Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

52 

 

da  hiç  uygun  olmayacağını  düşünmektedir.  Bu  arada,  Büyük 

Devletlerin  fikir  birliğinin  olmaması  ve  buna  bağlı  olarak  görüş 

ayrılıklarının  ortaya  çıkması  -çok  üzücü  tarihsel  bir  deneyim-  yerel 

Türk  idaresinin,  Ermenilerin  durumlarının  iyileştirilmesi  meselesine 

karşı kaçamak tutumu için tamamen elverişli bir ortam oluşturacak gibi 

görünüyor.  Siz  Ekselanslarının  dikkatini  son  duruma  çekerek  ben,  bu 

belirleyici  anda,  Ermenilerin  özel  bir  ölçülülük  göstermelerinin  ve 

böyle  zamansız,  toplu  başvurularla,  İmparatorluk  Hükümeti  için  Türk 

Ermenilerinin  kaderlerinin  iyileştirilmesi  amacıyla  yürütülen  işleri 

karmaşık  hale  getirmemelerinin  çok  önemli  olduğunu  düşünüyorum. 

Ben, 

Siz  Ekselanslarının,  otoriteniz  ile  Ermenilere  kendi  istekleri 

yararına  hareket  edebilecekleri  konusunda  etki  edebileceğinize 

kesinlikle eminim”.  

Sazonov. 

BELGE 15 

GARF. Fon 102. Sayı 242 (1912). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 237 arkası. 

Taşnakların  faaliyetlerinin  durdurulması  nedeniyle 

Tatarların silahlandığı, Ermenilerden intikam alacakları iddiaları.  

Bilgilerin alım tarihi: 13.12.1912. “STEPANYANTS”. 

Bilgilerin özeti: 

Yukarıda  belirtilen  Taşnak  Partisi  Ticaret  ve  Ekonomi  İşleri 

Sorumlusu  Prens 

İosif  ARGUTİNSKİY’nin  sözlerine  göre,  Taşnak 

Pa

rtisi’nin Kafkasya’daki faaliyetleri sona ermiş ve parti, bütün gayreti 

ile 

Türk  Ermenistanı’nda  Türkiye’ye  karşı  devrimci  çalışmalara 

yönelmiştir.  Türk  Ermenilerini  silahlandırmak  ve  isyan  çıkarmak 

amacıyla  Kafkasya’dan  Türkiye’ye  çok  sayida  Ermeni  zinvor 

gidiyormuş.

3

 

Bilgilerin alım tarihi: 20.12.1912. “STEPANYANTS”. 

Bilgilerin özeti: 

                                                           

 

3

 Zinvor 

– asker. – (Ç.N.) 

---

 

 

53 

 

İosif  Arguntinskiy-Dolgorukiy’in  söylediğine  göre,  Taşnak 

Partisi’nin faaliyetlerinin sona ermesi nedeniyle,  yerel Müslümanların 

şu anda güçlü bir şekilde silahlanmaları, önceki Ermeni-Tatar katliamı 

zamanındaki Ermeni başarılarının intikamını almaya niyetli olduklarını 

gösteriyor.  Aleksandropol’de  [Gümrü],  Erivan’da  ve  Elizavetpol 

[Gence]

’de,  Taşnak  Partisi’nin  faaliyetlerinin  tasfiyesine  karşı 

[Ermenilerden] protestolar olmuştu. 

Bu protestolar, 

yanlış anlaşılmaya sebep olmaktadır. Çünkü, şu 

anda  partinin  Rusya

'ya  karşı  faaliyetinin  gayet  uygun  olduğu  kabul 

edilmektedir.

4

 

BELGE 16 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 2 arkası. 

Gümrü,  Erivan  ve  Gence’de  Taşnak  Partisi’nin 

faaliyetlerinin  durdurulması  karşısında  yapılan  protestolar  ve 

Tatarların silahlanması. 

Bilgilerin alım tarihi: 02.01.1913. “STEPANYANTS”.  

Bilgilerin özeti: 

Aleksandropol,  Erivan  ve  Elizavetpol

’den, Taşnak Partisi’nin 

faaliyetinin 

durdurulmasına  karşı  protestolara  ilişkin  olarak  Tatarların 

silahl

andıkları ve katliama hazırlandıkları belirtildi. Henüz fiili olarak 

bir şeyin tespit edilmediği, daha sonra Taşnak Partisi çalışmaya devam 

ederse,  Rusya

'ya  karşı  faaliyet  olmayacağı  ve  sadece  ihtiyaç  halinde 

Ermenilerin, Tatarlara ve Türklere karşı korunacağını ekledi.   

BELGE 17 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 4 arkası. 

                                                           

 

4

 

Asıl belgede cümle böyledir. – (Ç.N.) 

---

 

 

54 

 

Ermenilerin 

özerklik 

elde 

etmek 

için 

isyana 

hazırlandıkları,  Rusya ve  Kafkasya’dan  kendilerine  para  ve  silah 

yardımı yapıldığı. 

Bilgilerin alım tarihi: 02.01. 1913. “DUHOVNIY”. 

Bilgilerin özeti: 

Türk  Ermenileri  arasında  özerklik  elde  etmek  amacıyla, 

Türklere karşı isyan için yoğun bir hazırlık devam ediyor. Bu hazırlık 

genel  olarak,  Van  ve  Erzurum 

illerinde  yürütülüyor.  Kafkasya 

Ermenileri,  onlara  hem  para  hem  de,  Rusya

'da  elde  edilen  ve  küçük 

partiler  halinde  Kars 

üzerinden  getirilen  silahlarla  yardımlarda 

bulunuyorlar. Türkiye Ermenistanı’nda isyan başlarsa, Kafkasya’da da 

Ermeni-

Müslüman  çatışmaları  beklenebilir.  İsyanın  zamanı  henüz 

belirlenmedi. 

Taşnak  Partisi  şu  anda  hiçbir  faaliyette  bulunmuyor  ve 

Ermeni nüfus, partinin faaliyetine kötümser yaklaşıyor. Ermeniler genel 

olarak,  bu  mücadelelerinde  destek  olur  umuduyla,  Rus  Hükümeti’ne 

hoş görünmeye çalışıyorlar. 

BELGE 18 

GARF. Fon 102. 

Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 3. 

Taşnak  Partisi’nin  durumu  için  ajan  gönderildiği, 

Müslümanların,  Taşnakların  faaliyetlerinin  sona  erdirilmesine 

bağlı olarak silahlandıkları iddialarının doğru olmadığı. 

Y

erlerde alınan tedbirler: 

Taşnak  Partisi’nin  gelecekteki  faaliyetlerinin  aydınlatılması 

için ajan gönderildi. 

Bölge Güvenlik Bölümü tarafından alınan tedbirler: 

Bu  konuyla  ilgili 

daha  önceki  bilgiler  için  bkz.  1912  yılı 

Aralık ayı Tiflis raporu madde 5. 

4  Ocak 

1913  tarih  ve    №  92  sayılı  bildirim,  bu  maddede 

belirtilen bölgeler için, Erivan İl Jandarma İdare Amiri, 28 Ocak tarih 

ve  409  sayı  ile  şu  ana  kadar  yerel  Ermeniler  arasında,  Taşnak 

Partisi’nin  faaliyetinin  durdurulmasına  karşı  protestoların  olmadığını; 

Elizavetpol  Vilayeti

’ndeki yardımcısının ise, 4 Ocak tarih ve 94 sayılı 

---