Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

61 

 

Şu  anda,  ARAKELYAN,  Katolikos’a  verilmek  üzere 

heyetlerin  hazırladıkları  projeler  hakkındaki  raporla  birlikte 

Eçmiadzin’e gitti. Heyetlerin misyonunun tamamlandığı kabul ediliyor. 

Kafkasya 

Bölge Güvenlik Bölümü Amiri İ. Pastryulin (imza). 

BELGE 25 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 15 arkası, 16 arkası. 

Ermenilere  gönderilen  silahların  miktarı  ve  kimler 

vasıtasıyla nereye gittiği. 

Bilgilerin alım tarihi: 08.02.1913. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

1912 yılı Aralık ayı sonunda, Batum Bölgesi Artvin şehrinden, 

Erzurum 

Ermenilerine  85  “Berdan”

 7

 sistemli

,  43  üç  çizgili  tüfek  ve 

13.000  mühimmat,  Apriam  Kostanov  ve  Stepan  TER-OGANESOV 

adına  gönderildi.  [Onları]  Artvin’i  sık  sık  ziyaret  eden  Türk  uyruklu 

Manuel  Mugdusi  Kasparov 

ve  Vram  Şabo  MOSESYANTS  taşıdılar. 

Silahl

ar gönderilinceye kadar bölge sakinlerinden “Kçemyants” adında 

biri tarafından muhafaza edildi. 

Bilgilerin alım tarihi: 10.02. 1913. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

14  Ocak  1913  tarihinde,  Erivan 

İli  Iğdır  Köyü’ünde  yaşayan 

“Kör”  takma  adlı  Kevork  ve  Türk  uyruklu  “GAYKO”  tarafından,  52 

“Berdan” Sistemli, 42 üç çizgili tüfek ve 17.000 mühimmat gönderildi. 

Bu silahlar, Kalo NERSESYANTS, Arakel TER-MESROPYANTS ve 

Humbapet

8

 

KARÇ-MURAD  tarafından  paketler  içinde  Surmalin

9

 

İlçesi  Halfala  Köyü’ne  getirildiler,  buradan  da  Musul  şehri  üzerinden 

Van

’a  teslim  edildiler.  Iğdır  Köyü’nde  yaşayan  Kevork  “Kör”  ve 

Gayko 

kaçakçılık  yapıyorlar.  1912  yılında  Gayko,  Tiflis  Ticaret 

Bankası’nın  Erivan  Şubesi  bekçisi  Parkhomenko’dan  14.000  Ruble 

                                                           

 

7

 

Merkezden ateşlemeli tüfek. – (Ç.N.) 

8

 

Ermenicede “tecrübeli çete lideri”. – (Ç.N.) 

9

 

Sürmeli. – (Ç.N.) 

---

 

 

62 

 

kaçıran  kişileri  saklayarak  sınır  dışına  geçirdi  ve  şu  anda  aranıyor. 

Nersesyants ve Ter-Mesropyants 

Van’da yaşıyor ve manifatura ticareti 

yapıyorlar. 

BELGE 26 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 8. 

Vartkes ve 

Vratyan’ın para toplama çalışmaları. 

S.s.[Çok gizli] 435-1913  

M.E. Broetskiy’in notu: “4. Bölüme. Tiflis İl Jandarma İdare 

Amiri

’ne”  

Tiflis, 

22.02.1913

.  “Topçiyants”  ---  Konstantinopol, 

Karape

tyanst’a, H., Pramatiya için. 

Ermeniceden çeviri. 

Sevgili  Hacak, 

Vartkes  ve  Vratyan  sahtekârlıklarıyla  bizi 

tamamen  rezil  ettiler;  para  için  böyle  açgözlülük  ve  para  toplama 

işindeki  vicdansız  tavır,  onların  ahlaki  vicdansızlıklarıyla  ve  sefil  bir 

madene t

apmalarıyla açıklanır... peki prensipler nerede kaldı?! 

Bizim  para  işlerimiz  genel  olarak  içler  acısı  bir  durumda. 

