- 97 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
işləri görəndən, Məni buraya göndərənin yanına çəkiləndən (qeyb olandan)
sonra sənə öz həvarimi (bəzi mətnlərdə “Həvari Faddeyi”) göndərəcəyəm ki,
xəstəlikdən şəfa tapasan və sənə, yaxınlarına həyat bəxş etsin”.
149
Movses
Xorenatsini plagiatlıqda ittiham etmək fikrindən uzaq olsaq da, məktubdakı
müəyyən məqamların həvari Mattanın
(Matveyin) Müjdəsindəki ifadələri xeyli
xatırlatdığını qeyd etməyə bilmərik: “
Sizi qəbul edən, Mənə biət edər, Mənə
biət edən isə Rəbbə biət edər”.
150
Məktubun “həqiqiliyini”, eyni zamanda
Movses Xorenatsinin tarixçi
“dürüstlüyünü” sübuta yetirmək üçün daha bir neçə “əhəmiyyətsiz” detalı
diqqətə çatdırmaq istərdik. İncilə daxil olan müjdələr çar V Abqarın ölümündən
ən azı 30 il sonra qələmə alınmışdı. Məsələn, xristian ilahiyyatçılarının ümumi
qənaətinə əsasən, həvari Mattanın
(Matvey) Müjdəsi eramızın 70-90-cı illəri
arasında, Markın Müjdəsi – 70-ci illərdə, Lukanın Müjdəsi – 80-ci illərdə və
ən nəhayət, sonuncu, Yəhyanın
(Yohan) Müjdəsi III əsrin sonunda yazılmışdı.
Təsadüfi deyil ki, “İncil”, “Müjdələr”, “Müqəddəs Kitab” ifadələrini ilk dəfə
olaraq xristian apollogetlərindən – kilsə salnaməçilərindən olan Afinalı Aristid
(II əsr) 120-ci ildə yazdığı “Apollogiya” əsərində işlətmişdi.
Belə xronoloji
uyğunsuzluqlar Movses Xorenatsidə və Ovanes Drasxanakertsidə kifayət
qədərdir.
Qeyd edək ki, Osroena hökmdarı ilə İsa Məsih arasında yazışmaya dair
ilk məlumata xristian salnaməçisi Qeysəriyyəli Yevsevinin
(263-340-cı illər)
qələmə aldığı “Kilsə tarixi” əsərində rast gəlirik. Yevsevi yazırdı ki, Edessa
şəhəri kitabxanasında olarkən həmin məktublara rast gəlmiş və onları süryani
dilindən yunan dilinə çevirmişdi. VIII əsrdə yaşamış Movses Xorenatsi isə
“Tarix” kitabında nəinki Yevsevinin yazdıqlarını birə-bir təkrarlamış, hətta
oxucunu inandırmaq üçün onun əsərini şahid qismində göstərmişdi:
“Bu
arxivi (diqqət edin, məktublardan söz salmır) öz gözlərimizlə gördük. Əmin
olmaq istəyirsinizsə, Qeysəriyyəli Yevsevinin “Kilsə tarixi” kitabına
baxa bilərsiniz. Ustadımız (vardapet) Maştots bizə həmin kitabı dilimizə
çevirməyi tapşırmışdı”.
151
Bir maraqlı fakta da diqqət yetirək.
VI əsrdə
tərtib olunan və Edessanın hökmdar və kilsə xadimlərinin həyatından bəhs
edən salnamədə
(“Edessa xronikaları”) Abqar və İsa Məsih arasında hər hansı
bir məktub mübadiləsi barədə eyham belə yoxdur. Həmin dövrə aid digər
sənədlər də xristian dünyası üçün mühüm olan bu hadisə barədə susur. Boris
149
Yenə orada
150
Евангелие от Матфея, (10,40). http://bibleonline.ru/bible/rus/40/11/
151
Хоренаци V. “История Армении”, перевод с древнеармянского языка, введение и примечания Гагика
Саркисяна. Ер.: “Айастан”, 1990
- 98 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
Derevenskinin
fikrincə, həmin məsələ II əsrdə – Edessada xristian icmasının
formalaşması və möhkəmləndirilməsi dövründə yaranmış dini rəvayətdir
və əvvəlcə Qeysəriyyəli Yevsevi, sonra isə Movses Xorenatsi bu əfsanədən
yararlanaraq onu gerçəklik kimi qələmə vermişlər.
