Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

137 

 

kez bizim süvarilere saldırmaya çalıştı, bizimkilerin yaylım ateşi onları 

g

eri çekilmeye zorladı. Saat 4’te bizim piyade gönüllüler ve birlik tüm 

yüksek  yerleri almıştı. Düşman daha büyük bir güçle bize saldırmaya 

çalıştı;  ancak  silahların  etkinliği  ve  bizimkilerin  hızlı  yaylım  ateşi, 

düşmanı  dağılmaya  mecbur  etti.  Bizim  süvari  takımlarından  biri 

düşmana  o  kadar  yakında  bulunuyordu  ki,  onların  kendi  aralarında 

küfürleşmeleri açıkça duyuluyordu. Düşman, düzenli piyade ve süvari 

birliğinden ve Hamidiye’den oluşan yaklaşık 1000 kişi kadardı. Savaş 

yaklaşık  3  saat  sürdü;  bizden  ölen  olmadı.  Sadece  Moskovalı  Karp 

Rahmanov 

hafif şekilde ayağından ve bir de asker yaralandı. Düşmanın 

çok  fazla  ölüsü  ve  yaralısı  vardı.  Saat  6’da  savaş  sona  erdi  ve  kendi 

kampımıza döndük. Gece saat 11’de ve aynı zamanda Aralık ayının 11, 

12 ve 13’ünde birlik sıcak çatışmaya girdi. Bunlarda, cesaret ve askerî 

becerile

r gösterildi.  

Ancak daha sonra müfreze, Rus ordusuyla birlikte Iğdır’a geri 

dönmek  zorunda  kaldı.  Rus  birliği  çekilirken,  Türklerin  geceleyecek 

yer bulamaması ve yiyecek alamaması için bir dizi köyü yok etti. Halk 

korku içinde bu köylerden kaçıyordu. Bizim takım, Ermeni mültecilere 

yardım ederek ve onları kaçtıkları süre içinde koruyarak, paha biçilmez 

hizmetler  sundu.  İkinci  müfreze,  Rus  ordusunun  komutanlarının 

dikkatini üzerine çekti. Askerî çevrelerde, Ermeni gönüllülerin özverili 

mücadelelerinden hayranlıkla söz ediliyordu.  

Dördüncü  Kolordu  Komutanı  Oganovskiy,  bizim  gönüllülere 

özel bir dikkat gösteriyordu ve teklifi üzerine bizim müfreze üyelerinin 

sayısı  120  kişiye  kadar  çıkacaktır.  Yine  bu  generalin  teklifi  üzerine, 

müfrezeler için rezerv yapılmasına karar verilmişti. Bunun için de Rus 

eğitmenler,  bizim  müfreze  üyelerine  askerlik  sanatı  eğitimi 

vereceklerdi.  Bunun  yanı  sıra  Ermeni  subaylar  için  bir  okul 

kurulmasına  izin  verildi.  Bu  okulda  karargah  subaylarının  yönetimi 

altında bizim müfrezeler için subaylar eğitilecekti.   

Üçüncü Alay 

Üçüncü  Alay,  Hamazasp    amirliğinde  Kağızman’dan  hareket 

etti.  Bu  birliğin  faaliyeti  birkaç  başarılı  çatışmayla  başlamıştır. 

Özellikle Kyapanak [Ermenistan’da bir yer] (iki kelime okunaklı değil) 

yakınlarındaki çatışmalar dikkat çekici olmuştur. 14 kişi, 150 Kazak’la 

birlikte  yola  çıkmışlar  ve  Kyapanak’a  yönelmişlerdi.  Aniden  Türk 

tarafından ateş sesi duyuldu. Bizim arkamızdaki çocuklar bize yetiştiler 

---

 

 

138 

 

ve akşama kadar devam eden sıcak bir çatışma başladı. Bizden 8 kişi 

yaralandı, düşmanın kaybı çoktu. 

2 Aralık’ta, bizimkiler Kyapanak’ı zapt etmeye hazırlandılar, 

Rus komutanlarla birlikte bir program yapıldı. Bizimkiler savaştan önce 

iki gündür ekmek yememişlerdi. Sıcak çatışma başladı. Rus topları çok 

isabetsiz 

atışlar yapıyordu. 121 atıştan hiçbiri hedefi vuramadı. Türkler 

köyü güçlendirmişti. Birkaç saldırıyla düşman geri çekilmeye zorlandı. 

