Erməni xəyanəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 erməniləĢdirilməsinə baĢlandı. Bununla da Xilafət dövründə Qriqorian kilsəsinin dini təsir dairəsi Cənubi Qafqaza doğru geniĢlənməyə baĢladı. Qriqorian missionerlərinin gəliĢi ilə Cənubi Qafqaz əvvəlcə dini toqquĢmalar, bunun dalınca etnik qarĢıdurmalar, daha sonralar isə soyqırımları dövrünə qədəm qoydu. Ərəb xilafəti zəiflədikdən sonra Qriqorian kilsəsi bu dəfə Azərbaycan türk dövlətlərinə - qaraqoyunlulara, ağqoyunlulara, səfəvilərə və nəhayət, Osmanlı imperiyasına sığındı. *** Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin baĢqa etnoslara, dinlərə dözümlü münasibətindən və himayəsindən istifadə edən Qriqorian kilsəsi 1441-ci ildə öz mərkəzini - erməni katolikosluğunu Azərbaycan torpağına (indiki Ermənistan Respublikasının ərazisinə) - Eçmiədzinə köçürdü. Sonralar, Azərbaycan Ağqoyunlu və Səfəvi hökmdarları da qaraqoyunluların siyasətini davam etdirərək erməniləri və erməni katolikoslarını himayə etdilər. Lakin tarixi Ģəraitin dəyiĢməsindən asılı olaraq ermənilər sonralar hər üç Azərbaycan dövlətinə də xəyanət etdilər. Daha sonra Qriqorian kilsəsi və ermənilər Osmanlı sultanları tərəfindən himayə olundular. Zaman keçdikcə ermənilər onlar üçün türklərlə eyni Ģərait yaratmıĢ Osmanlı imperiyasının maliyyə-iqtisadi və hərbi-siyasi həyatında mühüm mövqelər ələ keçirdilər. Qriqorian kilsəsi və ermənilər, eyni zamanda, Azərbaycan dövlətlərindən, o cümlədən Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvi hökmdarlarından da geniĢ imtiyazlar qopara bildilər. Osmanlı sultanları kimi Azərbaycan hökmdarları da Qriqorian kilsəsinə sərbəstlik verdilər. Ölkənin müxtəlif yerlərində, o cümlədən indiki Ermənistan Respublikasının ərazisini əhatə edən Azərbaycan torpaqlarında erməni kilsələri tikildi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 1441-ci ildə erməni kilsəsinin mərkəzi Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin ərazisinə - indiki Eçmiədzinə köçürüldü. Ermənilər Səfəvi dövlətində, xüsusilə ġah Abbas [1587-1629] dövründə daha mühüm mövqelər ələ keçirdilər. Beləliklə, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin, Osmanlı imperiyasının himayəsi sayəsində Azərbaycanda, Anadoluda, Ġran ərazisində, Cənubi Qafqazda Qriqorian kilsəsi və ermənilərin mövqeyi xeyli gücləndi. Tarixi “ənənələrinə” sadiq qalan ermənilər qərb dövlətlərinin antitürkiyə siyasəti gücləndikcə Osmanlı dövlətinə də xəyanət etdilər. Beləliklə, vaxtı ilə Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvi, Osmanlı dövlətlərinə xidmət edən ermənilər növbəti dəfə mövqelərini dəyiĢib qərb hökmdarlarına “xidmət” göstərdilər və Osmanlı imperiyasına arxadan zərbə vurulmasında fəal iĢtirak etdilər. Ermənilərin qərb dövlətlərinin əlində Azərbaycana və Türkiyəyə qarĢı alətə çevrilməsi dövrü baĢlandı. Çar Rusiyası Cənubi Qafqazda iĢğalçılıq müharibələrinə baĢladıqda Qriqorian kilsəsi və ermənilər bu dəfə yeni təcavüzkarın tərəfinə keçdilər. Lakin budəfəki xəyanət adi xəyanət deyildi! Ermənilər bu dəfə silahlı dəstələr yaradaraq 6 Rusiya qoĢunlarının tərkibində Azərbaycan