Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

58 

 

Gizli 

Dışişleri Bakanlığı 

MAJESTELERİ İMPARATORUN 

Kafkasya Genel Valisi Nezdindeki 

Dışişleri Bakanlığı  

Sınır ilişkileri 

Yetkilisi  

02.02.1913. 

№ 89 

Tiflis 

Sudebnaya sk., 33/2. 

Ekselansları Prens G. N. Trubetskoy’a. 

Sevgili Efendim, Prens Grigoriy Nikolayeviç,  

  

23  Ocak  tarih  ve  №  97  sayılı  yazınıza  istinaden,  Siz 

Ekselanslarına aşağıdaki bilgileri rapor etmekten şeref duyarım. 

Geçen  yılın  Kasım  ayında,  Katolikos’un  Ermeni’lere  şefaat 

edilmesi isteği ile Kont Vorontsov-Daşkov aracılığı ile MAJESTELERİ 

İMPARATOR’a  müracaatı  öncesinde,  Avrupa  başkentlerine  bazı 

Kafkasya 

Ermenilerinden  oluşan  bir  heyetin  gönderilmesi  ya  da  Türk 

Ermenilerinin  heyetinin  desteklenmesi 

için  Avrupa  Devletleri 

Konseyi

’ne başvurulmasına ilişkin teklif yapılmışsa da Genel Vali’nin 

Katolikos  aracılığıyla    Ermeni  heyete  verdiği  cevapta, 

İMPARATORLUK  Hükümeti’nin,  Ermeni  meselesinin  Avrupa 

Devletleri  Konseyi

’nin  muhakemesine  taşınmasının,  zamansız  ve 

istenmeyen  bir  durum  olarak  düşündüğünün  açıklanmasından  sonra, 

herhangi 

bir heyetin yollanmasından bahsedilmemiştir.   

Kafkasya'da 

[

sözcüğün  üstü  çizilmiştir]  bir  Ermeni 

Konferansının toplanmasına karar verilmiş, ancak böyle bir toplantı ile 

ilgili 

bilgiler teyit edilmemiştir. 

Avrupa  başkentlerine  şimdi  bir  heyet  gönderilse  de  bu, 

Kafkasya 

Ermenilerinin  katılımı  olmadan  etkili  olmazdı.  [cümlenin 

üstü çizilidir]. 

4  Ocak  tarih  ve  №  5  sayı  ile  birinci  bölümde  yaptığım 

konuşma hakkında rapor vermekten şeref duyarım. Van Taşnakları’nın 

başı  olan  Vramyan,  Rusya'nın,  Türkiye'de  Ermenilerin  durumunu 

düzenleyeceğine  ilişkin  vaadine  biraz  şüpheyle  baktığını  benden 

saklamadı.  Ben  de,  Vramyan’la  görüşmemden  edindiğim  izlenime 

---

 

 

59 

 

göre,  Türkiye’deki  Taşnakların,  şu  anda  Ermeni  meselesini 

alevlendir

mek istediklerini iletiyorum.  Eğer bu alevlenme tırmanırsa, 

Büyük  Devletler  Konseyi’ne  başvurmaya  ilişkin  sorunun  yeniden 

ortaya çıkması mümkündür.  

Sizin  mektubunuzu  Kont  Vorontsov-

Daşkov’a  ilettim  ve 

Büyük  Britanya  Hükümeti’nin  duyumlarının  doğru  olmadığı 

konusunda sizi temin etmem 

için Ekselansları bana emir verdi.  

Sevgili  efendim, 

derin  saygılarım  ve  tam  bağlılığımdan  şeref 

duyarım. 

Ekselanslarının Sadık Hizmetkarı [imza].  

BELGE 23 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 5. 

Gizli yazışmalarda çok dikkatli olmak gerektiği. 

S.s. 

[Çok gizli] 331-1913,  25 Şubat.  

M.E. Broetskiy’in notu: “Tiflis İl Jandarma İdare Amiri’ne ve  

Türkiye’deki Gizli Servis Başkanı’na”. 

