- 260 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
sarılmış) kimi də qeyd olunmuşdur. Bu gün isə bu termin arxaikləşmişdir.
Məsələn, orta əsr çağatay mətnlərində yarpaqlarla sarılmış, dolanmış qiymə ət
yeməyinin adı “
dolma” kimi deyil, “
dolama” kimi göstərilir.
458
Erməni leksikası “dolama” termini ilə tanış deyil. Və yalnız “dolma” sözünü
bilir.
Bu da onu göstərir ki, “dolma” sözü erməni leksikasına Azərbaycan
türkcəsindən son dönəmdə keçmişdir. Çünki yuxarıda da qeyd edildiyi kimi,
Türkiyədə yarpaq və kələm dolması “sarma”, bəzi bölgələrdə isə “dolama”
adlandırılır. Azərbaycan leksikasında isə “dolama” termini “dolma” ilə
əvəzlənmiş və ermənilər sırf Azərbaycanda yarpaq və kələm dolması üçün
işlənən söz variantını mənimsəmişlər. Maraqlıdır ki, yaxın zamanlara qədər
erməni mətbəxi yalnız yarpaq dolması ilə tanış idi. Bu səbəbdən də “dolma”
sözünü guya ermənicə üzüm yarpağı, ya da saplağı mənasına gələn “toli”
sözü ilə bağlamağa çalışırlar. Digər dolma növləri isə erməni mətbəxinə yaxın
zamanlarda keçmişdir. Təbii ki, yenə də qonşuları türklərdən.
Bütün bu aşkar faktlara baxmayaraq, erməni tərəfi yarpaq dolması yeməyinin
mənşəyi barədə yalan məlumatlar yayır, bu yemək
növünün tarixən ermənilərə
məxsus olduğunu iddia edir və qonşu türklərə də guya onlardan keçdiyi barədə
dezinformativ məlumatlar tirajlayır. Və adı türkcə olan bir çox yemək növləri
də dolma kimi sırf erməni mənşəli mətbəx nümunəsi elan edilir. Halbuki, bu
yeməklərin heç birinin adı ermənicə deyildir.
Bəzən də bu yemək adları üçün heç bir dil qanununa uyğun gəlməyən
ermənicə yalan, saxta etimologiyalar uydurulur. Çünki bu gün xarici ölkələrdə
erməni dilini araşdıran çox az dilçi alim vardır. Qonşu Rusiyada isə yox
dərəcəsindədir. Bu amildən istifadə edən erməni ideoloqları
erməni dili və
ermənicə terminlər barədə hər növ yalanı digər xalqların nümayəndələrinə
aşılamaqla məşğuldurlar. Ən maraqlısı da budur ki, bu saxta etimologiyaların
heç bir elmi əsaslara dayanmadığını da görmək istəmirlər. Bu gün erməni
“mətbəx ideoloqları” “dolma” sözünü guya ermənicə “üzüm yarpağı”, ya da
“saplağı” mənasına gələn “toli”
(տոլի
) sözüylə əlaqələndirir və bu xörəyin
adını da “tolma” şəklində yazıya alırlar. Bu da çox gülünc görünür. Özləri də
bilmədən bu terminin Azərbaycan transkripsiyasından “qurtulub”
onun tatar
transkripsiyasından yapışıblar. Lakin Stepan Malxazyants kimi ermənişünasın
tərtib etdiyi və 1944-cü ildə nəşr edilən “Erməni dilinin izahlı lüğəti” sözlüyündə
bu söz “tolma” kimi deyil, “dolma” şəklində verilmişdir. Müəllif bu sözün
mənasını erməni dilinə “doldurma”
(լիցք
-litsk) və “doldurulma”
(լցման
-
458
Şeyx Suleyman Efendi’s. Çağatay-osmanisches wörterbuch. Budapest, 1902
- 261 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
ltsman) kimi tərcümə edir.
459
H.Açaryandan sonra tanınmış ikinci ermənişünas,
dilçi alim Malxazyants da bu sözün türk mənşəli olduğunu öz elmi əsərində
vurğulamışdır.
Bütün bu məlumatlara rəğmən, bu gün erməni ideoloqları dolma
xörək növünü erməniləşdirir və bu söz üçün saxta etimologiyalar uydururlar.