dövlətlərinə və Osmanlı imperiyasına qarĢı hərbi əməliyyatlarda iĢtirak etdilər. Və bu yolla Azərbaycan və Anadolu türklərinə qarĢı kütləvi qırğınlar həyata keçirdilər. Çar Rusiyasının ermənilərə arxa durması nəticəsində Azərbaycanın xristian alban əhalisinin zorla qriqorianlaĢdırılması və alban kilsəsinin təqib olunması gücləndi. Bununla yanaĢı, silahlı erməni quldur dəstələrinin Azərbaycanda və ġərqi Anadoluda dinc türk-müsəlman əhalisinə qarĢı soyqırımları dövrü baĢlandı. Çar Rusiyası ermənilərin və Qriqorian kilsəsinin bu “xidmətlərini” nəzərə alaraq Osmanlı imperiyası və Qacarlar Ġranın ərazisindən erməniləri kütləvi surətdə Ģimali Azərbaycana, xüsusilə Ġrəvan, Qarabağ, ġirvan, Bakı, Gəncə və Naxçıvan xanlıqlarının ərazilərinə köçürdü. Yeri gəlmiĢkən, çar hökuməti erməniləri Azərbaycan torpaqlarına Rusiya dövlətinin xüsusi nəzarəti altında və mütəĢəkkil qaydada köçürür, onlara hər cür qayğı göstərilirdi. Məsələn, Ġran və Türkiyə ərazisindən hərəkətə baĢlayan erməni köçlərini bütün yol boyunca Rusiyanın mühafizə dəstələri müĢayiət edir, onlara adambaĢına pul və ərzaq paylanır, köç üçün nəqliyyat ayrılır, ən münbit Azərbaycan torpaqları onlara verilir və bütün vergilərdən azad olunurdular. Beləliklə, Çar Rusiyası XIX əsrin əvvəllərindən baĢlayaraq 1873-cü ilədək Cənubi Qafqaza, əsasən ġimali Azərbaycan torpaqlarına 334.242 nəfər erməni köçürdü. Sonralar Azərbaycan torpaqlarında xristianlaĢdırma siyasəti daha da sürətləndirildi. Bunu arxiv sənədləri çox aydın təsdiq edir. Belə ki, Cənubi Qafqazda erməni köçkünlərinin sayı 1886-cı ildə 690.615 nəfərə, 1897-ci ildə 786.447 nəfərə, 1916-cı ildə isə 1.211.145 nəfərə çatdırıldı. Bu qanlı siyasəti rusların özləri də təsdiq edirlər. Məsələn, N.N.ġavrov hələ 1911-ci ildə yazırdı: “Zaqafqaziyada yaĢayan 1 milyon 300 min nəfər erməninin 1 milyonu yerli deyildir. Və onlar vilayətə bizim tərəfimizdən köçürülüblər”. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsinin əsas təĢkilatçılarından biri olan A.S.Qriboyedov isə Rusiya imperatoruna belə məsləhət verirdi: “Əlahəzrət, olmaya mərkəzi rus torpaqlarında ermənilərin məskunlaĢmasına icazə verəsiniz. Onlar elə tayfadırlar ki, bir neçə on il yaĢadıqdan sonra dünyaya hay-küy salacaqlar ki, bura bizim qədim dədə-baba torpaqlarımızdır”. Beləliklə, Çar Rusiyası Cənubi Qafqazın etnik tarixində zorla dəyiĢiklik əmələ gətirdi: Azərbaycan torpaqlarında yeni bir etnos-erməni etnosunu məskunlaĢdırdı. Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrinə əsasən, Azərbaycan torpaqları Rusiya ilə Qacarlar Ġranı arasında bölüĢdürüldükdən və Azərbaycanın müstəqil dövlətləri-xanlıqlar aradan qaldırıldıqdan sonra Çar Rusiyası Azərbaycan xalqına qarĢı növbəti cinayətə əl atdı, ermənilərə isə növbəti “bəxĢiĢ” verdi: Azorbaycan torpaqlarında (Naxçıvan və Ġrəvan xanlıqlarının əraziləri əsasında) “Erməni vilayəti” adlı qondarma inzibati idarə vahidi yaratdı. Yeri gəlmiĢkən, çar I Nikolay “Erməni vilayəti”nin yaradılması haqqındakı sərəncamı 1828-ci il martın 21-də - Azərbaycan xalqının Novruz bayramı günü Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|