- 210 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
göndərilmişdi ki, DQMV və ətraf rayonların
Ermənistana birləşdirilməsi, yaxud
da RSFSR-in tərkibinə daxil edilməsi məsələsini həll etsin.
358
1966-cı ilin martında Ermənistanın bir qrup elm və mədəniyyət xadiminin
imzası ilə Sov.İKP-nin XXIII qurultayına müraciət ünvanlanmışdı ki, “süni
surətdə Sovet Ermənistanından ayrı salınmış Dağlıq Qarabağın və Naxçıvanın
Ermənistana qaytarılması” məsələsi müzakirə edilsin. Həmin məktubu Sov.
İKP MK-nın Katibliyi baxılmaq üçün Ermənistan KP MK-ya göndərmişdi. 30
sentyabr 1966-cı ildə Ermənistan KP MK-nın birinci katibi Anton Koçinyanın
və Nazirlər Sovetinin sədri Bədəl Muradyanın imzaları ilə Sov.İKP MK-ya
göndərilən cavab məktubunda qeyd edilirdi ki, Azərbaycanın tərkibində
olduğu 40 il ərzində guya Dağlıq Qarabağın iqtisadi və mədəni inkişafı təmin
edilməmişdir. Həmçinin, yazılırdı ki, guya
DQMV Ermənistana bitişikdir
və onun üzvi davamıdır. Nəhayət bildirilirdi ki, Naxçıvanın Ermənistana
“qaytarılması” çətinliklərə səbəb ola bilərsə də, Dağlıq Qarabağın “qaytarılması”
heç bir çətinliklə bağlı deyil və ağrısız həll edilə bilər. Həmin məktubda qeyd
edilirdi ki, guya Azərbaycan rəhbərliyinin DQMV-nin erməni əhalisinə qarşı
həyata keçirdiyi diskriminasiya siyasəti nəticəsində 1926-cı illə müqayisədə
1959-cu ildə vilayətin erməni əhalisi artmaq əvəzinə azalmış, əhali 111.694
nəfərdən 110.053 nəfərə enmişdir.
359
Əslində isə həmin illər İkinci Dünya müharibəsi
dövrünə təsadüf etdiyi
üçün ölkənin hər yerində təbii artıma mənfi təsir göstərmişdi. Lakin erməni
tədqiqatçılarının özləri İkinci Dünya müharibəsinin Qarabağ ermənilərinin
sayına olduqca mənfi təsir göstərdiyini yazır, həmin illərdə Dağlıq Qarabağdan
45 min nəfərin cəbhəyə getdiyini və onlardan 22 min nəfərinin həlak olduğunu
qeyd edirdilər.
360
DQMV-də erməni əhalisinin azalmasının digər səbəbi
isə ondan ibarət idi
ki, 1949-cu ildə Sumqayıta, 1954-cü ildə isə Mingəçevirə respublika tabeli
şəhər statusu veriləndən və həmin şəhərlərdə bir-birinin ardınca sənaye
müəssisələrinin yaradılmasından sonra Dağlıq Qarabağda yaşayan erməni
gənclərinin bir çoxu Sumqayıta və Mingəçevirə axışmışdı. Bakı və Gəncədəki
sənaye müəssisələrinə Qarabağ ermənilərinin axını isə bütün Sovet hakimiyyəti
illərində davam etmişdi. 1926-1959-cu illərdə Dağlıq
Qarabağda ermənilərin
358
Борьба армян за воссоединение НКАО с Советской Арменией. Сборник документов и материалов.
