Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

2 

 

RGVİA’nın belgeleri İmparatorluk Rusya’sının katıldığı bütün savaşlar 

hakkında  bilgiler  içermektedir.  Rusya  Harbiye  Nazırı  ve  özellikle 

Kafkasya 

Askerî  Bölgesi  Kurmayı;  Doğu  Anadolu’daki  durumu, 

Rusya’nın  Kafkasya  sınırını  savunması  açısından  stratejik  anlam 

taşımasından  dolayı,  Anadolu’da  yaşayan  etnik  halkları,  Türk 

Hükümeti’nin  ve  yerel  grupların  askerî  faaliyetlerini  yakından  takip 

etmiştir. Bu çalışmada kullanılan ve RGVİA’dan alınan birçok belge, 

Kafkasya  Cephesi  Gene

l  Komutanlığı  Kurmaylığına  ait  Fon  2100 

(Kafkasya 

Cephesi  Levazım  General  Dairesi)  Sayı  1’den  alınmıştır. 

558, 722, 982 no

’lu dosyalar Ermeni harekâtının askerî kısmı hakkında 

ayrıntılı bilgi içerirken, ayrıca dosya 558’de Ermeni mülteciler ile ilgili 

belgeler de 

bulunmaktadır. 

Fon  2168  (Kafkasya 

Ordusu  Kurmayı)’de  bulunan  belgeler, 

Ermeni sorunu üzerine yazışmalar içermektedir.  

Doğu  Anadolu’da  Taşnak  Komitesi  tarafından  oluşturulan 

Ermeni çetelerinin organizasyonu ve faaliyetleri ile ilgili belgelerin de 

yer aldığı RGVİA arşivinde; bu çetelerin insan sayısı, başkanları, asker 

veya 

sivil  kökenli  oldukları,  yaya  ve  atlıların  hangi  bölgede,  hangi 

çatışmaya katıldıklarına dair bilgiler de yer almaktadır.  

Rusya 

Federasyonu  Devlet  Arşivi  (GARF)’inde,  tespit  edilen 

belge

ler  ağırlıklı  olarak  102  no’lu  (Rusya  İçişleri  Bakanlığı  Polis 

İdaresi)  Fonda  bulunmaktadır.  Rusya  İmparatorluğu’nda  Polis  İdaresi 

çok  önemli  bir  kurumdu.  Polis  İdaresi’nin  yönetiminde  Kamu 

Güvenliğinin  ve  Düzeninin  Korunması  Departmanı,  Polis 

Departmanları, Arama Departmanları, İtfaiye Birimleri, Adres Masaları 

(

kayıtlı  kişi  ve  kurumların  adreslerini  tespit  eden  veya  bilgi  sunan 

kurum) yer al

maktadır. 1917 Şubat ayında Polis İdaresi; Özel Bölüm, 9 

Ayrı Kalem, Gizli Servis ve Müfettiş Bölümlerinden oluşmaktaydı. 

Bu eserde, politik aramalar, 

siyasî partilerin gözetimi, iç ve dış 

Gizli  Servis

i idare eden Kamu Güvenliğinin ve Düzeninin Korunması 

Departmanının (Ohranka veya 3. Kalem) belgeleri kullanılmıştır. 1900 

yılında,  siyasî  terör  ve  sol  devrimci  akımlara  karşı  kurulan  Ohranka, 

Rus  İmparatorluğu’nun  sınırları  içindeki  büroları  ve  yurtdışındaki 

temsilcilikleriyle  Rus  devrimcilerinin  faaliyetlerini  takip  etmekteydi. 

1914  yılında  Türkistan,  Kafkasya  ve  Doğu  Sibirya  Bölge  Güvenlik 

Bürosu vardı.  İmparatorluğun tamamında Ohranka’nın personeli 1000 

kişiyi  bile  aşmamıştı.  Güvenlik  Departmanında  200  kişi  St. 

Petersburg’ta  görev  yapmışken,  illerin  çoğunda  2-3  kişi  görevliydi. 

