
“Azad Düşüncələr” Assosiasiyası Bakı - 2009 www.azadliqciragi.org 2
Giriş ............................................................................................................................................ 3
Ön söz......................................................................................................................................... 4 İqtisadi azadlıq və Dünya müharibələri ................................................................................... 4
Kapitalist sülhü: təkmilləşən izah ............................................................................................ 6 Nəzərə alınmalı əlavə faktorlar .............................................................................................. 11
Kapitalist sülhün gələcəyi ......................................................................................................... 13 Nəticə ....................................................................................................................................... 17
Əlavə : Məlumatların mənbəyi .................................................................................................. 18 Qeydlər ..................................................................................................................................... 21
www.azadliqciragi.org 3
Yaxın Şərqdəki müharibəni və böyük hava limanlarından tutmuş yerli ticarət mərkəzlərinədək müxtəlif sahələrə terror hucumlarının perspektivini nəzərə almasaq, dünyanın böyük qisminin uzunmüddətli sülh dövründə yaşamasını xatırlatmaq yerinə düşər. Həqiqətən də, II Dünya müharibəsindən sonra inkişaf etmiş ölkələr bir-biri ilə vuruşmamışlar. Bu sülhün qeyri- adiliyinin səbəbi güclü millətlərin tarixən münaqişəyə daha çox meylli olmasıdır. Tusidaydların zamanından başlayaraq, dövlətlər öz sərvətlərindən daha çox ərazi əldə etmək və qonşularının işləri üzərində dominantlıq etmək üçün istifadə edərdilər. Bugünkü güclü dövlətlərin öz sələflərinə nisbətən daha az davakar olması səbəblərinin dərk edilməsi sülhü qorumaq və onun bəhrələrindən daha çox yararlanmaq üçün önəmlidir. Demokratiya ilə sülh arasında səhv assosiasiyalara əsəslanan siyasətlər, görünür, həll etdiklərindən daha çox problem yaratmağa məhkumdur. Klassik liberal nəzəriyyə sülhün şərhi üçün iki istiqamət müəyyən etmişdir ki, bunlardan biri əsas diqqəti dövlətin forma və praktikasına, ikincisi isə azad bazarlara və özəl mülkiyyətə yönəldir. Daha çox İ. Kantın əsərlərində rast gəlinən birinci formula, son onillikdə beynəlxalq siyasəti öyrənən tələbələrin böyük diqqətini cəlb etmişdir. Kant respublikaların digər dövlət idarəçilik formalarına nisbətən daha az müharibə meylli olduğunu iddia etməklə yanılırdı. Əksinə, tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, demokratik dövlətlərin vuruşması və ümumiyyətlə, güc tətbiq etməsi ehtimalı çox azdır. Sonralar bu “demokratik sülh” inkişaf etməkdə olan demokratiyaların inkişaf etməkdə olan diktaturalar qədər müharibə meylli olmasının kəşf edilməsi ilə qanundan kənar elan olundu. Demokratik norma, institut, yaxud şəffaf qaydalar kimi sülh effektlərini əhatə edən mövcud şərhlər, firavanlığın sülhün bərqərar olması üçün niyə əsas şərt olduğunu izah etməyə çalışmalıdır. Liberal siyasi iqtisadiyyat belə ziddiyyət təklif etmir. Monteskyu, Adam Smit, Riçard Kobden, Norman Angell və Riçard Rozekrans kimi alimlər həmişə iddia edirdilər ki, azad bazarların dövlətləri mütəmadi toqquşma təhlükəsindən xilas etmə potensialı var. Kapitalizm müharibəyə son qoyan, yaxud onu qeyri-zəruri edən şərtlər yaratmaqla dövlətlərarası əməkdaşlığa dəstək verir. Azad bazarlar dövlətlərarası rəqabət üçün tez-tez hərbi gücdən istifadəyə ehtiyac yaratmayan münaqişələri ehtiva edən digər bir məkan təmin edir. İqtisadi azadlığın mümkün etdiyi kommersiyada transformasiya beynəlxalq əlaqələrdə də transformasiyaya gətirib çıxarır. İstilaçılıq baha başa gələn və mənfəətsiz bir şeyə çevrilir. Müasir iqtisadiyyatda sərvəti güc vasitəsilə “oğurlamaq” aqrar və erkən sənaye cəmiyyətlərində olduğundan daha çətindir. Bu cür “kapitalist sülhünün” yetişməsi ləng olsa da, onun vasitələri və sübutları iqtisadi azadlıq və münaqişələrin azadılması arasında möhkəm əlaqə yaratmaq üçün hazırdır. Mən azad bazarların sülhə dəstək olduğunu sübut etmək üçün Qvartney və Lousonun tərtib etdiyi İqtisadi Azadlıq İndeksindən və müxtəlif statistik təhlillərdən istifadə edirəm. Mən həm də dövlətlərin vuruşmasına təsir göstərdiyi düşünülən digər müxtəlif amilləri də qiymətləndirirəm. İqtisadı azadlıq millətlərarası münaqişəyə ümumilikdə mane olan ən nadir amillərdəndir. Demokratiya bir çox səbəblərə görə arzu olunandır. Lakin nümayəndəli hökumətə dəstək verən və hətta onu güclə sırımağa çalışan siyasətlərin beynəlxalq sülhə birbaşa yardımçı olması ehtimalı çox azdır. Buradakı nəticələrdən aydın olur ki, demokratiya deyil, məhz azad bazarlar hərbi zorakılığa meylli dövlətlərə böyük təsir gücünə malikdir. Ən yaxşı halda, demokratiya yalnız inkişaf etmiş sənaye ölkələri arasındakı münaqişəni azalda bilər. İnkişaf etməkdə olan ölkələr demokratik sülhdən faydalanmır. Əsasən də, avtokrat hökumətlərin dominantlıq etdiyi regionlarda demokratiyanın tətbiqinin beynəlxalq əməkdaşlığa birbaşa təsiri çox az olur. Həm də əsaslı tədqiqatlar göstərir ki, demokratik dövlət ancaq iqtisadi inkişafın nisbətən yüksək səviyyələri ilə əlaqə olduqda, sabit ola bilir. Ayrılıqda yoxsul ölkələri demokratik etməyə yönəlmiş siyasətlər nə siyası sabitliyə, nə də beynəlxalq sülhə zəmanət verə bilməz. Firavanlıq
Yüklə 308,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|