Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

9 

 

olarak 

bulundurmakla  suçlanmışlardır  (GARF.  Fon  124.  Sayı  54. 

Dosya 2752). 

“Zeytun  Bölgesi  Ermenileri”  belgelerinde,  bu  bölge 

Ermenilerinin  saldırıya  hazır  oldukları  ve  Avrupa  ülkelerinin 

Ermenilerle bağlantılarının seyri görülmektedir. 

“Ermenilerin  Özerklik  İddia 

ve 

Çabaları”

 

başlığındaki 

belge

lere göre, savaşın ilk döneminde Taşnak ve Hınçak Komitelerinin 

faaliyetleri  Doğu  Anadolu’daki  Ermenilerin  silahlandırılmasına 

yönelikti (GARF. Fon 102. Sayı 244. Dosya 14. Bölüm 84B ve Dosya 

14 Bölüm 79/B). 

1914  yılında  Taşnak  Komitesi,  Kafkasya  (Tiflis)’da  genel 

seferberlik  ilan  ettikten  sonra  Osmanlı  Ermenisi  komutan  Andranik, 

Rusya

’nın  işgal  edilmiş  bölgeler  valisinden  silah  yardımı  istemiştir. 

Ermeni  Albay  Kevork

’un sözlerine göre; Ermeniler, Rusya ile birlikte 

Türkiye’ye  karşı  savaşırlar  ise  savaşın  sonunda  Ermenilere  özerklik 

ver

ilecektir  (Eylül  1914).  Taşnak  Komitesinin  Ağustos  1914’te 

Tiflis’teki  toplantısında  Türkiye’deki  Ermenilere  yönelik  propaganda 

yapılması  ve  Türklere  karşı  isyan  edilmesi  için  silah  ve  para 

toplanmasına yönelik önlemler alınmasına karar verilmiştir. Taşnaklar, 

Türk-Rus  savaşını  sabırsızlıkla  beklemişlerdir  (GARF.  Fon  102.  Sayı 

244 (1914). Dosya 14. Bölüm 79.L.B. Sayfa 54 arkası). 

Komite,  savaş  gereçlerine  ayrılan  büyük  mali  kaynakların  bir 

kısmını kendileri için de ayırmıştır. Bu faaliyetler, Rusya Hükümeti’ne 

karşı  savaşmak  için  yapılmıştır.  Çünkü  Ermeniler,  Rusya’dan  “iyi  bir 

şey” beklememektedirler. Bunun için Taşnak Komitesi, savaştan sonra 

Rusya’ya karşı çıkacak ve Ermeni bölgeleri için özerklik elde etmeye 

çalışacaktır (GARF. Fon 102. Sayı 1915. Dosya 14. Bölüm 78 B. Sayfa 

2 

– 2 arkası). 

Taşnaklar,  Türkiye’deki  Ermenilere  para  toplamak  için 

Türkiye’deki  deneyimli  Taşnak  üyelerini  Rusya’ya  göndermek 

istemişlerdir.  Ermenilere  göre,  Rusya  para  toplanmasına  karşı 

çıkmayacaktı. Savaş yıllarında Taşnaklar tarafından toplanan paraların 

neden  topl

andığını  halka  anlatmak  kolaydı;  çünkü  sonucun  Ermeniler 

lehine  olabilmesi 

için  “Türk  Ermenistan’ındaki  olaylar  için”  mali 

kaynaklar oluşturmak gerekiyordu. Bu kaynakları, Türkiye’deki Taşnak 

yetkili üyeleri Rusya’daki zengin Ermenilerden edineceklerdi (GARF. 

Fon 102. Sayı 245 (1915) Dosya 14 Bölüm 79.L.B. Sayfa 23 arkası, 24 

arkası, 25 arkası). 

