103
yaşayan, belli bir işi olmayan Aleksandr MANUKOV’dan
bahsedi
lmektedir. Önemli rol oynadığı Taşnak Partisi’nin Kars
Komitesi üyeleri arasındaydı.
Bu maddede gösterilen bilgiler muhtemelen bu MANUKOV’a
ilişkindir.
Bilgilerin alım tarihi: 23.05.1914. “SADIK”
Bilgilerin özeti:
Yerel örgüte giren ticaret temsilcisi Türk uyruklu Vagan
VARTİROSYANTS, yerli Taşnakların Erzurum arasındaki
bağlantılarında aracılık yapıyor ve oradan ismine parti yazıları
gönderiliyor.
Kafkasya
Bölgesi Koruma Daire Amiri Albay PASTRYULİN.
(imza).
Alınan tedbirler:
VARTİROSYANTS’ın kimliği tespit edilmekte ve yazışmaları
gözetim altına alınmıştır.
VARTİROSYANTS idare dosyalarına göre daha önceden
bilinmiyor.
Bölge Koruma Dairesi tarafından alınan önlemler:
7 Temmuz № 3514 sayılı yazıda Erivan Bölgesi Jandarma
İdare Amiri’nden VARTEROSYANTS’ın kimliğinin tespit edilmesinin
sonuçları sorulmuştur.
VARTİROSYANTS bölge dosyalarına göre daha önceden
bilinmiyor.
BELGE 8
GARF. Fon 102.
Sayı 244 (1914). Dosya 14. Bölüm 92 LB.
Sayfa 49 arkası, 50-50 arkası.
Taşnak programından Rusya hakkındaki olumsuz
ifadelerin çıkarılması; Rusya’ya Ermeni milletinin koruyucusu gibi
bakıldığı, bundan sonraki faaliyetlerin sadece Türkiye’ye yönelik
olması; Ayaklanma örgütleninceye kadar Türk Hükümeti’ne karşı
hareket edilmemesi.
104
Bilgilerin alım tarihi: 15.07.1914. “KÜÇÜK”
Bilgilerin özeti:
Tiflis
’ten partinin yüksek makamlarının emriyle, parti
programından ve faaliyetinden Rusya’ya ve Rus Hükümeti’ne karşı
olan tüm yönelimlerin çıkarılması gerektiği yerel Taşnaklara
bildirilmiştir. Parti, mahkum olan parti aktivistlerinin affedilmelerini ve
Sibirya’dan dönüşlerini Rus Hükümeti ile tam bir uzlaşma eylemi
olarak düşünmekte ve Rusya'ya Ermeni ulusunun bir siperi ve koruması
gibi bakmaktadır. Partinin tüm faaliyetleri, bundan böyle, sadece
Türkiye'ye karşı yönelecektir.
Kısa bir süre içinde, parti programının ve tüzüğünün bu
anlamda değiştirilmesi, aynı zamanda partinin bakış açısının ve
tutum
unun değişmesine bağlı olarak, Hınçak Partisi’ne karşı tutumunun
açıklanması için bir parti kongresi yapılacaktır.
15.07.1914. “SADIK”
Bilgilerin özeti:
Öğrenildiği kadarıyla Vagan VARTİROSYANTS, geçen
Haziran ayında, Türkiye'de ilerideki faaliyetlerin hazırlanması amacıyla
yerel temsilci olarak,
Taşnakların Türk Ermenilerinin durumlarına
ilişkin toplantısı için Tiflis’e gitmiş. Toplantıya aşağıdaki temsilciler
katılmış: Türkiye’den Tiflis’e, denizden Bakü üzerinden gelmiş olan
Türk Ermenilerinden 3 temsilci (Syunik, Şvod ve Vartkaz
Pasturmacyants), Erivan
'dan 2, Bakü’den 3, Ahılkelek’ten 1 temsilci;
di
ğerleri tespit edilemedi. Katılanların tümü 20-25 kişidir. Vagan
VARTİROSYANTS, Tiflis’e geldiğinde, “Borjom” Otelinde kalmış ve
toplantıya Grigori KYURCYANTS tarafından getirilmiş. Özellikle
Tiflis’e yabancı olması nedeniyle toplantının kimin evinde yapıldığını
VARTİROSYANTS’tan öğrenmek mümkün olmadı. Ancak onun
Avlabar’da, konut dışı bir müştemilatta yapıldığını söylemek mümkün.
VARTİROSYANTS’ın kaldığı oteli, güya onun akrabası olan Barseg
VARTİROSYANTS işletmektedir.
Toplantıda, Türkiye'de Ermenilere vaat edilen reformların
yapılması için tüm çabanın ve aracın elde edilmeye çalışılacağına,
bunun için olumlu koşulların oluşması ve Türk Hükümeti’nin ağır
hareket etmesi
halinde, ayaklanma örgütleninceye kadar eylem içinde
olunmayacağına karar verilmiştir. Türkiye dışında bulunan tüm
örgütler, güçlerini Türk Ermenilerine yardım için zorlamalıdır.
105
Yerlerde alınan tedbirler:
Belirtilen bilgilerin kontrol edilmesi için tedbirler alınmıştır.
Syunik ve Şvod-Amayak ARAMYANTS, Hınçak Partisi
Komite
üyeleridir. Hınçak’ların, 7.09.1913 tarihinde yapılan genel
delege toplantısının 8. Kararında bahisleri geçmektedir. Vagan
VARTİROSYANTS’tan, 5.06.1914 tarih ve № 2792 sayılı notta
bahsedilmektedir.
Barseg
VARTİROSYANTS’ın
ve
Grigori
KYURCAYANTS’ın kimliklerinin tespit edilmesi için tedbirler
alınmıştır.
Erivan ve Aleksandropol
’den gelen temsilcilerin tespit
edilmesi için tedbirler alınmıştır.
Bölge Jandarma İdairesi tarafından yapılan önlemler:
31 Temmuz № 4352 sayılı yazıda Erivan Bölgesi Jandarma
İdare Amiri’nden bu maddede belirtilen bilgilerinin kontrol edilmesine
dair sonuçları sorulmuştur.
VARTİROSYANTS Vagan Vartanov, 35-37 yaşlarında, Türk
uyruklu, Erzurum
kökenli; yaklaşık 10 yıldır Kars’ta yaşıyor.
Türkiye'ye ağırlıklı olarak sömürge malları göndererek ve oradan
pamuk alarak transit ticaret ile uğraşıyor, Kars’ta bir toptancı deposu
var. (Ondan bölgeye ilişkin 1914 yılı Mayıs ayı tarihli Gizli Servis
bilgileri özetinin 5. maddesinde bahsedilmektedir).
BELGE 9
GARF. Fon 102. Sayı. 244 (1914). Dosya 14. Bölüm 79 LB.
Sayfa 51 arkası.
Özerk Ermenistan oluşturulacağı; Kürtlerin haklarını
alması halinde Ermenilere saldırabileceği.
21.07.1914
, “SAFARYAN”
Bilgilerin özeti:
Taşnakların dediklerine göre, Almanya’nın savaş ilan etmesine
bağlı olarak, Türkiye'nin Rusya’ya savaş ilan edeceğine ilişkin bilgiler
edinmişlerdir.