Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

6 

 

Osmanlı-Rus Savaşı başlamadan daha Ağustos ayının sonunda Ermeni 

birliklerini  oluşturacak  15.000  gönüllü  asker  Kafkasya’da 

bulunmaktadır.  Bu  birlikler  içinde,  komutanlardan  bazıları  da  dâhil 

olmak üzere, çok sayıda Osmanlı Ermenisi vardır. Bu birliklere 1915 

yılında ise Romanya'dan 900, Bulgaristan'dan 600, Amerika’dan 1.000 

kişi  katılmıştır  (GARF.  Fon  102.  Sayı  245  (1915).  Dosya  14.  Bölüm 

79.L.B. Sayfa 5 arkası). 

Rus  O

rdusuna  bağlı  gönüllü  Ermeni  birliklerinden  başka 

Osmanlı  ülkesinde  de  Ermenilere  destek  sağlayan  Ermeni  gönüllüler 

vardır.  Arşiv  belgelerinde  Ermeni  gönüllü  birliklerinin  sayıları, 

bulundukları yerler, komutanları hakkında bilgiler mevcuttur. 

Rus  Genel  Kurmayı,  içlerinde  Ermeni  gönüllü  birliklerinin  de 

olduğu  askerî  kuvvetler  hakkında  bir  karar  almıştır.  1916  yılı  Ocak 

ayında  alınan  karar  gereğince;  cephe  kurmayının  emri  üzerine  bütün 

birlikler Kurmay

’a tabi olup, muharip subaylar komutanlığını yapacak, 

memurlar  ise  ekonomik  sorunlar  ile  ilgileneceklerdir.  Birliklerin  bu 

yeni  yapısı  ile  ilgili  haber  bütün  cepheye  yayılmış,  ancak  birliklerin 

başkanlarından  ve  askerlerinden  pek  çok  kimse  yeni  düzene  itaat 

etmemişlerdir. 5. Birlikteki 300 olan mevcut, bu karar sonrası 6 kişiye 

inmiştir.  Diğerleri  yeni  kurallara  uymak  istemediklerinden 

görevlerinden  ayrılmışlardır  (GARF.  Fon  102.  Sayfa  246  (1916). 

Dosya1479. Sayfa1 arkası). 

Gönüllü Ermeni birliklerinin komutanlarından Dro ve birliklerin 

diğer  başkanları  Kurmay’ın  emrini  görüşmek  için  Erivan’a  toplantıya 

gitmişlerdir. Erivan’da 6 Ocak 1916 tarihinde yapılan toplantıda, emre 

uymama  ve  emri  iptal  ettirme  kararı  alınmıştır.  07-14  Ocak  1916 

tarihleri  arasında  daha  yüksek  seviyede  yapılan  bir  toplantıda  Milli 

Büro  (Taşnaklar),  Tiflis’te  Kurmay’ın  emrini  uzun  uzun  tartışmıştır.  

Toplantıya  katılan  üyelerin  çoğu  Kurmay’ın  emrine  boyun  eğmeyi 

tavsiye  etmişler,  bazıları  da  birliklerin  dağıtılmasını  istemişlerdir. 

Taşnak  teşkilatının  kurucularından  biri  olan  Rostom  Zoryan,  yeni 

düzende birliklerin varlığının imkânsız olduğunu ileri sürmüştür. Milli 

Büro üyelerine göre; “Zoryan ve onu destekleyen birliklerin başkanları 

(Dro,  Andranik

,  İşhan,  Hamazasp)  birliklerin  ücreti  için  onlara  tahsis 

edilen  parayı  kaybetmekten  korkuyorlardı.  Çünkü  bu  paraların  çoğu 

ceplerine  in

mişti”.  (GARF.  Fon  102.  Sayı  246  (1916).  Dosya  1779. 

Sayfa 2). 