152
İndi isə İsa Məsihin “portreti” və ya ermənilərə göndərilən ilk xristian
ikonası haqqında. Movses Xorenatsi Ananın
(Ananiyanın) həmin məktubu və
təsviri Edessaya gətirdiyini və bunların orada saxlanıldığını bildirir. Xristianlığın
apokrif mətnlərindən olan və VI-VII əsrlərə aid edilən “On ikilərdən biri olan
həvari Faddeyin həyatı” salnaməsində isə Ananiya
qətiyyən rəssam deyildi və
ona verilən tapşırığın spesifik xarakteri olmuşdu. Yəni, müasir kriminalistika
terminologiyası ilə desək, ona İsanın antropoloji portretini - sifətin xarakterik
tipini, zahiri əlamətlərini, boyunu, gözünün, saçının rəngini, sifətinin
quruluşunu yaddaşında saxlamaq həvalə edilmişdi. Lakin
“Ananiya Məsihi
görəndə onun əzəmətini tam dərk edə, qavraya bilmirdi. Və O (Məsih)
bunu qəlbi ilə hiss etdi. Xahiş etdi ki Onu yuyundursunlar. Sonra (ona)
dəsmal gətirdilər. Məsih üzünü sildi. Dəsmalda onun surəti həkk olundu.
Dedi: “Səni göndərənə bunları çatdır: Sənə və şəhərinə əmin-amanlıq
diləyirəm! Mən bu dünyaya əzab çəkmək və yenidən zühur etmək üçün
gəlmişəm”.
153
Ermənilərin yaratdığı digər varianta, müasir kilsə rəvayətinə görə, Ananiya
peşəkar rəssam idi. Lakin Yerusəlim meydanında İsa Məsihin uzaqdan şəklini
çəkmək istəsə də, uğurlu rakurs tapa bilmir. Həm də Məsihin ətrafına toplaşmış
izdiham ona bədii yaradıcılıqla məşğul olmağa imkan vermir. Ananiya əlacsız
qalıb hündür daşın üstünə dırmaşır və bu zaman İsa hamıdan
yüksəkdə dayanan
erməni rəssamı görür, görməsə də, bilməsə də bəsirətlə erməni rəssamı tanıyır
və ucadan “Ananiya, bura gəl!” deyib yanına çağırır. Məsih Abqarın məktubunu
diqqətlə oxuyur, fikrə gedir, öz dəst-xətti ilə cavab məktubu yazır və əmin edir
ki, Abqar darıxmasın, şagirdlərdən birini tezliklə Edessaya göndərəcək. Sonra
söhbət portret çəkilişi sifarişindən düşür. İsa Məsih erməni rəssamın xətrinə
dəymək istəmir, bəlkə də onun istedadına əmin deyildi. Ona görə də xahiş edir
ki, ona su və ubrus
(kətan dəsmal) gətirsinlər. Məsih üzünü tər-təmiz yuyur
və dəsmal ilə qurulayıb Ananiyaya uzadır. Möcüzə!
Rəssam görür ki, Rəbbin
möcüzəsi ilə dəsmal üzərində İsanın rəngli boya ilə çəkilmiş portreti həkk
olunub! Pravoslav kilsəsinin dini rəvayətində isə bildirilir ki, Edessa şəhərindən
gəlmiş “Ananiya” adlı naməlum bir rəssam
(milliyyəti göstərilmir) İsa Məsihin
152
Yenə orada
153
Деяния святого апостола Фаддея, одного из двенадцати. http://apokrif.fullweb.ru/apocryph1/acts_
faddey2.shtml