Erməni xəyanəti

16 
 
Söhbət  yuxarıda  sadalananlardan  baĢqa  Tbilisi,  Diyarbəkir,  Bakı,  Odessa, 
Kiyev, Yerusəlim, Soçi Ģəhərlərindən, Almaniyanın Bavariya torpaqlarından gedir. 
Macarıstanda  isə  sən  demə,  ermənilik  dövlət  qurucusu  olmuĢdur.  Erməniliyin  öz 
gücünü  nümayiĢkaranə  göstərməsinə,  bütün  mümkün  hallarda  öz  ideallarını  açıq-
aĢkar  bildirməsinə  daha  diqqətlə  yanaĢmaq  lazımdır.  Bu  mövzuda  məlumat 
yetərincə çoxdur. 
Sayıqlamaların, yaxud illüziya hoqqasının ermənilik üçün böyük əhəmiyyəti 
var.  Axı  o,  biososioloji  təzahür  olaraq,  pestorian,  aysor,  qaraçı,  assuriyalı,  kopt, 
yezidi kürdlər və Osmanlı Türkiyəsinin digər qeyri-müsəlman icmalarından ibarət 
aqlomeratın  -  Qriqoryan  kilsəsi  ətrafındakı  yığnağın  “vahid  qədim  etnos”un 
subyekti  kimi  qələmə  verilməsinə  imkan  verən  konkret  eksperiment  nəticəsində 
yaradılıb. Biz irəlidə aqlomerat məsələsinə qayıdacağıq. 
“Ermənistanın  çoxsaylı  paytaxtları”na  gəlincə  isə  mən  bu  mövzuya 
təsadüfən  toxunmadım.  Ötən  yüzilliyin  axırlarından  baĢlayaraq,  gənc  və  dinamik 
çiçəklənən  etnokorporosiya  olan  ermənilik  yeni  mifologemlərin  yaranması 
istiqamətində mürəkkəb, praktiki olaraq böhranlı duruma düĢmüĢdü. 
ABġ və Türkiyə arasında tərəfdaĢ münasibətlərinin geniĢləndiyi bir Ģəraitdə 
“ermənilərin  soyqırımı”  mifologeminin  taleyi  ümidsiz  görünürdü.  Onu  dünya 
siyasətində  erməniliyin  yeni  siyasi  rolunun  dərk  edilməsi  ilə  diriltmək  gərək  idi. 
Hətta  saxta  tarix  də  az  adamı  maraqlandırır.  Məsələn,  amerikalılar  tarixi 
mövzulardan  ümumiyyətlə,  yan  keçirlər.  Suveren  Azərbaycan  ərazisinin  bir 
hissəsinin  iĢğalı  nəticəsində  qələbə  eyforiyası  tədricən  səngidi,  “Dağlıq  Qarabağ” 
adlı eybəcər törəmənin yaranması da etnokorporasiyanın virtual qəlbinə energetik 
dividentlər gətirmədi. 
Erməni  diasporu  üçün  erməni  idealının  mahiyyətinin  etnosiya-sinostalji 
cəhətdən  təzahürü  yenə  də  əvvəlki  kimi  Yerevan  idi.  Yerevanda  hakimiyyətə 
yiyələnən R.Koçaryanın  -  morfoloji regionçunun çağırıĢı  “konstruktiv” idealogem 
yaratmadığından, əvvəlki sərsəm formul – “çoxpartiyalı Ermənistan”ın dövriyyəyə 
buraxılmasına  baĢlandı:  “Biz  özümüzü  də,  xalqı  da  aldatmalı  və  məğlubiyyəti 
etiraf  etməməliyik”  (Q.Matevosyan),  “Vətən  Allahdan  vacibdir,  Vətəndən  vacibi 
kilsə,  kilsədən  vacibi  Böyük  Tiqran,  Böyük  Tiqrandan  vacibi  isə  Böyük 
Ermənistandır” (S.Kaputikyan) və s. 
Erməniliyin  həyəcan  zəngi  “erməni  əlifbası”nın  1600  illiyinin  bayram 
edilməsi  günlərində  də  səsləndi.  Amma  çox  qəribədir,  bu  səs  zəif  və  ölgün  oldu. 
Etnokorporasiya  əvvəlki  illüziyaların  erməni  xalqını  çıxılmaz  vəziyyətə  saldığını 
göstərən ideoloqlarından birini - O.Kaçaznuninin bədbin ovqatını unutmayıb. Fikir 
verin: Livandakı erməni icması dini rəhbərlərinin sözləri ilə ekstremist “Hizbullah” 
təĢkilatını  dəstəkləyir.  Məlum  səbəblərə  görə,  bu  mövqe  Amerika  icmasının 
üzvlərini  təmin  etmir.  Onlar  biznes-maliyyə  məsələlərində  özlərini  daha  çox 
transmilli  korporasiyaların  iĢtirakçısı  kimi,  sonra  isə  “bəĢəriyyətin  əcdadı”  kimi 
büruzə  verirlər.  Üstəlik,  “genetika  araĢdırmalarına”  görə  onlara  heç  kim  heç  nə 