---

 

 

7 

 

Hınçak  Komitesi  üyesi  Tigran  Kazancants’a  göre,  “birliklerin 

kapatılması  ile  Ermeni  egemenliği  işi  yıkıma  doğru  gidecek  ve 

bağımsız  Ermenistan’ın  oluşması  hayaline  ciddi  darbe  inecektir”. 

Kazancants,  Hınçak  ve  Taşnak  üyelerine  kurulacak  taburlara 

katılmamayı,  küçük  gruplar  olarak  Van  ve  Erzurum  Bölgelerine 

gitmeyi tavsiye etmiştir. Bundan sonra gönüllüler İngiliz-Mezopotamya 

koluna 

katılacaklardır. 

Çünkü 

İngilizler, 

“Ermenistan’ın 

yapılandırılmasını gönülden istemektedirler”.  

Belge

lere  yansıyan  bilgilere  göre,  gönüllü  Ermenilerin  çoğu 

avcı  taburlarına  hizmet  etmek  istememektedir.  Dro,  Keri,  Hamazasp 

gibi başkanlar “savaş bittikten sonra Rus Hükümeti’nin, geçmişleri için 

hesap  sorup  sormayacaklarından  emin  değillerdir.”  (GARF.  Fon  102. 

Sayı 246 (1916). Dosya 29. Bölüm 92LB. Sayfa 14-14 arkası). 

Taşnak  Komitesi,  Türkiye’de  çete  ve  gönüllü  birlikleri 

Türkiye’ye  karşı  savaşmak  için  hazırlamaya  başlamış,  silah  getirip 

depolarını  doldurmuşlardır.  Bitlis,  Kars,  Muş  ve  Van  Bölgelerinde 

Taşnak  propagandasının  etkisinden  dolayı  Türk  Ermenileri,  Osmanlı 

iktidarına direniş göstermişlerdir. Ermeniler, Osmanlı Devleti’nin savaş 

ihtiyaçlarına  ve  harcamalarına  para  vermemiş,  Osmanlı  adına  savaşta 

yer  almaktan  vazgeçmişlerdir.  Ayrıca  bu  hareketlerine  binaen  Türk 

makamları  tarafından  başlatılabilecek  baskılara  karşı  isyan  çıkarmaya 

karar vermişlerdir (GARF. Fon 102. Sayı 245 (1915). Dosya 14. Bölüm 

79.L.B.  Sayfa  53-

53  arkası).  (Ermeniler,  Osmanlı  Hükümeti’nin 

“Tehcir” kararına gerekçe olarak gösterdiği Van’daki Ermeni isyanını 

bilakis  Osmanlı  Hükümeti’nin  teşvik  ettiğini  iddia  etmektedir. 

Ermenilere  göre,  Osmanlı  Hükümeti,  Ermenileri  göç  ettirmek  için 

ortam hazırlamıştır). 

Rus  egemenliğindeki  bölgede  ise  Taşnak  ve  Hınçak 

komitelerinin  etkileri  ile  bir  ha

reketlilik  başlamıştır.  Taşnak  Komitesi 

bütün üyelerine işlerini bırakıp Tiflis’e gitmelerini emretmiştir. Tiflis’te 

o  sırada  Ermeni  isyanı  ile  ilgili  karar  veriliyordu.  Ermenilerin  Rus 

H

ükümeti’yle  beraberliği  geçiciydi.  İleride  Ermeniler,  Rus  ordularına 

yardım  etmeyecek  ve  kendi  siyasî  karakterine  sahip  olacaktır.  Bunun 

için  Taşnak  Komitesinin  üyelerinin  ve  taraftarlarının  Rus 

H

ükümeti’nden  silah  alması  önemliydi.  Taşnaklar  savaş  ortamından 

faydalanacak, 

ileride  kendi  lehlerine  kullanmak  üzere,  Ermeni 

birliklerine 

ve

rilecek  silahlardan  mümkünse  fazlaca  tedarik 

edeceklerdi. 

