7
Mühüm mühasibat uçotu prinsiplərinin icmalı (davamı)
Maliyyə aktivləri and öhdəlikləri (davamı)
Maliyyə aktivlərinin və öhdəliklərinin tanınmasının dayandırılması
Maliyyə aktivi (və ya müvafiq hallarda maliyyə aktivinin bir hissəsi və ya analoji maliyyə aktivləri qrupunun bir
hissəsi) aşağıdakı hallarda uçotdan çıxarılır:
►
Aktivdən pul vəsaitlərini əldə etmək hüquqlarının müddəti başa çatmışdır;
►
Şirkət özünün aktivdən pul vəsaitlərini almaq hüquqlarını üçüncü tərəfə köçürmüş və ya üzərinə
aktivdən pul vəsaitlərini “tranzit” razılaşması əsasında tam məbləğdə və çox yubanmadan ödəmək
öhdəliyini götürmüşdür; və
►
Şirkət: (a) aktiv üzrə risk və səmərələrin böyük hissəsini köçürmüş və ya (b) aktiv üzrə risk və
səmərələrin böyük hissəsini nə köçürmüş, nə də özündə saxlamış, lakin aktiv üzrə nəzarət hüququnu
köçürmüşdür.
Şirkət aktivdən pul vəsaitlərini almaq hüququnu köçürmüş və aktiv üzrə risk və səmərələrin
böyük hissəsini
nə köçürməmiş, nə də onları özündə saxlamamışdırsa, aktiv, Şirkətin həmin aktivdə davam edən iştirakı
əsasında əks etdirilir. Köçürmüş aktiv üzrə zəmanət formasında davam edən iştirak aktivin balans dəyəri və
ya Şirkətdən tələb oluna biləcək maksimal ödəniş məbləği ilə (hansı daha az olarsa) ölçülür.
Maliyyə öhdəliyinin tanınması bu halda dayandırılır ki, həmin öhdəlik ya dayandırılmış, ya ləğv olunmuş, ya
da müddəti bitmişdir. Əgər mövcud maliyyə öhdəliyi eyni kreditor tərəfindən çox fərqli şərtlərlə başqası ilə
əvəz edilərsə və ya mövcud öhdəliyin şərtləri çox dəyişdirilərsə, bu cür dəyişiklik və ya əvəzedilmə ilkin
öhdəliyin tanınmasının dayandırılması və yeni öhdəliyin tanınması kimi qəbul edilir və müvafiq balans
dəyərlərindəki fərq mənfəət və ya zərərdə öz əksini tapır.
Maliyyə aktivlərinin dəyərsizləşməsi
Maliyyə aktivinin və ya maliyyə aktivləri qrupunun dəyərsizləşməsi ehtimalına dair obyektiv sübutların olub-
olmamasını müəyyən etmək üçün Qrup hər hesabat tarixində qiymətləndirmə aparır. Maliyyə aktivi və ya
maliyyə aktivləri qrupu yalnız və yalnız aktivin ilkin tanınmasından sonra baş vermiş bir və ya bir neçə hadisə
nəticəsində dəyərsizləşmənin obyektiv sübutu olanda (baş vermiş “zərər hadisəsi”) və zərər hadisəsi maliyyə
aktivi və ya maliyyə aktivləri qrupundan gözlənilən və etibarlı şəkildə qiymətləndirilə bilən pul vəsaitləri
hərəkətlərinə təsir göstərəndə dəyərsizləşmiş hesab edilir. Dəyərsizləşmənin sübutlarına borcalanın və ya
borcalanlar qrupunun ciddi maliyyə çətinlikləri ilə rastlaşması, faizlərin və ya əsas məbləğin ödənilməsi
öhdəliklərini pozması, yüksək müflisləşmə və ya digər maliyyə yenidənqurması ehtimalı ilə qarşılaşmasına
dair sübutlar, habelə müşahidə edilə bilən bazar məlumatları əsasında qiymətləndirilən gələcək pul vəsaitləri
hərəkətində ölçülə bilən azalmaya (misal üçün vaxtı keçmiş ödənişlərin səviyyələrində dəyişikliklərə və ya
aktivlər üzrə zərərlərlə uzlaşan iqtisadi şəraitlərə) dair sübutlar daxildir.
Kredit təşkilatlarından alınacaq məbləğlər və debitor borcları
Amortizasiya olunmuş dəyərlə uçota alınan kredit təşkilatlarından alınacaq məbləğlərlə və debitor borcları ilə
bağlı Şirkət əvvəlcə fərdi olaraq mühüm maliyyə aktivləri üçün fərdi şəkildə, fərdi olaraq mühüm olmayan
maliyyə aktivləri üçün isə məcmu şəkildə dəyərsizləşməyə dair obyektiv sübutların olub-olmamasını
qiymətləndirir.
Dəyərsizləşmə zərərinə dair obyektiv sübut mövcud olarsa, zərərin məbləği aktivlərin balans dəyəri ilə
qiymətləndirilmiş gələcək pul vəsaitləri hərəkətinin cari dəyəri (hələ çəkilməmiş gələcəkdə gözlənilən kredit
zərərləri nəzərə alınmadan) arasında fərq kimi ölçülür. Aktivin balans dəyəri ehtiyat hesabından istifadə
etməklə azaldılır və zərərin məbləği mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir. Azaldılmış balans dəyəri üzrə aktivin
ilkin effektiv faiz dərəcəsi ilə faiz gəliri hesablanmağa davam edir. Ödəniləcək məbləğlərin qaytarılmasının
realistik perspektivləri olmayanda debitor borcları və müvafiq ehtiyat silinir. Əgər növbəti ildə
qiymətləndirilmiş dəyərsizləşmə zərərinin məbləği dəyərsizləşmə tanındıqdan sonra baş vermiş hadisə
nəticəsində artar və ya azalarsa, əvvəl tanınmış dəyərsizləşmə zərəri ehtiyat hesabında düzəliş aparmaqla
əks etdirilir. Gələcək silinmə sonradan bərpa edilirsə, bərpa məbləği mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir.
