19
Bəlkə də “Dağlıq Qarabağ mifologemi” mahiyyətcə “erməni sivilizasiya
tökümü” qədər qlobal deyil. Lakin yaranma üsulu və xarakterinə görə bu iki model
bir-birindən az fərqlənir. Yeri gəlmiĢkən, bu məsələ ilə bağlı məĢhur tədqiqatçı
S.Lurye çıxıĢ edib, onu isə çətin ki, erməniliyə rəğbət bəsləməməkdə
günahlandırmaq mümkün olsun: “Mən hazırkı dövrdə Ermənistanda demək olar ki,
haqqında danıĢılmayan mövzuya toxunuram. Bu barədə həm bilirlər, həm də
düĢünürlər, amma susurlar. Yeni ideologiyanın (yaxud yeni mifologiyanın)
formalaĢması prosesi gedir, ona müdaxilə etmək olmaz. Mən artıq Yerevanın
formalaĢması haqqında oçerkimdə yazmıĢam ki, Yerevanın heç bir ideologiyası
olmayıb, prosesin əsasını yalnız tarixi-siyasi mif təĢkil edib. 1988-ci ildə Dağlıq
Qarabağ milli abstraksiyanın bir hissəsi və acı gerçəklik olaraq ilk dəfə özünü
təqdim edir. Yerevan əvvəlcə elə bildi ki, tarixi yuxu reallığa çevrilib və həyat
büsbütün mistikləĢib. Qarabağ bu yuxunun təcəssümü oldu”.
Daha sonra “Qarabağlılardan baĢqa xalqın qalan hissəsi bu və ya digər
formada Qarabağı Ay Datın mistik ehkamlarının təcəssümü kimi qavramaqdadır.
Qarabağa maddi, xüsusən də insani görkəm almaq hüququ verilməsindən imtina
edirlər. Qarabağ bunu bilmir və qəbul etmir. Onun öz dünyası və xalqın digər
hissəsinə qarĢı öz münasibəti var”.
Erməniliyin mahiyyətinin mifologem təbiəti əvvəlcə onu özgə bir məkana,
matrisa və virtual gerçəklik məkanına daxil etdi. Onun mifləri elə mistik röyalar
sayağı ancaq “yırtıcılıq doğurur”. Güman ki, millətə etnokorporasiya arasındakı
köklü ziddiyyətlər məhz bundadır.
Sintez yolu ilə süni yaradılan ermənilik ilkin mərhələdə aysorlar, haylar,
assuriyalılar, koptlar, yezidi kürdləri, qədim albanların nəslindən olan udinlər və
hind kilsəsi qaraçılarının dağınıq icmalarından Osmanlı Türkiyəsinin digər qeyri-
müsəlman icmalarından ibarət olan aqlomeratı təmsil edirdi. Yeri gəlmiĢkən, XIX
əsrdə nəĢr olunan erməni jurnalı “Murç”un nömrələrindən birində həmin dövr üçün
səciyyəvi olan “Qaraçı ermənilər” sərlövhəsi ilə məqalə dərc edilmiĢdi.
Bir vaxtlar yaranmıĢ Ģəraitə və qan qardaĢlarının öyüd-nəsihətlərinə
baxmayaraq, məzhəblərini dəyiĢməyən qədim albanların nəsillərinin cəlb edilməsi
ayrıca bir məsələ idi. Onlar əzəldən Dağlıq Qarabağ ərazisində yaĢayan albanların
mənəvi dəyərlərinə və alban katolikosluğunun etnomədən irsinə aĢkar iddialı olan
tərkdünya səciyyəli qriqoryan kilsəsini də qəbul etmədilər.
Yalnız öz “ermənioid mənĢəyini” etiraf etməkdən və “erməni
sivilizasiyasının genetik davamçıları” sayılmaqdan boyun qaçıran Osmanlı
Türkiyəsi yəhudiləri erməniliyin assimilyasiya təhdidlərindən qoruna bildilər.
YaranmıĢ Ģəraitdə erməni inqilabı komitələri yuxarıda sadaladığımız icmaların
çoxunun uĢaqları üçün priod
məktəblərinin açılmasına mane olmaq məqsədilə
Osmanlı hakimiyyətinə təzyiq göstərməyə baĢladılar. Hökumətin icma
ağsaqqallarının məktəblər açılması ilə bağlı xahiĢinə rədd cavabı
verməsi ermənilik
tərəfindən dünyaya Osmanlı imperiyasının xristian əhalisinin elementar