---

 

 

8 

 

Belge

lere  göre,  birliklerden  ayrılan  Taşnaklar  silah  da 

götürüyorlardı. Aynı zamanda silahların çoğu komiteye teslim edilmiş, 

Ermeniler  kendilerine  Rus  H

ükümeti’nden  yeni  silah talep etmişlerdi. 

Yeni silah almak için “silah kayboldu” gerekçesini bahane etmişlerdir. 

Osmanlı  Devleti  ile  yapılan  Sarıkamış  Savaşı  sonrasında  bırakılan 

silahları Ermeniler saklamışlar, Ruslara vermemişlerdir. Rus Hükümeti 

bütün  Ermeni  ve  Müslüman  yerleşim  yerlerinde  silah  araması 

yapmasına  rağmen  bu  silahları  bulamamıştır.  Ayrıca  Ermenilerin 

evl

erinde  yapılan  aramalarda  da  silahlar  bulunamamıştır.  Ermeniler 

silahları  iyi  saklamışlar,  bu  sayede  ileriye  yönelik  “çok  iyi 

silahlanmışlar”dır    (GARF.  Fon  102.  Sayı  245  (1915).  Dosya  14. 

Bölüm 6 L.B. Sayfa 11 arkası). 

Bu  bölümün  4.  başlığında,  “Ermenilerin  İşledikleri  Suçlar  ile 

İlgili Mahkeme Davaları”

 

ile ilgili belgeler bulunmaktadır. 

Rusya 

Federasyonu  Devlet  Arşivi’nde  1915  tarihli  Belgelerde 

de  Ermenilerin  Müslüman  halka  saldırıları  ile  ilgili  Belgeler 

bulunmaktadır.  Örneğin,  22.12.1914’te  Kars  Bölgesi’nde  bulunan 

Sipkor  K

asabası’nda  “silahlı  8  Ermeni,  Müslüman  halktan  haraç 

istemiştir. Müslümanlar direndikçe Ermeniler onları dövmeye başlamış, 

öldürmekle  tehdit  ederek  açıkça  çeşitli  eşyaları  ve  paralarını 

çalmışlar”dır. (GARF. Fon 124. Sayı 40. Dosya 721. Sayfa1). 

Belge

lere göre, sivil Ermeniler gibi askerî Ermeniler de (gönüllü 

birlikler)  uygunsuz  davranışlarda  bulunmuşlardır.  Ermeni  nüfusun 

yoğun  olduğu  Erivan’da  Ermeniler,  Müslüman  atlı  gönüllü  askerlere 

saldırmışlardır (GARF. Fon 124. Sayı 57.Dosya 577a).  

Rus  Genelkurmayı’nın  emri  altına  giren  Ermeni  birlikleri, 

verilen  emirler

i  dinlemedikleri  gibi,  Ermeni  askerlerin  soygunlarını 

engellemeye çalışan Rus askerlerine de ateş açmışlardır. Dosya 982’de 

bu tür belgeler yer almaktadır (RGVİA. Fon 2100. Sayı 2. Dosya 982). 

Savaş esnasında Rusya’nın işgal ettiği ve kendi yönetimini oluşturduğu 

Doğu  Anadolu  Bölgesi’nde  Ermenilerin  yaptıkları  soygun  ve 

eşkıyalıklar  ile  ilgili  mahkemeye  gönderilen  Ermeniler  hakkında  pek 

çok dava bulunmaktadır. 

Rus  Ordusunda  yer  alan  bazı  Osmanlı  Ermenileri,  kurdukları 

çeteler  vasıtasıyla  Osmanlı  şehir,  köy  ve  kasabalarına  saldırıp  Doğu 

Anadolu’daki  Müslüman  halka  zor  günler  yaşatmışlardır.  Birçok 

Ermeni,  isyan  düzenlemekle,  silah  ve  patlayıcı  maddeleri  yasadışı 

---