 

---

 

 

10 

 

Bu bölümün 7. kısmını “Ermeni 

Meselesi  ile  ilgili  M

ektuplar” 

oluşturmuştur.  Ermeni  Gönüllü  Birlikleri  İdare  Komitesine,  savaş 

yıllarında  pek  çok  mektup  gönderilmiştir.  Bu  mektupları  yazanlar, 

savaş sansürü nedeniyle yaşadıkları olayları veya ilgili fikirlerini açıkça 

yazamadıkları için mektup içinde sadece ima etmişlerdir. 

Rusya 

Federasyonu  Devlet  Arşivi’nde  Ermenilerin  kendi 

faaliyetlerini  değerlendirmeleri  ile  ilgili  ciddi  belgeler  bulunmaktadır. 

Belgelerdek

i  ifadeye  göre;  “Birliklerin  disiplini  ve  ideolojik  ruhları 

olmadığı  gibi,  giderilemez  yığınla  kusurları  vardı.  Savaş  ve  cephe 

hayatı,  gönüllü  birliklerimize  militarizmin  damgasını  vurmuştu. 

Birliklerin  safları  buraya  ideolojik  bir  amaçla  gelmeyen  öğelerle 

doluydu.  Bütün  bunlar,  tabii  ki,  ideolojik  öfke  ile  başlayan  harekete 

gölge düşürmüştü.” (GARF. Fon 102. Sayı 216. Dosya 1479. Sayfa 4 

arkası).  Gönüllü birliklerin faaliyetlerini değerlendiren bir Ermeni’nin 

yazısında;  “Gençlerimize  karşı  ümitlerim  sarsıldı.  Birliklerin 

gelecekteki 

ordumuzun 

embriyoları 

olabileceklerinden 

şüpheleniyorum.  Gelen  bazı  gönüllüler  Merkez  Komitesinin  parasını 

alıp,  yarı  yoldan  geri  dönmüşler.  Bazıları  da  Tiflis’e  kadar  gelmeden 

kaçışmışlar.  Teşkilat  parasını  almak  için  bahaneler  arıyorlar.” 

demektedir 

(GARF. Fon 102. Sayı 216. Dosya 1479. Sayfa 5). 

Ermeni 

dergilerinden 

bazıları, 

savaşta 

Ermenilerin 

davranışlarını  eleştirmişlerdir.  Örneğin  Ardzagayak  Parizi  (Paris 

Öyküsü) dergisinde, savaş öncesi, Ermenilerin amaçlarına ulaşmak için 

neler  yapma

ları  gerektiğini  konuşmadıklarına;  Ermenilerin,  Ruslar  ve 

Türkler  tarafından  kandırılmak  istendikleri,  Rusya’ya  güvenen 

Ermenilerin  bunda  yanıldıklarına  dair  bilgiler  yer  almaktadır: 

“Birincisi,  siyaset  adamları  olarak  kendimizi  göstermedik. 

Tutumumuzu belli etmedik. Kendimize bir şey garanti etmedik. Neden 

ve hangi amaçla, diye sormadan savaş sahnesine çıktık. Amacımıza bizi 

ulaştırabilecek  çareleri  düşünmeden,  tarihî,  uluslararası  sosyal-

ekonomik  ilişkilerin  sebepleri  ve  sonuçlarını  unutup  savaş  sahnesine 

çıktık.  Kendimizi  kandırarak  savaşa  katıldık.  Gönüllü  hareketimizin 

kurucuları  ve  yöneticileri  bize,  Kafkasya  Yüksek  Yönetiminin  onlara 

özerk Ermenistan’ı vaat ettiğini söylediler. Eğer Rus askerlere yardım 

edersek… aynı baylar bizi kandıracaklardı ki, gönüllü askerimizi Türk 

ordusuna  verirsek  Türkiye,  Ermenistan’a  bağımsızlık  sağlayacaktı. 

Ermeniler, 

Ruslara  güvenip  Türklere  red  cevabı  verdiler  ve  Rusların 

tarafına geçtiler. Bu bir yalan. Mutlak yalandır. Ne Rus Hükümeti ne de 

Kafkasya  Yüksek  Yönetimi,  Ermenilere  özerk  Ermenistan’ı  vaat  etti. 

---