Lütfen onlarla konuşun. Birgün, görevlerini “şerefle” (!) yerine getiren 

bu “arkadaşlarla” (!) yüz yüze gelmek gerekebilir. 

Kasaya  herhangi  bir  nakdin  girmesini  umut  edemeyiz,  eski 

borçlulardan kalan kırıntıları kazımak kaldı... 

Mühür: Özel bölüm. 18.03.1913 referans 96683 

İ. Pastryulin (imza). 

BELGE 27 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 18 arkası. 

E

rmenilerin  özerklik  için  çalıştıkları,  aksi  takdirde 

ilkbaharda isyan edecekleri; 

Doğu Anadolu’ya silah gönderildiği. 

Bilgilerin alım tarihi: 28.02.1913. “SADIK”. 

---

 

 

63 

 

Bilgilerin özeti: 

Türk  Ermenileri,  özerklik  ya  da  geniş  bir  öz  yönetim  elde 

et

mek  için  büyük  gayret  sarf  ediyorlar.  Eğer  istediklerini  elde 

edemezlerse,  bu  yıl  ilkbaharda  bir  isyan  çıkması  bekleniyor.  Türkiye 

Ermenistanı’na  her  taraftan  silah  gönderiliyor  ve  Kars  Bölgesi’ndeki 

dağ sınır yolları açıldığında Kars üzerinden nakliyat başlayacak. 

Kafkas Bölgesi Güvenlik Daire Amiri Albay Pastryulin. 

BELGE 28 

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 84-84 arkası, 85. 

Nubar  Paşa’nın,  Ermeni  halkı  için  Büyük  Devletlere 

müracaat ettiği; Ermenilerin sadece reform istedikleri, isteklerinin 

Almanya 

tarafından  da  kabul  edildiği;  Rusya’nın  izni  ve  onayı 

olmadan 

Nubar Paşa’nın şimdilik hiçbir adım atmaması. 

Paris Büyükelçisi’nin mektubu. 

28.02./13.03.1913. 

Geçen  gün,  sizin  bir  tanıdığınız  olan  Pogos  Nubar  Paşa  beni 

ziyaret ederek 

bana aşağıdaki bilgileri verdi:  

Bundan bir süre önce, kendisine Petersburg’dan verilen tavsiye 

nedeniyle  büyükelçiler  toplantısı  öncesinde,  Ermeni  reformları 

h

akkındaki  sorunu  canlandırmak  amacıyla  Londra’ya  gitmekten 

kaçınan  Pogos  Nubar  Paşa,  şimdi  bize  yeniden  kendisine,  Büyük 

Devletlere,  Ermeni  halkının  ihtiyaçlarını  hatırlatmak  için  uygun  bir 

zaman  olup  olmadığının  belirtilmesi  ricasıyla  başvuruyor.  Bu  adım 

onu,  Türkiye  ve  Balkan  Devletleri  arasındaki  barışa  ve  muhtemel  bir 

yakınlığa  teşvik  edecektir.  Bu  barışın  akdedilmesinden  sonra,  sıra 

Küçük  Asya’daki  durumu  düzeltmeye  gelecektir.  Pogos  Nubar  Paşa 

bana, Türk Ermenilerinin, özerklik ya da tabiiyet değişikliği hakkında 

bir  sorunun  gündeme  getirilmesini  hiçbir  şekilde  istemediklerini; 

onların  sadece,  1895  yılında  Rusya,  Fransa  ve  İngiltere  tarafından 

öngörülen,  ancak  şu  ana  kadar  önemsenmeden  kalan  reformların 

gerçekleştirilmesini  sağlamayı  amaçladıklarını;  bu  durumda 

Ermenilerin,  umutlarını  Rusya'nın  güçlü  desteğine  bağladıklarını  ve 

Rus Hükümeti’nin talimatlarını katiyetle izlemek niyetinde olduklarını; 

Pogos  Nubar  P

aşa’ya  Konstantinopol’den  ulaşan  bilgilere  göre,  Türk 

---