Tiflis,  06.02.1913....Konstantinopol,  Hambartsumyan,  Siruni 

için, kutu № 45. 

Ermeniceden çeviri. 

S., 

mektupları    çok  dikkatsiz  gönderdiğinizden  bunların  ele 

geçebileceğini  ve  olumsuz  sonuçlar  doğurabileceğini  düşünüyor. 

Tiflis

’te, en ufak bir şüphede kaba saba tutuklamalar ve hapse atmalar 

oluyor.  Son derece dikkatli olmak ve mümkün olduğunca gizli yazmak 

gerekiyor. Eğer  yazışmaları iletmek için uygun  bir  yönteminiz  yoksa, 

bu durumda iletişimi kesmek daha iyi olacak.  

Çevrede teselli verici çok az şey var. Durum sakin. 

Mühür: özel bölüm 01.03.1913 

Referans № 95791 

---

 

 

60 

 

BELGE 24 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya. 14 Bölüm 79 LB. 

Sayfa 10 arkası, 11 arkası. 

Ermeni  meselesi  için  Avrupa’ya  gönderilen  heyetin 

Ermenilerin kurtuluşunun sadece Rusların elinde olduğunu kabul 

etmesi.  Ermenilerin  Rusya

’ya  sempati  duyduğu,  Taşnaklardan 

memnun  olmadığı,  Balkan  Savaşı  bitene  kadar  beklenmesi 

gerektiği. 

Bilgilerin alım tarihi: 06.02.1913. “KUZNETSOV”.  

Bilgilerin özeti: 

Katolikos 

tarafından  Ermeni  meselesi  için  Avrupa 

başkentlerine  gönderilen  Ermeni  heyetinde  bulunan,  Paris’ten  dönen 

ARAKELYAN  heyete 

girenleri  söyledi:  Mısır’daki  Eski  Dışişleri 

Nazırı NUBAR-PAŞA’nın oğlu POGOS-PAŞA,   Konstantinopol’deki 

Ermeni  Milli  Kurum  Başkanı  MİNAS-ÇERAZ,  bir  piskopos,  Rus 

Ermenilerinden  ise  ARAKELYAN 

davet edilmiş; heyet, “Ermenilerin 

kurtuluşunun  sadece  Rusların  elinde  olduğunu”  oybirliği  ile  kabul 

etmiştir.   

Heyet, 

reformların,  ya  Berlin  Antlaşmasını  imzalayan  tüm 

devletlerin 

ya  da  tek  başına  Rusya'nın  kontrolü  altında  olması 

gerektiğini  kabul  etti.  Ermenistan’ın  daha  sonra  özerk  olması 

gerekmektedir.  Bulgaristan 

Ermenilerinin  projesine  göre,  Ermenistan 

tek başına Rusya'nın özel himayesi altında olacaktır. Tüm bu projeler, 

Ermeni  toplumunun  çoğunluğunun,  özellikle  de  Rus  Ermenilerinin 

istekleriyle ve görüşleriyle örtüşmektedir. 

 Heyet, 

Paris’teki  büyük  elçimiz  G.  İzvolskiy’nin  huzuruna 

çıktı.  İzvolskiy,  hazırlanan  projeler  hakkında  bilgi  aldıktan  sonra 

bunları onayladı. Ancak, Balkan Savaşı sona erene kadar (yakında sona 

ereceği  bellidir),  Ermeni  meselesi  konusuna  girmemeyi  tavsiye  etti. 

S

öylediğine  göre, bundan sonra Ermeni meselesi sıraya konulacak ve 

Ermenilerin iste

klerine göre çözülecektir. 

Ermeniler 

şu  anda,    Rusya'ya  oldukça  sempati  duyuyorlar; 

Taşnaklara  olan  memnuniyetsizlik  ise  artmaktadır.  Bu  hoşnutsuzluk 

neticesinde, 

Taşnak  Partisi’nin  faaliyetleri  giderek  etkisini 

kaybetmektedir. 

---