Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

67 

 

Kabinesi,  benim  Siz  Ekselanslarına  17.12.1912  tarih  ve  №  130  sayılı 

rapora  ilişkin  olarak  ilettiğim,  Kamil  Paşa  Kabinesinin    projesini 

tamamen erteledi. G

üvenli kaynaklardan öğrendiğime göre, ne Ermeni 

Patriği ne de genel olarak Ermenilerle reformlar hakkında görüşmeler 

yap

maktadır.  Görünüşe  göre,  Jön  Türk  Hükümeti,  kendisi  için  hoş 

olmayan  bir  durum  olduğundan  Ermeni  özerkliğinden  kaçınmaya, 

Babıali tarafından bu durumlarda defalarca denenmiş olan bir yola, tüm 

İmparatorluk için reform ilanına başvurmaya karar verdi. Hükümet, bu 

amaçla,  parlemento  komisyonu  tarafından,  1911-1912  döneminde 

hazırlanan  “Vilayetlerin  Yönetimi  Hakkındaki  Kanun”  tasarısından 

faydalanmak  istiyor.  Bu  kanun  tasarısının  ikinci  kısmı,  geçen  yılın 

Nisan  ayında,  Anayasa’nın  36.  Maddesi’ne  göre  Sultan  tarafından 

onaylandı,  ancak  şimdiye  kadar  uygulanmadı.  Yerel  idarenin  reform 

meselesi, bundan kısa bir süre önce vali ve mutasarrıflardan oluşan özel 

bir  komisyonda  ele  alındı.  Gizli  kaynaklardan  öğrendiğime  göre, 

İçişleri Nazırı Hacı Ali Bey tarafından desteklenen bu komisyon, genel 

valilerin  yetkilerinin  genişletilmesinden,  yani  adem-i  merkeziyetten 

yana

dır.  Komisyonun  teklifi,  şu  anda  Meclis-i  Vükelâ  [Bakanlar 

Kurulu] 

tarafından ele alınıyor.  

Bu  yılın  Şubat  ayında,  “Jön  Türkler”in  bahsettiği  Jandarma 

re

formu,  aynı  valiler  komisyonu  tarafından  incelenerek  Meclis-i 

Vükelâ  tarafından  onaylandı.  Bu  reformla  Türkiye,  hizmetindeki 

yabancıların bünyesine gireceği özel teftiş komisyonlarına tabi olacak 

olan  5  bölgeye  ayrıldı.  Bu  durumda,  Ermeni  eyaletleri  Trabzon 

Bölgesi’ne dahil oldu. Bu özel komisyonlar dışında vilayete, Jandarma 

Baş  Müfettişi  General  Bauman’ın  başkanlığı  altında  bir  komisyon 

gönderilmesi [kararlaştırıldı].  

Bundan birkaç gün önce, hazırlanan “genel reformlara” ilişkin 

bir  talimat  aldım.    İki  yıl  boyunca  (1909-1911)  Adalet  Bakanı’nın 

danışmanlığını  yapmış  olan  ve  teklif  ettiği  reformların  yapılmasının 

imkansız  olması  nedeniyle  istifa  eden  Fransız  uyruklu  General 

Ostrorog,  son  derece  gizli  ve 

özel  olarak,  Türk  Hükümeti’nin,  tüm 

Osmanlı  İmparatorluğu’nun  adli  müfettişliği  görevini  oluşturmasını 

teklif ederek görüşmeler başlattığını tarafıma bildirdi. Nihayet Ermeni 

kaynak

lar  aracılığıyla,  eski  Vezir-i  Azam  Hakkı  Paşa’ya,  İngiltere 

Hükümeti’ni,  Ermenistan'da  özel  reformlar  istememesi  ve  tüm 

imparatorluk  için  genel  reformların  yapılmasını  tercih  etmesi 

konusunda ikna etmesi için emir verildiğini bana ilettiler.  

---

 

 

68 

 

Ermeni  Patrikhanesi,  bu  temelde  tüm  Türk  girişimlerine 

kesinlikle  olu

msuz  yaklaştığından  dolayı,  bundan  bir  süre  önce 

Ermenilere,  tamamen  özel  olarak,  onların  istedikleri  reformların 

programını bana sunmalarını teklif ettim. Patrik şu anda, ilgili bir proje 

hazırladı ve birkaç gün içinde bana bu projeye ilişkin kapsamlı bir not 

da  verecek.  Bu  Belge

lerin  hepsi  elime  geçer  geçmez,  kendi 

incelememle birlikte Siz Ekselanslarına ileteceğim.  

