- 65 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
Və artıq Abbasi dönəmi müəllifləri Xorasan türkləriylə İbrahim
peyğəmbərin
törəmələri arasında əqrəba bağları axtarıb tapır, onların nəslini isə birbaşa
Kantura ilə əlaqələndirirdilər. Kantura, Bibliyadakı deyimlə - Xettura Əhdi-
Ətiqdə, konkret olaraq isə Tövrat kimi bilinən Musanın Xəmsəsində İbrahimin
xanımı kimi tanıdılır:
“İbrahim Xettura adlı başqa qadını özünə zövcə etdi”;
“Xettura ona Zimran, Yoqşan, Medan, Midyan, İşbaq və Şuaxı dünyaya
gətirdi”; “İbrahim özünə məxsus nə varsa, hamısını oğlu İshaqa verdi”;
“İbrahim kənizlərindən olan oğullarına isə hələ sağlığında hədiyyələr
bəxş edib onları İshaqdan uzaqlaşdıraraq gündoğana, şərq torpaqlarına
tərəf göndərdi”.
Mətndə qeyd edilən “zövcə” və “kənizlər” ifadələri daha sonrakı Bibliya
şərhçiləri arasında dolaşıqlığa yol açmışdı. Həm də Musanın Xəmsəsindən sonra
Əhdi Ətiqin birinci Parallipomenon kitabında Xettura artıq İbrahimin
zövcəsi
deyil, kənizi kimi qeyd olunmuşdu. Xetturanın adı bəlkə də xettlərlə bağlıdır.
Çünki İbrahim peyğəmbərin yaşadığı dövr Xett Padşahlığı zamanına aiddir.
Həm də o vaxtlar Suriya və Fələstin Xett dövləti əraziləri tərkibində idilər. Və o
dövrlərdə bu ərazilərdə çox sayda xettlər və amorey tayfaları məskunlaşmışdılar.
Belə halda xett hökmdarı, ya da əyanının qızı patriarx Avraamın kənizi deyil,
zövcəsi olmalıdır. Həm də yəhudi salnaməçisi İosif Flavinin də yazdığına görə,
Avraam Xettura ilə Saranın ölümündən sonra evlənmişdi. Və o vaxtı onun artıq
kənizləri vardı. Tarixşünaslıqda çox bilinməsə də, Xett dövlətinin əsasını erkən
köçəri skit boyları təşkil edirdilər. Belə halda, Qriqori Bar Ebreyin Xettura
barədə türk hökmdarının qızı kimi verdiyi məlumatın arxasında hansısa gerçək
tarixi hadisələr dura bilər.
Sak parflarından olan Arsakilər də erməni qaynaqlarında Xetturanın övladları
sayılırdılar. Ermənidilli qaynaqlarda bu barədə maraqlı məlumatlar var. Verilən
bilgilər əsasında biz Xorasan türkləri ilə partlar arasında bəzi paralellər apara
bilərik. İlk olaraq Моvses Xorenatsinin kitabında qeyd olunan bəzi məqamlara
toxunaq: “
Müqəddəs Yazılar bizə İbrahimin Adəmdən sonra iyirmi birinci
patriarx olduğunu bildirir. Part (parf) tayfalarının nəsilləri başlanğıclarını
ondan alırlar. Çünki deyilir ki, İbrahim Kenturanı özünə zövcə etdi. Ondan
Emran və onun qardaşları dünyaya gəldilər. Onları İbrahim öz sağlığında
İshaqdan aralayıb şərq diyarlarına yolladı. Onlardan da part tayfaları
törəndi. Partların da arasından makedoniyalılardan ayrılan və kuşanlar
ölkəsində otuz bir il hökmranlıq edən Cəsur Arşak çıxmışdı. Ondan sonra
onun oğlu Artaşes iyirmi altı il hökmranlıq etdi. Sonra da onun Antioxu
öldürən, öz qardaşı Valarşakı Armeniya üzərində hökmdar və özündən
- 66 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
sonra ikinci şəxs təyin edən Ulu ləqəbli oğlu Arşak hökmranlıq etmişdi”.
Мüsəlman ərəb və süryani qaynaqlarına görə, İbrahimin Kanturadan olan
oğulları Xorasan türklərinin əcdadları sayılır. Erməni qaynaqlarına əsasən isə
parfların, hələ Əhəmənilər zamanından tanınan Parfiya ölkəsinin yerləşdiyi
bölgənin Xorasan diyarı ilə coğrafi olaraq üst-üstə düşməsi də burada vacib
tarixi faktdır.
Göründüyü kimi, köçəri saklar nəslindən gələn parflar bu diyarları
hələ qədim zamanlardan ələ keçirmişdilər. Onların köçəri sak-skit boylarından
olduqlarını antik müəlliflər dəfələrlə qeyd etmişlər. Məsələn, Strabonun bu
barədə aşağıdakı qeydləri var: “
Sonra skit Arsak Oksu çayı boyu yaşayan
aparnlar kimi də adlanan bir qism köçəri daylar ilə Partiyaya hücum çəkib
oranı əldə etdi”.
