Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

73 

 

BELGE 38 

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 142. 

Midyat,  Hasankeyf 

ve  çevresinde  Kürt  ayaklanması  ve 

sonuçları. 

Konstantinopol 

Büyükelçisinin  Gizli  Telgrafı.  6/19.04.1913. 

№ 273. 

5 Nisan tarihinde Adamov

’un çektiği telgraf:  

Bizim  askeri  gizli  servimiz  tarafından  henüz  elde  edilen 

bilgilere  göre,  Dicle  kıyılarındaki  Revan’da,  Midyat’ta,  Cezire’de  ve 

Hasankeyf’te  Kürtler,  Bedirhan  Bek’in  oğlu  liderliğinde  ayaklandılar. 

Böylece  Diyarbakır'ın,  bu  yörelerle  her  türlü  irtibatı  kesildi.    Yakubi 

Manastırı  Der-Mahor,  Dafne  Köyü’ndeki  kilise  ve  Hasankeyf’teki 

Ermeni  Kilisesi 

isyancılar tarafından  yağmalandı. Mardin Mutasarrıfı, 

200 askerle isyancılara karşı koymuş. Bitlis Vilayeti’nden askeri destek 

bekleniyor.  

Girs (imza). 

BELGE 39 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 42 arkası. 

Köylülerin Taşnak Partisi’ne tamamen güvensiz oldukları; 

Partinin, 

faaliyetler

ine  başlamasını  gerektirecek  durumlar 

olmaması halinde, kısa bir süre içinde hayata dönemeyeceği. 

Bilgilerin alım tarihi: 19.04.1913. “Karpov”. 

Bilgilerin özeti: 

Eçmiadzin Alt Komitesinin, OGANCANOV tarafından Erivan 

Komitesi  Başkanı  Arşak  ÇİLİNGARYAN’a,  Eçmiadzin  Köyü’nün 

yerli  k

öylülerinin  ve  din  adamlarının  Taşnak  Partisi’ne  karşı  tutumu 

hakkında verilen cevabı, olumsuz bir karakter taşımaktadır. Zira, birkaç 

istisna dışında köylüler, bu partiyi kabul etmemekte ve parti faaliyetine 

tamamen  güvensiz  bir  şekilde  yaklaşmaktadırlar.  Halkın  düşüncesine 

göre,  parti  faaliyetlerinin  yeniden  başlaması  bazı  istisnai  ivmeleri 

---

 

 

74 

 

gerektirmektedir.  Aksi  takdirde  parti, 

kısa  bir  süre  içinde  hayata  geri 

dönemeyecektir.  

Kafkas  Bölgesi  Güvenlik  Dairesi  Amiri  Albay  Pastryulin 

(imza). 

BELGE 40 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 41 arkası. 

Kafkasya

’daki  Ermenilerin  Türk  Taşnak  temsilcilerine 

ilgisiz oldukları; Erivan Ermeni Papaz Okulu Rektörü’nün tepkisi; 

Türk ordusundan kaçan Ermenilerin Kafkasya’ya gitmeleri. 

Bilgilerin alım tarihi: 19.04.1913. “DUHOVNIY”. 

Bilgilerin özeti: 

Türkiye 

Ermenistanı’nda 

başlayan, 

Türk 

Taşnak 

temsilcilerinin  aktif  bir  kısmına  katıldıkları  dalgalanmalara 

Trans

kafkasya’daki  Rus  Ermeni  nüfusu  tamamen  ilgisiz 

yaklaşmaktadır. Bu, yerel nüfusun Taşnak Partisi’ne inancını tamamen 

kaybetmesiyle açıklanabilir. Görünüşe göre, halkın benzer kayıtsızlığı, 

Taşnak  Partisi’nin  eski  çalışanlarından  bazıları  tarafından  hoş 

karşılanmamıştır.  Bunun  neticesinde  Erivan  Ermeni  Ruhani  Papaz 

Okulu  Rektörü  ÇİLİNGARYAN,  özel  bir  konuşmada  oldukça  öfkeli 

bir şekilde, Rus Ermenilerinin bu kayıtsızlığına şaşırdığını söylemiştir. 

Türkiye  Ermenistanı’na  ilişkin  soru  sorulduğunda,  Türkiye 

Ermenistanı’nın tek kurtuluşunun, bu eyaletin Rusya’ya bağlanmasıyla 

mümkün olacağını belirtti. 

Transkafkasya’da yaşayan bazı Türk uyruklu Ermeniler, küçük 

gruplar  o

luşturarak  hızla  silahlanıyor  ve  sınırı  gizlice  geçiyorlar.  Son 

zamanlarda Transkafkasya’da, Türk askeri birliklerinden firar eden çok 

sayıda Ermeni görülüyor. 

BELGE 41 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 39 arkası. 

---

 

 

75 

 

Silah  almak 

amacıyla  para  toplanması  için  Hınçaklarla 

işbirliği yapılması; Ermenilerin çoğunun sadece Rusya’nın onlara 

yardım edebileceğini düşündükleri. 

Bilgilerin alım tarihi: 25.04. 1913. “STEPANYANTS”. 

Bilgilerin özeti: 

Türkiye'ye  karşı  çıkarılacak  isyanın  hazırlanması  ve 

desteklenmesi amacıyla, Türk Ermenilerinin silahlanması ve silah satın 

almak için para toplama işi çok başarılı değil. Bu toplama işini genel 

olarak Melik TATEVOSYAN ve Stepan 

HAÇİKYAN yapıyorlar.   

Silah  alımında  belirtilen  toplama  işinin  daha  başarılı  olması 

için, bu konuda ortak faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla Hınçaklarla bir 

anlaşma yapılması teklif ediliyor.  

Türkiye'de,  Ermenilerin  Türk  rejimine  karşı  Almanya’nın 

korumasını  istemeye  yönelmeleri  için  Alman  casusları  tarafından 

yoğun  ajitasyonlar  yürütülüyor.  Ancak  bu  ajitasyon  başarılı  olmuyor, 

zira  Ermeniler 

çoğunlukla,  onlara  sadece  “Mavi  Baba”–Rus  Çarı’nın 

yardım edebileceğini düşünüyor ve umut ediyorlar. 

BELGE 42 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 45 arkası. 

Taşnaklar ve Hınçaklar arasındaki görüş ayrılıkları. 

Bilgilerin alım tarihi: 01.05.1913. “BARSEGOV”. 

Bilgilerin özeti: 

Tiflis

’te şu anda, Taşnak Partisi’nin eskisi gibi faaliyetleri yok. 

Ermeni  nüfusun  çoğunluğu,  Rusya'nın  Türk  Ermenilerine  şefaat 

edeceğini  ve  onları  Türk  boyunduruğundan  kurtaracağını  umuyor  ve 

buna güveniyorlar.  

Türkiye  Ermenistanı’nda  özellikle  Van’da,  Taşnaklar  ile 

Hınçaklar  arasında  çekişme  ve  çatışmalar  oluyor.  Bunların  nedeni 

Taşnakların,  Almanya’nın  artan  etkisine  karşı  olmaları  ve  Rusya’nın 

yardımına  güvenmeleri,  Hınçakların  ise  Rusya’nın  tek  başına 

müdahalesine  karşı  olması  ve  Türk  Ermenistanı’nın  özerklik  elde 

etmesi için bir isyanın gerekli olduğunu düşünmeleridir. 

---