Girs [imza]. 

BELGE 32 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 28 arkası. 

Taşnaklara karşı köylünün tutumunu öğrenmek amacıyla 

görevlendirilen  RAŞMACYAN’ın,  sadece  köylülerin  değil, 

okullardaki  öğretmenlerin  de  partiye  olumsuz  baktıklarını  tespit 

etmesi. 

Bilgilerin alım tarihi: 15.03.1913. “Karpov”. 

Bilgilerin özeti: 

RAŞMACYAN,    köylü  nüfusun  şu  anda,  Taşnak  Partisi’ne 

karşı  tutumunu  belirlemek  için  kendisine  verilen  Ermeni  geleneksel 

kilise  okullarının  müfettişlik  görevini  yerine  getirirken,    sadece 

köylülerin  değil,  ulusal  okulların  öğretmen  kadrolarının  bile  partiye 

olumsuz yaklaştığını tespit etti. 

Kafkas Bölgesi Güvenlik Daire Amiri Albay Pastryulin. 

BELGE 33 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 24. 

Ermeniler 

arasında  para  vermelerin  azaldığı,  hatta 

Türkleri hırçınlaştırmamak için bu tür çabalara olumsuz bakıldığı. 

S. s. [Çok gizli] 589-1913. 1 Nisan. 

M.E. Broetskiy’in notu: “4. Bölüme. Tiflis İl Jandarma  İdare 

Amiri

’ne”  

---

 

 

69 

 

Tiflis

, 17.03.1913, “Senin Vazren” --- Van (Türkiye) Vagram 

Ter-

Pogosyants’a, ARAM için. 

Ermeniceden çeviri. 

Sevgili dostum. Senin gidişinden sonra iyiye giden hiçbir şey 

yok, aksine her şey daha da kötüye gitti. Ayrıldığın gün, muhtemelen 

senin de fark etmiş olduğun gibi, bağış toplamada hiçbir hareket yok. 

Eskiden, kendilerinin de maddi olarak zor durumda olmaları nedeniyle 

bağış  yapamadıkları  için  en  azından  özür  dilerlerdi.  Ama  şimdi 

maskeleri  düştü  ve  fütursuzca,  kınanması  gereken  eylemler  için  para 

verme

k  istemediklerini  söylüyorlar.  Hiçbir  şeye  katılmak,  ne  yerel 

makamları  ne  de  Türk  yönetimini  hırçınlaştırmak  istemediklerini 

söylüyorlar. Aynı şey Bakü’de ve diğer şehirlerde de gözleniyor. Her 

ne  olursa  olsun  bununla  ilgilenmek  gerek,  ama  bunu  yapacak  kimse 

yok.  Maalesef,  bizim  yoldaşlarımız  arasında  da  tamamen  bir  soğuma 

gözlemleniyor. Bütün işler bizim omuzlarımıza yıkıldı ve biz bu işi tüm 

gücümüzle  yapmaya  karar  verdik.  Benim  ismini  yazdığım  doktoru, 

bizim işe dahil etmek iyi olur. Ama onun gelip gelmeyeceği şüpheli.       

Bizim  ticari  işlere  gelince,  çok  durgun  ve  masraflar 

karşılanmıyor.  İlişkiler  oldukça  zorlaşmaya  başladı  ve  ticaret  günden 

güne  düşüyor.  R.,  gittiğinden  beri  üç  haftadan  fazla  oluyor  ancak, 

ondan hiçbir haber yok. Çaresizlik içindeyim: Ya benden para isterse.  

Ona ne cevap vereceğim ve ne olacak?!   

Oradaki  işler  hakkında  bana  yazınız,  bizimkiler  hakkında  da 

ben sizi bilgilendireceğim.    

Özel bölüm. 6.04.1913 

 

Çıkış no №97641 

BELGE 34 

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 99. 

Ermeni  devrimcilerin  Mısır’dan  gelerek  Türklere  suikast 

düzenleyeceği. 

Konstantinopol 

Büyükelçisinin  Gizli  Telgrafı.  17/30.03.1913. 

№ 212. 

---