8
Mühüm mühasibat uçotu prinsiplərinin icmalı (davamı)
Maliyyə aktivləri and öhdəlikləri (davamı)
Ödəmə müddəti tamamlanana qədər saxlanılan maliyyə investisiya alətləri
Ödəmə müddəti tamamlanana qədər saxlanılan alətlər üçün Şirkət dəyərsizləşməyə dair obyektiv sübutun
olub-olmamasını qiymətləndirir. Dəyərsizləşmə zərərinin mövcudluğu barədə obyektiv sübut olarsa, zərərin
məbləği aktivin balans dəyəri ilə ehtimal edilən gələcək pul hərəkətlərinin cari dəyəri arasında fərq kimi
ölçülür. Aktivin balans dəyəri azaldılır və zərərin məbləği mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir.
Əgər sonrakı ildə proqnozlaşdırılan dəyərsizləşmə zərərinin məbləği dəyərsizləşmə tanındıqdan sonra baş
vermiş hadisə nəticəsində azalırsa, əvvəl tutulmuş məbləğlər mənfəət və ya zərərdə əks edilməlidir.
Satış üçün mövcud olan maliyyə investisiyaları
Satış üçün mövcud olan maliyyə investisiyaları üçün Şirkət hər hesabat tarixində aktiv və ya aktivlər
qrupunun dəyərsizləşməsinə dair obyektiv sübutun olub-olmamasını qiymətləndirir.
Satış üçün mövcud olan maliyyə investisiyaları kimi təsnif edilən kapital investisiyaların dəyərsizləşməsinə
dair obyektiv sübutlara investisiyanın ədalətli dəyərinin ilkin dəyərindən əhəmiyyətli və ya davamlı şəkildə
aşağı düşməsi daxildir. Dəyərsizləşmə sübutu mövcud olanda əvvəl mənfəət və ya zərərdə əks etdirilmiş
investisiya üzrə dəyərsizləşmə zərərini çıxmaqla cari ədalətli dəyər ilə alış dəyəri arasındakı fərq kimi ölçülən
məcmu gəlir digər ümumi gəlirin tərkibindən çıxarılır və mənfəət və ya zərərdə əks etdirilir. Kapital
investisiyaları üzrə dəyərsizləşmə zərərləri mənfəət və ya zərər haqqında hesabat vasitəsilə bərpa edilmir,
onların dəyərsizləşmədən sonra ədalətli dəyərinin artması digər ümumi gəlirdə əks etdirilir.
Borc alətləri satış üçün mövcud olan alətlər kimi təsnif ediləndə dəyərsizləşmə amortizasiya hesablanmış
dəyərlə uçota alınan maliyyə aktivləri ilə eyni prinsiplərlə qiymətləndirilir. Gələcək faiz gəliri azaldılmış balans
dəyərinə əsaslanır və dəyərsizləşmə zərərinin ölçülməsi məqsədilə gələcək pul vəsaitləri hərəkətlərinin
diskont edilməsi üçün istifadə edilən faiz dərəcəsi ilə hesablanır. Faiz gəliri mənfəət və ya zərərdə əks
etdirilir. Əgər növbəti ildə borc alətinin ədalətli dəyəri artırsa və bu artma obyektiv olaraq dəyərsizləşmə
zərərləri mənfəət və ya zərərdə əks etdirildikdən sonra baş vermiş hadisə ilə bağlıdırsa, dəyərsizləşmə zərəri
mənfəət və ya zərərdə bərpa edilir.
Qarşılıqlı əvəzləşdirmə
Maliyyə aktivləri və maliyyə öhdəlikləri yalnız və yalnız tanınmış məbləğləri qarşılıqlı əvəz etmək üçün hal-
hazırda qanuni hüquq olanda və müəssisənin ya hesablaşmanı netto əsasında həyata keçirmək, ya da eyni
vaxtda aktivi reallaşdırılmaq və öhdəliyi yerinə yetirmək niyyəti vardırsa, qarşılıqlı əvəz olunur və maliyyə
vəziyyəti haqqında hesabatda xalis məbləğ təqdim olunur.
Pul vəsaitləri və pul vəsaitlərinin ekvivalentləri
Pul vəsaitləri və pul vəsaitlərinin ekvivalentlərinə bankda və kassada olan pul vəsaitləri və ödəmə müddəti
verildiyi tarixdən etibarən doxsan gündən artıq olmayan və müqavilə əngəllərindən azad olan kredit
təşkilatlarından alınacaq məbləğlər daxildir.
Kredit təşkilatlarından alınacaq məbləğlər
Normal iş fəaliyyətində Şirkət kredit təşkilatlarında müxtəlif müddətlərdə depozitlər saxlayır. Kredit
təşkilatlarından alınacaq məbləğlər ilkin tanınma zamanı investisiya edilmiş vəsaitin ədalətli dəyərini əks
etdirən dəyər ilə ölçülür. Müəyyən ödəmə vaxtı olan kredit təşkilatlarından alınacaq məbləğlər sonradan
effektiv faiz dərəcəsi metodundan istifadə etməklə amortizasiya olunmuş dəyərlə ölçülür. Müəyyən ödəmə
müddəti olmayan kredit təşkilatlarından alınacaq məbləğlər ilkin dəyəri ilə uçota alınır. Kredit təşkilatlarından
alınacaq məbləğlər dəyərsizləşmə ehtiyatını çıxılmaqla əks etdirilir.