Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

70 

 

Güvenilir  bir  Ermeni  kaynaktan,  Ermeni  devrimcilerinden 

oluşan  bir  grubun  bugünlerde  Mısır’dan  gelmesinin  beklendiğini, 

Mersin

’de  karışıklık  çıkarmak  ve  Türklere  suikast  düzenlemek 

niyetin

de olduklarını öğrendim. Bizim konsolosa, ondaki bilgileri rapor 

etme

si  için  telgraf  çekerek  Ermeni  Patrikhanesine,  karışıklığın 

önlenmesi için gerekli tedbirleri alması için ısrar ederim.  

Girs [imza]. 

BELGE 35 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14 Bölüm. 92 LB. 

Sayfa 31 arkası. 

Batum’dan  Türkiye’ye  Ermenilerin  geldiği;  Ermeni 

gençlerinin,  bağımsızlık  için  Türkiye’ye  gitmelerinin  teşviki; 

Zeytun 

isyanı. 

Bilgilerin alım tarihi: 21.03.1913. “SADIK”. 

Bilgilerin özeti: 

14  Mart

’ta  Batum’dan  Türkiye'ye,  45  Ermeni’den  oluşan  bir 

takım, Rusya-Türkiye kara sınırı üzerinden Van Vilayeti’ne gönderildi. 

Yerel Taşnaklar, bu yolla Türkiye'ye silah sevkiyatı da yaptılar. 

Yerel çevreler, Türk Ermenilerinden, yerel Ermeni gençlerinin 

bağımsızlık  amacıyla  savaşmak  üzere  gönüllü  olarak  Türkiye'ye 

gitmeye  yöneltilmeleri  ricasıyla  bir  mektup  almışlar.  Kars’ta  dolaşan 

söylentilere göre, Ermeniler, Zeytun’da  (Türkiye’de Van yakınında bir 

il)

10

  

dört gün önce bir isyan çıkardılar ve Türklerle çatışmaya girdiler. 

BELGE 36 

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 94-94 arkası, 95. 

Beyazıt  Sancağı’ndaki  Ermenilerin  Türk  ordusuna 

katılmadıkları,  Rusya’ya  ve  İran’a  kaçtıkları;  Sınır  bölgelerine 

                                                           

 

10

 Zeytun 

– Maraş Bölgesi, Zeytun Çayı üzerinde kurulmuş eski bir yerleşim 

merkezidir. Şimdiki adı Süleymanlı’dır. – (Ç.N.) 

---

 

 

71 

 

Müslüman  göçmenlerin  yerleştirilmesinin  Rusya’nın  çıkarına 

olmadığı. 

Dışişleri Bakanlığı 

Rus İmparatorluğunun 

Beyazıt Yardımcı Konsolosluğu 

№ 39. 

Mart 1913 

MAJESTELERİ  İMPARATOR’un  Kafkasya  Genel  Valisi 

nezdindeki, Dışişleri Bakanlığı sınır ilişkileri yetkilisine, 

İmparator’un  Konstantinopol  Büyükelçiliği’ne  bugünkü  tarih 

ve  №  37  sayı  ile  aşağıdakileri  Siz  Ekselanslarına  bildirmekten  şeref 

duyarım. 

G

eçenlerde  burada,  Beyazıt  Sancağı  yedeklerini  çağırmak, 

bunları  önce  Erzurum’a,  daha  sonra  da  28.  Tümen’le  birlikte 

Konstantinopol

’e göndermek için bir emir alındı. Ermeni yedekler gibi 

Müslüman  yedekler  de  saklanarak  Rusya  ve  İran’a  kaçıyorlar. 

Makamlar,  Beyazıt  şehrinin  52  yedeğinden  sadece  5’ini  yakalamayı 

başardılar. 

Çevremdeki  köylerden  ve  diğer  şehirlerden  de  yedekler 

kaçıyorlar. 

Savaş  zamanında,  Beyazıt  Sancağı’ndan,  4  sınır  muhafız 

bölüğü  ve  7  Kürt  aşiret  alayı  dışında,  savaşa  hiçbir  birlik 

gönderilmemişti. Beyazıt Sancağı’nda sadece, 400’er kişiden oluşan iki 

piyade taburu ve 250 kişilik bir süvari alayı bulunuyor. 