Ереван: Институт Истории, 2011
359
Кочинян А. Документы, письма, воспоминания. Национальный Архив Армении. Ереван, 2003,
360
Мирзоян Б.С. Нагорный Карабах (Размышления над статистикой). http://lraber.asj-oa.am/4067/1/1988-
7(43).pdf; Абрамян Г.Б. Арцахские армяне в годы Великой Отечественной войны. http://mrav.net/2007/04/
artsakh-heroes/
- 211 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
sayının azalması müharibə və ölkədə gedən urbanizasiya prosesləri ilə bağlı
idi. Ermənistan KP MK-nın 1975-ci il yanvar plenumunda birinci katib Karen
Dəmirçyanın məruzəsində göstərilirdi ki, Ermənistanda 476
kənd istifadəsiz
qalmışdır.
361
Bəlkə, XX əsrin 50-70-ci illərində Ermənistanda gənclərin şəhərlərə
axını nəticəsində erməni kəndlərinin boşalmasının təqsirkarı da Azərbaycan
hökuməti idi?
Əslində isə Sovet hakimiyyəti illərində Ermənistanda azərbaycanlı
əhaliyə qarşı həyata keçirilən diskriminasiya siyasəti nəticəsində azərbaycanlı
əhalinin artım faizi erməni əhalisinin artım faizindən aşağı olurdu. Halbuki,
azərbaycanlıların təbii artım tempi erməni əhalisinə nisbətən həmişə dəfələrlə
yüksək idi. Bunu o dövrdə Ermənistanda yaşayan çoxuşaqlı anaların təltif
edilməsi barədə SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fərmanları da təsdiq edir.
Qafqaz üzrə mütəxəssis ingilis Tomas De Vaal “Qara bağ:
Ermənistan
və Azərbaycan sülh və savaş arasında” əsərində yazır ki, 1970-1979-cu illər
arasında keçirilən siyahıyaalmalar zamanı məlum olmuşdu ki, Ermənistan
əhalisi 23 faiz artmış, eyni dövrdə azərbaycanlılar cəmisi 8 faiz artmışdır. Bu,
onu göstərir ki, azərbaycanlılar, hansı ki, onlarda doğum tempi daha yüksəkdir,
deməli, Ermənistanı tərk etmişdilər.
362
Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik
Komitəsi DQMV-də erməni
millətçilərinin təxribatçı hərəkətlərinin qarşısını almağa çalışır, separatçılar
barədə mərkəzi hakimiyyət orqanlarını vaxtaşırı məlumatlandırırdı. 1969-
cu ilin aprelində Azərbaycan DTK-sının sədri Heydər Əliyev Sov.İKP MK-
nın nəzdindəki Partiya Nəzarət Komitəsinə göndərdiyi məktubunda qeyd
edirdi ki, son illərdə DQMV-də yaşayan millətçi ünsürlər və həmçinin bir sıra
Ermənistan SSR sakinləri əhali arasında vilayətin Azərbaycanın tərkibindən
çıxarılıb Ermənistana birləşdirilməsi istiqamətində qızışdırıcı cəhdlər edirlər.
Heydər Əliyev millətçi elementlərin təsiri altına gənclərin, o cümlədən də
komsomolçuların düşdüklərini yazırdı.
363
SSRİ-nin yaranmasının 50 illiyi ərəfəsində - 1972-ci ilin dekabrında
Ermənistanın
elmi işçiləri, yazıçıları, rəssamları və artistləri adından Baş
katib Leonid Brejnevə ünvanlanan məktubda qeyd edilirdi ki, guya Dağlıq
Qarabağı Ermənistanla tarix, mədəni həyat, məişət və həyat tərzi birləşdirir,
onu Ermənistandan cəmisi 3 kilometr məsafə ayırır və Dağlıq Qarabağın
361
Газета “Коммунист”, Ереван, 20 января 1975
362
Томас де Ваал. Черный сад: Армения и Азербайджан между миром и войной. Москва: Политическая
энциклопедия, 2014
363
Нагорный Карабах в международном праве и мировой политике. Документы и комментарий. Сост.,
отв. ред., авт. вступ. ст. и коммент. д. ю. н., проф. Ю.Г.Барсегов. Москва: КРУГЪ, 2008, Том. 1