Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

91 

 

Türkiye  ile  savaş  durumunda  gönüllü  olarak  kaydedildi;  Stepan  ise, 

parti  tarafından,  Ermeni  katliamlarının  başladığına  ilişkin  hakkında 

rahatsız  edici  bilgilerin  alındığı  Türkiye'ye  gönderilmek  üzere  askeri 

müfrezeleri örgütlemekle görevlendirildi.  

19.09.1914 “VARTAZAROV” 

Bilgilerin özeti: 

Türkiye  Ermenistanı  sınırları  içinde,  Türklere  karşı  faaliyet 

göstermek  için  askeri  hava  birliklerinin  amiri  olan,  Fars  Dairesi 

servisinden  Albay  KEVORK  amirliğinde  Taşnak  Partisi’nin  400 

zinvoru 

dün  trenle  Sarıkamış’tan  Tiflis’e  gittiler.  Kafkasya’nın  tüm 

şehirlerinden,  Türkiye  sınırına,  her  gün  zinvor  milisler  gönderiliyor; 

zira 

Kafkasya’da  partinin  tüm  zinvorları  için,  Türkiye'ye  karşı 

ayaklanma  amacıyla  Taşnak  Partisi  tarafından  seferberlik  ilan  edildi. 

Tüm  zinvorların  amiri,  Genel  Vali’yle  şahsen  tanıştırılan  ve  aynı 

zamanda,  Kafkasya  Askeri  Bölgesi  Karargahında  organizasyon  işleri 

ile  uğraşan  ANDRANİK’tir.  Zinvorların  silahlandırılması  için, 

ANDRANİK  tarafından  6.000  devlet  tüfeği  alındı.  Zinvorların 

hazırlığı, eğitimi duvarların arkasında, Vank Kilisesi çevresinde, avluda 

ve bunun yanı sıra Avlabar’ın bir yerinde yapılıyor.

12

 

ANDRANİK’in 

yardımcısı  bahsi  geçen  KEVORK  KARO  ve  partide  bilinen  terörist 

Hamazasp

’tır.  Özellikle,  Erivan  Vilayeti’nde  şu  anda,  zinvorların 

kapsamlı eğitimi yapılmaktadır.   

KEVORK  ve  “Hermes”  Matbaasının  sahibi  Bagrat 

ARUTYUNOV’un  dediğine  göre,  Genel  Vali,  ANDRANİK’e, 

Rusya

'nın Türkiye ile savaşması halinde, Ermenilerin Rusya tarafında 

yer  almaları  durumunda,  savaş  bittiğinde,  Ermenilere  Grandük  (adı 

bilinmiyor) liderliğinde özerklik verileceğini vaat etmiş. 

 

23.09.1914. “SAFARYAN” 

Bilgilerin özeti: 

Şu anda, çeşitli yerlerden ve hatta yurtdışından gelen, Taşnak 

Devrimci Ermeni Partisi

’nin neredeyse tüm önemli aktivistleri Tiflis’te 

bulunmaktadır.  Mesela,  son  günlerde  aşağıdaki  ünlü  kişiler  burada 

bulunmuştur:  ANDRANİK, KARO (PASTIRMACIYAN),  Hamazasp, 

MURAD, SEPUH

, GRİGORİ MİRZOYANTS ve diğerleri.  

                                                           

 

12

 

Vank Kilisesi 

– 1720 yılı civarında inşa edilen Tiflis’teki en eski Ermeni kilisesi. 

Avlabar 

– Tiflis’teki Ermenilerin yaşadıkları en eski mahallelerden biri. – (Ç. N.) 

---

 

 

92 

 

Taşnaklar  arasında,  Taşnak  Partisi  sözde  “Batı  Bürosu” 

temsilcilerinin Paris’te Dışişleri Bakanı’na, Ermeni meselesinin bir kez 

ve herkes için sona erdirilmesi için, Ermeni halkının şu andaki  siyasî 

durumda  nasıl  hareket  etmesi  gerektiği  konusunda  tavsiye  vermesi 

ricasıyla  başvurduklarına  dair  söylenti  yayıldı.  Buna  Fransız  Bakan, 

Rusya

'nın Türk ordusu ile savaşması durumunda, Rus Hükümeti’ne iyi 

hizmetler  sunmaları  halinde,  Fransa’nın,  savaştan  sonra  Ermenistan’a 

özerklik taahhüt ettiğine ilişkin bir cevap vermiştir.  

Fransız  Dışişleri  Bakanı’na  yapılan  bahse  konu  başvurunun 

nedeni,  Ermeniler 

arasında,  Rusya’nın  Ermenilere  özerklik  vermeyi 

istemesi  halinde,  Fransa

’nın buna itiraz edeceğine ilişkin söylentilerin 

yayılmış olmasıydı. 

Bundan  bir  süre  önce,  Piskopos  MESROP,  Samson 

Arutyunyants 

ve  Türk  olduğu  için  adı  söylenmeyen,  ancak  Gagerin 

BASTURMACIYAN

13

 

olduğu  sanılan  üçüncü  bir  kişi,  Genel  Vali’ye 

gelmişler  ve  eğer  mümkünse,  Ermeni  meselesinin  nihai  olarak 

konuşulması  için  ele  alınmasını  istemişlerdi.  Genel  Vali,  buna  cevap 

olarak,  yerine  getirilmesinin  mümkün  olup  olmayacağını  daha  sonra 

tartışmak  için  Ermeni  halkının  tam  olarak  ne  istediğini  bilmek 

istediğini ifade etmiştir. 