---

 

 

3 

 

Resm

î  personelin  dışında  Güvenlik  Departmanının  dış  gözetimini 

yapan ve siyas

î partilerden bilgi toplayan özel gizli servis vardı. 

Araştırılan  konuyla  ilgili  olarak,  Rusya  istihbaratı  tarafından 

elde edilen Ermeni Hınçak ve Taşnak Komitelerinin Kafkasya ötesi ve 

Anadolu’daki  faaliyetleri  hakkında  bilgileri  kapsayan  dosyalar 

incelenmiştir.  GARF’ta  Rusya  Polis  İdaresi’nin  1912-1917  tarihli 

belgelerinde,  Tiflis 

Bölgesi,  Erivan  ve  Kars  vilayetlerinden  merkeze 

gönderilen ve Taşnaklarla ilgili olan  bilgiler bulunmaktadır. Fon 102. 

Sayı  247  (1917).  Dosya  29.  Bölüm  79  LB,  Dosya  29.  Bölüm  92  LB 

dosyalarında Hınçak Partisi ile ilgili ajan bilgileri ve istihbarat raporları 

bulunmaktadır. 

Ayrıca  GARF’ta  Adalet  Bakanlığının  1.  Dairesine  ait  “Siyasî 

Daval

ar”  (1905-1917)  isimli  fonda  (Fon  124)  belgeler  (Dosya  577a, 

Dos

ya 721, Dosya 1388, Dosya 2752) bu eserde yayınlanmıştır. 

Gürcistan  Devlet  Tarihi  Arşivi  (GECHA)’ndeki  “Kafkasya 

Genel  Valiliğinde  Dışişleri  Devlet  Memuru”  isimli  15  no’lu  Fon’da 

bulunan  belge

ler,  Ermeni  sorunu  konusunda  Rus  Transkafkasya’nın 

sınırında,  Osmanlı  bölgelerindeki  ortamı  anlamak  açısından  çok 

faydalıdır.  Kafkasya  Valiliğinin  dosyaları,  Ermenilerle  ilgili  askerî  ve 

siyasî bilgileri ve onlara yönelik Rusya’nın politikasını anlatmaktadır. 

Anadolu’daki  Rus  Konsolosluklarının  edindiği  bilgiler,  bu  konunun 

araştırılmasında  vazgeçilmez  kaynaklardır.  Bu  çalışmada  toplanan 

raporlar, 

özel Şarkiyat eğitimi görmüş, bulundukları bölgeleri iyi bilen, 

geniş  çevreleri  olan  uzmanlar  tarafından  yazılmıştır.  Resmî 

yazışmalardaki bu bilgiler, ilk elden alındığı için oldukça güvenilirdir.  

Ayrıca  Doğu  Anadolu’daki  Ermeni  mülteciler  konusunda 

“Savaştan Mağdur Olanlara Genel Kafkasya Yardım Komitesi” isimli 

519  no

’lu Fon’da istatistikî, ekonomik ve siyasî unsurlara kadar geniş 

çaplı  bir  içerik  mevcuttur.  Ermenilere  yardım  komiteleri,  mültecilerin 

sayısı, durumları, faaliyetleri gibi dokümanlar sunmaktadır. 

Eserin  I.  Bölüm’ü  düzenlenirken,  okuyucuya  kolaylık  olması 

bakımından belgelerin tercümeleri belli başlıklara ayrılmıştır.  

I. B

ölüm’deki belgelerin ilki; “

Birinci 

Dünya Savaşı’ndan Önce 

Doğu 

Anadolu  ve  Ermeniler

”  başlığı  altında  yer  alan  1914  öncesi 

belge

leri kapsamaktadır. O dönemdeki olayları ve ilgili 1915 Sevk ve 

İskân Kanunu’nu anlamak için Ermenilerin 1915 öncesi  faaliyetlerine 

de  bakmak  gerekmektedir.  İlk  kısımda  verilen  belgelere  bakıldığında 

---