Məsələn, onların iddialarına əsasən, “dolma”/”tolma” sözü guya Urartu dilində
mövcud olmuş “uduli” –
“üzüm” sözündən yaranmışdır. Bununla da həm erməni
dilini, həm də “erməni mətbəxini” Urartu dönəminə aparıb çıxarırlar. Əvvəla,
dolmanın çeşidləri çoxdur və təkcə üzüm yarpağından hazırlanmır. İkincisi isə,
Urartu dilində “uduli” sözü yox idi. Bu da erməni saxtakarlarının tirajladığı yeni
yalandır. Çünki Urartu leksikasında, “üzümlük” anlamını verən “uldi” və ya
“ulde” sözü vardır.
460
459
Степан Малхазянц. Erməni dilinin izahli lüğəti (Հայերէն Բացատրական Բառարան). Yerevan, 1944
460
И. М. Дьяконов. Урартские письма и документы. АН СССР Институт Археологии. Москва, Ленинград 1963
- 262 -
ERMƏNİ SAXTAKARLIĞI. YALAN ÜZƏRİNDƏ QURULAN TARİX
XXIV iddia
“Lavaş” ermənilərin qədim çörək məmulatıdır”
XX əsrin əvvəllərinədək erməni lüğətlərində “lavaş” sözünə rast gəlinmir.
Lakin 2014-cü il noyabrın 26-da Parisdə UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs
üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 9-cu iclasının gedişində Ermənistan “ənənəvi
erməni çörəyi – lavaşın” qurumun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ
Siyahısına daxil edilməsi üçün ərizə ilə müraciət etmişdi. Ermənistan tərəfinin
quruma təqdim etdiyi fayl “Lavaş: ənənəvi erməni çörəyinin hazırlanması,
əhəmiyyəti və xarici görünüşü mədəniyyətin ifadəsi kimi” adlanırdı. Qeyd
edək ki, ilkin olaraq UNESCO-nun Hökumətlərarası Komissiyası bu formulu
qəbul etmişdi. Lakin Azərbaycan, İran və Türkiyə
dərhal bu formula etiraz
etdilər. İran tərəfi lavaşın qədim İran çörək növü olduğunu bildirdi. Azərbaycan
lavaşın bütünlükdə bölgənin mədəni elementi olduğunu bəyan etdi. Türkiyə
Azərbaycanın mövqeyinə dəstək verdi. Etirazlardan sonra UNESCO formulu
dəyişərək faylı belə adlandırdı: “Lavaş: ənənəvi çörəyin hazırlanması, əhəmiyyəti
və xarici görünüşü Ermənistanda mədəniyyətin ifadəsi kimi”.
Lavaş çörəyi mayasız xəmirdən bişirilən kökəyə deyilir. Tarixən bu adla
Qafqazda, həmçinin Türkiyədə, İranda,
Mərkəzi Asiyada, Volqaboyu ərazilərdə
də yayılıb. Bu şəkildə hazırlanan çörək Hindistandan Mərakeşədək bütün Şərq
ölkələrində fərqli adlarla tanınır. Amma bu çörək növünün bişirildiyi və istifadə
olunduğu ölkələrin heç biri lavaşı yalnız öz xalqına aid etmək kimi absurd
addım atmaq fikrinə düşməyib. Ermənilər isə başqalarına məxsus olanları
özününküləşdirməklə bu əməllərinə UNESCO da daxil olmaqla,
beynəlxalq
təşkilatlarda bəraət qazandırmağa çalışırlar. İlk növbədə qeyd etmək lazımdır
ki, lavaşın Azərbaycanda hazırlanması Ermənistanla müqayisədə daha dərin
ənənəvi köklərə malikdir. Bu çörək növü Ermənistanda yalnız təndirdə bişirilir.
Azərbaycanda və Türkiyədə isə həm təndirdə, həm sobada, həm də sacda
hazırlayırlar. Ən nazik və yumşaq lavaş təndirdə deyil, məhz sacda bişirilir. Orta
Asiyada
isə əsasən, lavaş arxası üstə çevrilmiş tiyanın
(qazanın) səthi üzərində
də hazırlanır.
Sac isə köçəri və yarımköçəri tayfaların səyyar mətbəxinin vacib atributu
sayılır. Sacın iç tərəfində müxtəlif qızardılmış, qovrulmuş xörəklər, qabarıq
hissəsində isə, lavaş, kökə, içi doldurulan yaymalar
(kətə, qutab, gözləmə, qatlama-
qattama və s.),
sacüstü ət xörəkləri bişirilir. Elə lavaşın yaranması, onun forması