Bizden 8 kişi yaralandı, bunlardan ikisinin durumu ağırdı. Kazaklardan 

8  kişi  yaralandı,  1  kişi  öldü.  Düşmanın  kaybı,  bunlara  kıyasla  daha 

çoktu.  Çatışma,  köy  ele  geçirilemeden  akşamleyin  sona  erdi.  Askerî 

çevreler, bizim birlikten çok memnundu. Mevcut dayanılmaz koşullara, 

kalın  giyecek  ve  yemek  olmamasına  rağmen  bizim  savaşçılar, 

inanılmaz bir enerjiyle ve sarsılmaz bir ruhla hareket ediyorlardı.  

8  Aralık’ta,  Hamazasp’ın  birliği  güçlü  bir  darbe  aldı. 

Geceleyin  birlik,  Alager  K

öyü’nde  diğer  birlikle  beraber  istirahat 

ederken  ve  gece  nöbeti  için  Kazaklar  görevlendirilmişken,  karda  fark 

edilmemek  için  beyaz  giyinmiş  olan  Türkler  bir  saldırı  yaptılar. 

Nöbetçileri  öldürüp  köye  saldırdılar.  Pencerelerden  ateş  edilmeye 

başlandı. Çocuklar yarı çıplak halde hemen sokağa koştular. Bir kısmı, 

diğerlerinin  serbestçe  çekilmesini  sağlamak  için  güçlü  bir  pozisyon 

almak amacıyla acele ediyordu. Bu bahtsız gecede bizden 30 kişi öldü. 

Hepimiz taşıdıklarımızı ve mühimmatlarımızı kaybettik. Rus birliği de 

ağır  kayıplar  verdi.  Tiflis’ten  gönderilen  yeni  güçlerle  ve 

mühimmatlarla, zar zor en temel ihtiyaçlar karşılandı. Müfreze, bundan 

sonra  kendi  bölgesinde  hareket  etti  ve  tüm  Rus  birlikleriyle  birlikte 

Kağızman’a geri döndü.   

Rus  birliklerinin  komutanlarının  bize  besledikleri  sempatinin 

bir işareti olarak onların, …. ….[okunmuyor] bizim birliğe tutumlarını 

göstermek  yeterlidir.  Müfreze  amiri  Hamazasp’a,  cesareti  için  ikinci 

derece  St. 

George  Madalyası  verildi.  Takımların  birliğe  yaptıkları 

övgülerden,  General  Przhevalskiy’in  orduya  verdiği  emrini  burada 

örnek olarak veriyorum. 

İşte bu anlamlı Belge. 

Birinci  Kafkasya 

Ermeni  Kolordusu  için  Emir  №  129, 

27.12.1914 

Mevcut Kafkasya Ordusu. 

---

 

 

139 

 

“Hamazasp    Srvantstyan  komutasındaki  Üçüncü  Ermeni 

Birliği, savaşın en başından beri kolordunun sol kanadında bulunarak, 

başlangıçta  Albay  Kulebyakin’in  takımında,  daha  sonra  da  Plastun 

İkinci  Tugayı  ile  birlikte  Kürt  ordularıyla  savaşarak  zorlu  dağ 

şartlarında  başarılı  keşif  eylemleri  gerçekleştirmiştir.  Ayrıca  ve  bizim 

birliklerimizle savaşa katılarak ağır zayiat vermişlerdir.  

Başarılı  ve  cesur  hizmetleri  için  Hamazasp    Srvantstyan  ile 

cesur 

müfreze üyelerine minnettarım.” 

Kolordu Komutanı Adına Przhevalskiy imzalamıştır. 

29.12.1914. 

BELGE 10 

RGVİA. Fon 2100. Sayı 1. Dosya 558. Sayfa 132-132 arkası, 

133-

133 arkası, 134. 

Gümrü’de  Ermenilerin  teşkilatlanması,  silah  ve  insan 

sayısı. 

Aleksandropol  

Gönüllüler Birliği Amiri 

05.01.1915 

№38 

Aleksandropol 

Aleksandropol 

Garnizon Amiri’ne 

07.01.1915 

Rapor. 

Yerli  Ermeni  gönüllüler  birliklerinin  örgütlenmesi,  aşağıdaki 

şekilde tamamlanmıştır: 

1- 

800 adet “Berdan” sistemli tüfek çevre köylerin sakinlerine 

dağıtılmıştır.  Bunların  listesini    bu  vesile  ile  her  köydeki  kasatura 

sayısını belirterek sunuyorum. 

2-  Her  biri 

büyük  ve  bazısı  küçük,  ancak  birbirlerine  yakın 

olan köylerde, silahlı kişilerin askerî eğitimi için benim emrimdeki alt 

sıralardaki personel arasından eğitimciler tayin edilmiştir. 

3- 

Her bir köyde, düşman saldırısı halinde alınacak pozisyon 

benim  tarafımdan  belirlenmiştir.  Buraya  komşu  köylerden  gelen 

---