---

17 
 
ödəmir.  Yeri  gəlmiĢkən,  daim  sərmayə  tələb  edən  qondarma  “Dağlıq  Qarabağ 
respublikası” bu mənada ABġ-ın erməni icmasına heç də çox sevinc gətirmir. 
Hindistanlı  xristian  kilsəsinin  ardıcılları  olub,  bir  vaxtlar  erməniləĢmiĢ 
qaraçılar  da  get-gedə  fəallaĢırlar.  “AmĢen  erməniləri”  adlananlarla  bağlı  vəziyyət 
də  mürəkkəbləĢir.  Levon  Yepiskoposyan  onların  genetik  materialını  molekulyar 
səviyyədə  araĢdımağı  təklif  edərək,  Londonda  bu  ermənilərin  “möhkəmliyini 
yoxlamağı” qərara alıb. Bu, ələvi ermənilərin də xoĢuna gəlmədi. “Xor-xemĢil” və 
“baĢ-xemĢil”  erməniləri,  ümumiyyətlə,  türk  və  laz  dillərində  danıĢan  bütün 
xamĢellər  arasında  da  ciddi  fikir  ayrılıqları  yaranıb.  Jurnalist  Dinkin  dəfnindən 
sonra  kriptoermənı  problemi  də  kəskinləĢib.  Bir  sözlə,  erməniliyin  nə  vaxtsa  öz 
etnokorporasiyasının  sıralarına  “daxil  etdiyi”  bütün  qeyri-müsəlman  icmaları 
hazırda Ģəxsi identifikasiyaları haqqında məsələ qaldırıblar. 
Mən hələ diaspor və Ay Dat arasında problemlərdən danıĢmıram. Ayrılıqlar 
“kentronı xayer” və “benqladeĢi”, ortodoksal ape, Bakı, Qarabağ, Rusiya və Suriya 
erməniləri arasında məiĢət səviyyəsində baĢ verir. Üçdə iki hissəsi xaricdə yaĢayan 
ermənilik üçün bu, sadəcə məiĢət faktları deyil, erməni fraksiyaları arasındakı fikir 
ayrılıqlarını məntiqi cəhətdən izah edə bilən sosial sübutdur. Ermənilərin Livandan 
repatriasiyasının  əleyhinə  çıxan  Kilikiya  Evi  katolitkosu  I  Aramla  diaspor 
arasındakı qalmaqalı xatırlamaq yetərlidir. 
Özlərinin  ilkin  düĢünülmüĢ  variantlarında  qalan  ortodoksal  icmalar  Ġranda 
və  bir  az  da  Türkiyədədir.  Gözlənilən  Ģəraitdə  ermənilik  ümumdini-təriqət 
ehtiyatları  ilə  bütün  dünyaya  səpələnmiĢ  icmaları  birləĢdirmək  istiqamətində 
ənənəvi aləti səfərbər etməyə məcburdur. 
Erməniliyin  əvvəlki  etnososial  rahat  mühitdə  yeni  mifologemlər  axtarıĢını 
dayandırmaq  və  milli  eqokvadratdan  çıxmaq  üzrə  ötkəm  cəhdi  etnokorporasiyanı 
artıq  hamıdan  üstün  olması  kimi  təhlükəli  həddə  gətirib  çıxarıb  və  “bəĢəriyyətin 
yaranmasında və inkiĢafında” xüsusi hal qismində özünün yeni konseptual “mən” 
cizgilərini faktiki olaraq çəkib. 
“Genetik  təməl  bizə  tərəddüd  etmək  hüququ  vennir”  -  erməni 
müəlliflərindən  biri  belə  hesab  edir  və  o,  özünə  görə  haqlıdır.  Bu  nəzəriyyənin 
ayrı-ayrı qolları hələ XIX əsrdə - ümumerməni idealı prinsiplərinin ilkin axtarıĢları 
dövründə  üzə  çıxmıĢ,  rəsmi  məktəbin  (1838-ci  ildə  bağlanan  Xaskoy  məktəbi  ilə 
qarıĢdırmamalı) proqramında və onun əsas dərsliyində əks olunmuĢdur. Ondan bir 
iqtibas  gətirmək  istərdim:  “Ermənistan  -  böyük  sözdür,  əski  çağların  böyük 
xatırlanmasıdır,  gələcəyin  böyük  elementidir!..  Erməni  xalqı  bəĢəriyyətin  ġərqdə 
yayılması üçün ilahi qüvvə tərəfindən vasitəçi seçilib”. 
Əyalətdəki  qriqoryan  kilsəsinə  açıq-aĢkar  məhəl  qoymayan  və  yevangelist 
kilsəsini  ziyarət  edən  Ġstanbul  ermənilərinin  aristokratları  bu  cür  illüziyalara 
təəssübkeĢlikdən imtina etdiklərindən, erməni komitələrinin bununla bağlı qərarları 
öz  birmənalılığına  görə  hamını  heyrətləndirib:  özgə  cür  düĢünənlər  kökündən 
məhv  edilirdi.  Ən  yaxĢı  halda  söhbət  “erməni  idealına  xəyanət  edənlərin”  total 

---