Day və aparnlar antik mənbələrin Xəzərdən şərqdəki ərazilərdə dəfələrlə
qeyd etdikləri köçəri sak tayfalarıdır. Maraqlıdır ki, bu gün də Manqışlaq
ərazisində qazaxların
aday tayfaları məskunlaşmışlar. Və görünür ki, antik
mənbələrin həmin ərazidə qeyd
etdikləri
day adlı köçəri sak tayfaları ilə
həm coğrafi olaraq eyni ərazidə lokalizə
olunmaları,
həm də isim olaraq
adlarının üst-üstə düşmələri heç də
təsadüfi deyil. Skit
aparnlar isə böyük
ehtimalla sonrakı dönəm Bizans-Roma
qaynaqlarında adları çəkilən türk
avar
tayfaları ilə eynilik təşkil edirlər. Bəzən
varxonit kimi də adlanan bu avarlar
indiki Əfqanıstan və Pakistanın bir
hissəsində mövcud olmuş Ağ Hun, ya
da digər adla Eftalitlər
(Avdalilər,
abdallar) dövlətinin də təşəkkülündə
mühüm rol oynamışlar. Xorasan
diyarının
əski erməni-qrabar
mətnlərində adı, əsasən,
Apar kimi
çəkilir. Bu da şübhəsiz ki, aparn-avar
tayfalarının adıyla əlaqədardır. Strabon
və digər antik müəlliflərin verdiyi məlumatlara görə, bu iki day və aparn sak-skit
tayfaları Arsakilər dövlətinin
(eramızdan əvvəl 250-ci – еramızın 228-ci illəri)
yaranmasında vacib rol oynamışlar. Arsakilər dövləti Hindistandan tutmuş
Aralıq dənizinədək, bəzi hallarda isə Kappadokiyaya qədər əraziləri əhatə
Erməni rəssamları “kral” Аrşakı hətta Roma
legioneri kimi də təqdim edirlər. Onun
dəbilqəsi üzərindəki qoç təsviri də maraq
doğurur. Çünki nə qədim Romada, nə də
ermənilərdə qoç rəmzi olmamışdır
- 67 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
edirdi. Təbii ki, bu ərazilərə Armeniya da daxil idi. Günümüzə qədər gəlib çatan
klassik hind mətnlərində sak və skit tayfaları hamılıqla türk mənşəli qeyd
olunurlar.
Və bu mətnlərdə sak-iskitlər
turukha və ya
turuksha, yəni
türk
adlandırılırlar.
92
Bu mətnlərə bələd olan hindistanlı tarixçi Çandra Çakraberti
qaynaqlarda vurğulanan bəzi məqamlara öz tədqiqatlarında yer verir. Qədim
hind mətnləri olan purana və catakalara əsaslanaraq Çakraberti qeyd edir ki,
avarlar hind qaynaqlarında abhiras kimi tanınır və sak-skit tayfalarına aid
edilirlər.
93
Onun hind qaynaqlarına əsaslanaraq verdiyi məlumatlara görə, bu
turukşa saklar indiki Əfqanıstan, Kaisi, Taxila, Qərbi Pəncab, Matxura, Malavu,
Maxaraştru, Sind və Qudcarat kimi ölkələri hələ qədim zamanlardan öz
hakimiyyətləri altına almışdılar.
94
Və təbii ki, hind qaynaqlarında Parthava kimi
tanınan sak partlara da yer verilmişdi.
95
Yəni, bu sak partlar da hind mətnlərində
turukha, ya da turuksha kimi tanınırlar.
Makedoniyalıların
süqutundan sonra Midiya, Atropatena, Albaniya və
Armeniya ölkələrinin hökmdarları Arsaki sülaləsindən təyin edilirdilər.
Maraqlıdır ki, bəzi antik müəlliflərə görə, partlar Misir kralı Sesotrislə savaşmış
skit ordularından sonradan qopan saklar idilər. Burada mövzu Xett hökmdarı
III Xattusili ilə Misir fironu II Ramzes arasında baş vermiş məşhur Kadeş
savaşıdır (
eramızdan əvvəl 1275-ci il). Əslində,
Xattusili adı akkadca Kxitasir
– “Xetlərin çarı” titulunun sadəcə təhrif olunmuş şəklidir. Yəni, Xattusili/
Kxitasir hökmdarın əsl adı deyil, sadəcə onun padşahlıq mövqeyini ifadə edən
termindir. Misir kralı Sesotrislə savaşmış skitlərə toxunan bəzi Roma qaynaqları
skit hökmdarının adını Tanay, ya da Tanauzis kimi qeyd edirlər. Bu tarixi
qeydlərə də günümüzün akademik tarix mərkəzləri diqqət yetirirlər. Qeyd edək
ki, bugünkü avro-sentrik təmayüldən fərqli olaraq,
hələ XIX əsrdə və XX əsrin
əvvəllərində fəaliyyət göstərən bir çox tarix mütəxəssisləri partları digər skitlər
kimi turani, daha konkret olaraq isə türk mənşəli xalq kimi qəbul edirdilər.
Onlardan biri də bir çox qədim dillərin bilicisi, Qədim Mesopotamiya tarixinə
gözəl bələd olan və bir çox mixi yazılarını deşifrə edən Henri Ravlinsonun kiçik
qardaşı, ingilis tarixçisi Corc Ravlinson idi. O da öz tədqiqatlarında partları,
yəni Arsakiləri tatar və türkmən şivələrində danışan türk boyları hesab edirdi.
96
Xatırladaq ki, o dövrdə Yaxın Şərqin tarixini tədqiq edən bir çox araşdırmaçılar
92 Chandra Chakraberty. Literary history of Ancient India. In Relation to its Racial and Linguistic Affiliations. Calcutta, New
York, 1951
93 Chandra Chakraberty. The racial history of India. Calcutta, 1922
94 Chandra Chakraberty. Literary history of Ancient India. In Relation to its Racial and Linguistic Affiliations. Calcutta, New
York, 1951
95 Chandra Chakraberty. The racial history of India. Calcutta, 1922
96 George Rawlinson. The seven great monarches of the ancient eastern world, Vol III, səh. 14-15