Beyazıt  Sancağı’nda,  savaş  için  toplamı  sadece  iki  bin  Türk 

Lirası  olan  az  miktarda  bağış  toplandı.  Öncelikli  olarak  Kürtler  bağış 

yapıyorlar, ancak çok isteksizler. Türkler, burada yaşayan İranlılardan 

da bağış toplamaya çalışıyorlar. Ancak yerel İran Konsolosu buna karşı 

çıkıyor. Maku Hanlığı’ndan da bağış  gelmedi. Türkler, Maku Hanlığı 

sakinlerinin  savaş  için  bağış  vermesini  istemeyen  Maku  Serdarı’ndan 

memnun 

değiller. Türkler, onun, Maku Hanlığı’nda ROMANOVLAR 

Ha

nedanı’nın  tahta  geçiş  yıldönümü  kutlamalarının  ciddiyetle 

yapılmasına ilişkin emir vermesinden de memnun değiller. Yıldönümü 

kutlamalarında,  Maku  Serdarı,  bana  elle  yazılmış  bir  tebrik  mektubu 

gönderdi.  Mektupta,  İMPARATOR’un  ve  HANEDAN’ının  sağlığı  ve 

mutluluğu için dua ediliyordu.  

---

 

 

72 

 

Son  zamanlarda

,  Iğdır  Köyü’ne  10.000’e  yakın  askerin 

geleceğine  ve  yoldaki  karı  hemen  temizleyerek,  Harababacar 

Boğazı’ndan  Türk  sınırına  geçeceklerine  dair  bir  söylenti,  Türklerde 

huzursuzluk  yarat

tı.  Bu  söylentiler,  kısa  bir  süre  sonra  bizim  bu 

bölgeyle  ilgileneceğimizi  umut  eden  ve  bu  durumda  kendilerinin 

kurtulacağını gören bölgemdeki Ermenileri çok mutlu etti. 

Babıali’nin, Slavlarla savaşan vilayetlerden gelen göçmenleri, 

Ermeni  nüfusun  olduğu  vilayetlere  yerleştirmesine  razı  olacağı 

konusunda  Ermeniler 

büyük  endişe  taşıyorlar.  Eğer  göçmenler  bu 

vilayetlere yerleştirilirse, Ermenilerin durumu dayanılmaz olur ve onlar 

kitlesel olarak göç etmek zorunda kalırlar. Bu da, bu bölgedeki Ermeni 

milletini  yok  etmek  isteyen  Babıali’nin  işine  gelir.  Ancak 

Transkafkasya  ile  sınır  olan  vilayetlerde  katı  fanatik  Müslüman 

nüfusun  oluşması  bizim  için  hiç  de  istenilen  bir  durum  değil.  Bu 

nedenle

, bunun olmaması için tedbirler almamız gerekli.   

Konsolos Yardımcısı: K. A. Kişkin (imza). 

BELGE 37 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 32. 

Zeytun

’daki  isyanın  başlamadığı,  ama  her  an 

başlayabileceği. 

[İlgili] yerlerde alınan tedbirler: 

G

izli  servis  tarafından  olduğu  gibi  gayri  resmî  yollardan  da 

bilgilerin 

kontrolünün  yapılmasına  ve  aynı  zamanda  sınırın  nereden 

geçirileceğine dair tedbirler alındı. Erivan  İl Jandarma  İdare Amiri, 1 

Nisan  tarih  v

e  1670  sayılı  notta,  Zeytun  yerleşimindeki  Ermeni 

isyanının başlaması hakkındaki bilgilerin doğrulanmadığı, ancak gayri 

resmî  yollardan  toplanan  bilgilere  göre,  Türk  Ermenilerinin  bu  ruh 

halinin, isyanın her an başlayabileceğinin göstergesi olduğunu belirtti. 

Ermenilere  Kürtler  tarafından  yapılan  saldırılar  ve  baskılar  ile  Türk 

makamlarının  tamamen  keyfi  şekilde  davranması  da  Ermenileri  bu 

türdeki eylemler için zorlamaktadır. 

Bölge Güvenlik Bölümü tarafından alınan tedbirler.   

Daha sonraki Gizli S

ervis raporları bekleniyor.  

---