Samson  Arutyunyants,  bundan  sonra,  malu

m  büronun 

temsilcisi  olarak,  Kafkas  şehirlerine  gönderilmiş,  Aleksandropol, 

Erivan

,  Eçmiadzin’de  bulunmuş,  buralarda,  Ermenilerin  istek 

planlarının  hazırlanması  için  yerel  aydınların  toplantılarını 

düzenlemiştir.  Samson  Arutyunyants  ve  diğerleri  Tiflis’e 

döndüklerinde,  yeniden  Genel  Vali’nin  huzuruna  çıkmışlar  ve  tüm 

Ermeni  halkının  Rusya  himayesinde,  ancak,  Finlandiya  özerkliği  gibi 

mevcut olan ilkeler içinde bir özerklik istediğini rapor etmişlerdir. Bu 

istekler,  güya,  Genel  Vali  tarafından  onaylanmış  ve  yüksek  hükümet 

makamına gönderilmiştir. Ermeni özerklik taslağı, güya, İMPARATOR 

tarafından  onaylanmış  ve  Genel  Vali  üzerinden,  tüm  Ermenilerin 

Katolikos

’una  bilgi  için  gönderilmişti.  Özerkliğin  duyurulması, 

Rusya'nın  Türkiye  ile  savaş  ilanından  sonra,  eğer  bu  savaş  olmazsa, 

Avrupa  S

avaşı  sona  erdiğinde  olmalıydı.  Buna  bağlı  olarak,  kısa  bir 

süre (yaklaşık 20 gün) önce Tiflis’te, Ermeni hayır cemiyetlerinin tüm 

                                                           

 

13

 

Karakin Pastırmacıyan. – (Ç. N.) 

---

 

 

93 

 

bölümlerinin  temsilcileri  çağırılarak  olağanüstü  bir  toplantı  yapıldı; 

toplantıya adı geçen Samson Arutyunyants başkanlık etti.  

Bundan  birkaç  gün  önce,  Tiflis’te,  Kafkasya  Taşnakları 

temsilcilerinin  toplantısı  (bölge  toplantısı)  başladı.  Bu  toplantıya, 

seçkin  Taşnak  aktivistlerin  katılmasına  izin  verilmiştir.  İlk  oturum 

Pazar  günü  yapıldı,  ancak  nerede  ve  kimde  olduğu  bilinmiyor;  fakat, 

diğerlerinin  yanı  sıra,  neredeyse  her  gün  çeşitli  parti  toplantılarının 

yapıldığı “Orizon” Ofisinde yapıldığı tahmin edilebilir.  

Bölge  toplantısının  gündem  konularından  birini,  Fransız 

Dışişleri Bakanı’nın cevabının ele alınması oluşturacak.   

BELGE 2 

GARF. Fon 102. Sayı. 244 (1914). Dosya 29 Bölüm 79 LB. 

Sayfa 3 arkası, 4 arkası, 5 arkası, 6 arkası. 

1913 yılı sonbaharında Köstence’de yapılan Hınçak Partisi 

Kongresi’nde  alınan  kararlar;  illegal  şekilde  örgütlenerek  Türk 

Devleti  i

le  mücadelenin  askeri,  maddi  ve  manevi  araçlarla 

yapılacağı;  Türk  Hükümeti’nin  reform  yapmayacağı;  Türklere 

tam  bir  güvensizlik  olduğu;  Hınçak’ın  Avrupa  devletlerinin, 

özellikle  de  Rusya’nın,  kontrolü  altında  Ermenistan'ın  özerklik 

iddiasını  savunduğu; İttihat  ve  Terakki  ile  anlaşma  yapılmaması; 

Kongre

’de  Türkiye'ye  karşı  faaliyet  için  yeni  illegal  komitenin 

seçimlerinin de yapıldığı. 

 

07.01.1914. “ARTEMOV”. 

Bilgilerin özeti: 

Geçen yıl sonbahar sonunda Bulgaristan’ın Köstence şehrinde 

düzenlenen  Hınçak  Partisi  Kongresi’nde  kabul  edilen  kararlar 

aşağıdadır: 

1- 

Türkiye'de  oligarşinin  egemen  olması  nedeniyle, 

Anayasa

’nın  başarısız  olduğu  ve  tüm  maddelerin  sadece  4-5  yıllık 

geçerliği  olduğu;  kanunların,    egemen  olan  ulusun  haricindeki  diğer 

ulusları  ezdiği,  egemen  ulusun,  oligarşi  (Jön  Türkler)  şahsında, 

H

ristiyanları,  en  başta  da  bu  rejim  sayesinde  yoksul  bırakılan  ve  göç 

ettirilen  Ermenileri  kırmak  ve  katletmek  için  tereddüt  etmediği  göz 

önünde bulundurularak parti, bu sisteme karşı mücadelede daha özgür 

---