- 177 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
20-də Xankəndi şəhər meydanında keçirilən
mitinqdə Ermənistandan gələn
azərbaycanlı qaçqınların muxtar vilayətin ərazisindən dərhal çıxarılmaları tələbi
irəli sürülmüşdü.
Ermənistan EA-nın müxbir üzvü, “Qarabağ” hərəkatının liderlərindən
olan akademik Rafael Kazaryan 1988-ci il noyabrın 4-də İrəvanda keçirilən
mitinqdə demişdi: “
Dəstələrin köməyi ilə emiqrasiyanı təmin etmək
lazımdır. Bizə bütün onilliklər ərzində ilk dəfə Ermənistanı türklərdən
təmizləmək imkanı verilmişdir. Mən bunu bu on aylıq mübarizəmizin
ən böyük nailiyyəti hesab edirəm”.
296
Rusiya tarixçisi Yuri Pompeyev 1988-
ci ilin payızında azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyasını belə təsvir
edirdi: “
Müdafiəsiz, silahsız azərbaycanlıları, adətən, çılpaq və əliyalın
halda evlərindən qovaraq deyirdilər: “Lənətə gəlmiş türklər, rədd olun
Ermənistandan!”.
297
1988-ci il noyabrın ortalarında Ermənistandan Azərbaycana 80 mindən
artıq qaçqın pənah gətirmişdi. Noyabrın 17-də Bakıda “Azadlıq” meydanında
keçirilən mitinq zamanı Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara muxtariyyət
verilməsi tələbi ilə qətnamə qəbul edilmişdi. Ermənistan televiziyası həmin
gün Bakıda keçirilən mitinqdən
reportajlar göstərərək, həmin qətnamənin
tələblərini dəfələrlə efirdə səsləndirmişdi. Noyabrın 22-də Ermənistan SSR
Ali Sovetinin azərbaycanlı deputatlarının iştirakı olmadan növbədənkənar
sessiyası çağırılmışdı. Sessiyanın keçirildiyi Opera teatrının binasının qarşısına
toplaşan mitinq iştirakçılarının hücumundan sonra Ermənistan rəhbərliyi
mitinqçilərin tələbi ilə sessiyanın gedişini dayandırmış, deputatları və rayon
rəhbərlərini “qayda-qanunu bərpa etmək” adı altında yerlərə göndərmişdi.
Rayon rəhbərlərinə tapşırıq verilmişdi ki,
bir həftə ərzində, yəni noyabrın 28-
dək Ermənistanı azərbaycanlılardan təmizləmək aksiyasını başa çatdırsınlar.
Ermənistan KP MK, Ali Sovet və Nazirlər Sovetinin orqanı olan
“Коммунист” (
rusca) qəzeti 13 dekabr 1988-ci il tarixli sayında dərc
edilən “Fəlakət anı, məsuliyyət anı” məqaləsində həmin günlərdə törədilən
qırğınlardan bəhs edərək yazırdı: “
Noyabrın 26-da “Qarabağ” hərəkatı
fəallarının təhrikçi çıxışlarından qızışmış 500 nəfər Kirovakan (indiki
Vanadzor) sakini Şaumyan (əvvəlki adı Vartanlı olmuşdur) kəndinə doğru
hərəkət etdi. Vuruşma iki gün davam etdi, silahlı atışma oldu. Ölənlər var.
Kuybışev kəndində də qırğınlar törədildi, orada da tələfat var. Hərəkatın
fəallarının köməyi ilə yaradılmış “özünümüdafiə dəstələri” yollarda
296
Армения
двадцать месяцев борьбы, Ереван, 1989
297
Помпеев Ю. Карабахский дневник. Москва, 2010
- 178 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
qoyduqları postlarda azğınlıqlar törədirdilər. Azərbaycanlı kəndlərinə
ərzaq köməyi göstərən ermənilər döyülürdülər”.
�
Vartanlı və Kuybışev kəndlərində ermənilərin törətdikləri qırğınları ört-
basdır edən rəsmi orqanlar yalnız “atışma olmuşdur, tələfat var” ifadələrini
işlətməklə kifayətlənmişdilər. Vartanlı kəndi Kirovakan şəhərinə bitişik
olmasına
baxmayaraq, inzibati-ərazi bölgüsünə görə Quqark rayonuna daxil
idi. XX əsrin əvvəllərində tamamilə azərbaycanlılar yaşayan Vartanlı kəndində
1988-ci ilin sonunda ermənilər çoxluq təşkil edirdilər. Ermənilər noyabrın
25-dən 26-na keçən gecə kəndə silahlı hücum etmişdilər. Həmin gün güclü
qar yağırdı, boran idi. Azərbaycanlılar əsasən kəndi tərk edib ətraf meşələrə
çəkilməyə məcbur olmuşdular. Sumqayıt faciəsi zamanı yüzlərlə azərbaycanlı
ailəsinin öz həyatlarını təhlükə qarşısında qoyaraq, erməni qonşularını
qəzəblənmiş kütlənin təhlükəsindən xilas etmələri haqqında mətbuatda çox
yazılıb. Lakin Vartanlı erməniləri bu cür insani hisslərdən uzaq idilər. Onlar
azğınlaşmış
dəstənin önündə gedir, azərbaycanlıların sığındığı evləri nişan
verirdilər. Azğınlaşmış dəstəyə isə Vartanlı kənd sovetinin sədri J.Arakelyan
bələdçilik etmişdi.
Hazırda Vanadzor şəhərində yaşayan jurnalist Mane Papyanın 29 aprel
2015-ci il tarixində www.epress.am saytında “События в Гугарке. Как громили
азербайджанцев в Армении” başlıqlı yazısı yerləşdirilib. Mane Papyan faciəli
hadisələrin baş verdiyi Vartanlı kəndinə gedərək hadisənin canlı şahidləri
ilə söhbət edib. Həmin məqalədə Vartanlı qırğınlarının baş verdiyi zaman
Kirovakan şəhər prokuroru olmuş Qriqori Şahverdyanın
jurnalistə verdiyi
məlumatlardan aydın olur ki, Sumqayıt hadisələri ərəfəsində Ermənistanda milli
münasibətlər gərginliyin pik həddinə çatıbmış. Şahverdyanın dediyinə görə,
1988-ci ilin mart-noyabr aylarında Quqark rayonunda 634 azərbaycanlının
işdən qovulması barədə onun əlində rəsmi sənəd vardır.
“Qarabağ” komitəsinin keçmiş üzvü Artur Sakuns da etiraf edib ki, gecə
vaxtı Quqark rayonunun Arçut kəndindən azərbaycanlıları aparan avtobuslara
ermənilər yolda hücum etmişdilər. Mane Papyan yazır: “
Rəsmi məlumata
əsasən, o zaman Vartanlı kəndində 11 azərbaycanlı öldürülüb. Bu hadisə
təkcə Ermənistanda deyil, onun hüdudlarından kənarda da böyük əks-səda
doğurdu. Təqsirkarları aşkar etmək üçün Moskvadan 100 nəfərdən artıq
istintaq qrupu gəlmişdi. Nəticədə, Quqark Rayon Partiya Komitəsinin
bürosunda birinci katib Lavrenti Bağdasaryan, İcraiyyə Komitəsinin sədri
Samvel Qazaryan və Şaumyan milisinin bütün əməkdaşları işdən azad
edildilər”.