Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

237 

 

çoğunluğun  faaliyetlerine  ve  onun  siyasetine  bile  karşı  çıkan  azınlık, 

çoğunluğu  takip  etmek  zorunda  kalmıştır  ve  çoğunluğun  örgütlenme, 

yavaşlama zamanı gelmiştir. Ölümler, Ermeni halkına kasten ihanettir”. 

“Ancak  bunun  için  belirli  bir  temel  ve  program  gereklidir, 

belirli bir bayrak çevresinde gruplaşmak gereklidir.” 

Bu  temelde  yeni  parti, 

“Ermeni  Ulusal-Halk  Partisi”  olarak 

adland

ırılmalıdır. 

ARAKELYAN 

daha  sonra,  gelecekteki  partinin  programını 

kısaca oluşturmuştur: 

1- 

Her  türde  okullar  açılacak.  Tarım,  botanik,  ziraat,  Ermeni 

Tarihi  ve  Edebiyatı  dersleri  konulacak;  Ermenilerde  milli  kimliğin 

oluşturulması;  onların  zihinsel  esneklik  ve  maddi  düzeyinin 

yükseltilmesi için her türlü gayret gösterilecek. 

Geriye kalan maddeler,  onun yaptığı konuşma metniyle denk 

düşmektedir. O, yeni partinin amacının, özerk bir Türkiye Ermenistanı 

kurmak olduğunu açıklamıştır. 

ARAKELYAN

’ın  konuşmasından  sonra  tartışmalar  başlamış 

ve yeni partinin 

siyasî olması gereği açıklanmıştır.  

Sonuçta katılanların tümü, yeni partinin yararlı olacağını kabul 

etmişler  ve  bunun  programının  oluşturulması  için  bir  komisyon 

oluşturulmuştur. Bu komisyon aşağıdakilerden oluşmaktadır: 

Hambartsum  ARAKELYAN,  Stepan  MALHASYAN,  doktor 

ŞKHYANTS,  Başrahip  BENIN,  avukat  [jüri  üyeleri]  KORGANOV, 

SPENDİAROV  (Ulusal  Büro  üyesi  olduğundan,  bu  yeni  üyeliği 

reddetmiştir),  Ovanes  MALHASYAN,  Aşot  ATANASYAN  ve  daha 

başka kişiler. 

Yukarıda  belirtilen  bilgi  hakkında,  MAJESTELERİ 

İMPARATORUN,  Kafkasya  Genel  Valisi  Sivil  İşler  Yardımcısı’na 

rapor  verirken  yeniden  kurulmakta  olan  partinin  faaliyetlerini  Gizli 

S

ervisin gözetim altına aldığını birdirmekten şeref duyarım. 

İmzalayan: Albay PASTRYULİN 

Doğrudur: Yüzbaşı (imza). 

---

 

 

238 

 

BELGE 6 

GARF. Fon 102. Sayı 1916. Dosya 14 Bölüm 79B. Sayfa 1-1 

arkası, 2. 

İngiliz  gazeteci  Buxton’un  Tiflis  ziyareti,  Buxton’un 

yazılarında  Ermenilere  özerklik  verilmesini  savunacağı; 

İngiltere’nin  Ermeni  meselesindeki  önemi;  Tiflis’teki  Taşnakların 

faaliyetleri. 

Tiflis 

İl Jandarma İdare Amiri 

11.03.1916 

Arama hakkında 

Tiflis. 

Kopya  

Çok gizli 

 

MAJESTELERİ İMPARATORUN Kafkasya Genel Valisi’nin 

Sivil İşler Yardımcısı’na (Özel Bölüme) 

Rapor  

Gizli  Servis

’ten  aldığım  bilgilere  göre,  kısa  bir  süre  önce, 

İngiliz  gazetesi  muhabiri  Buxton  Tiflis’teydi.  Taşnak  Partisi  üyeleri; 

Varandyan, Murad, Sepuh 

ve İsayan adında -Paris’te yaşayan ressamın 

karısı,  Tiflis’teki  “Türkler  tarafından  Ermenilere  uygulanan  son 

zulümler” sunumunu okuyan Konstantinopol’den gelen- bir mülteci, 28 

Şubat’ta Anona Restoranında kendisini ağırladılar.  

Bu  kişiler  Buxton’a,  Ermenilerin  şu  andaki  durumu  ve  Rus 

Hükümeti’nin  Ermenilere  düşmanca  tutumu  hakkında  detaylı  bilgiler 

verdiler.  Buxton

,  kendisinin  İngiltere’deki  yazılarında,  Ermenistan’a 

özerklik verilmesinin gerekli olduğunu savunacağına dair söz verdi.  

Bağımsız  Ermenistan  oluşturma  fikri  ve  Taşnak  Partisi’nin 

prensiplerinin savunulmasının gerekliliği hakkında, bu partinin üyeleri, 

Arşak  CAMALYAN  ve  Rostom  ZORYAN  iknaya  çalışıyorlar. 

Gelecekteki  bağımsız  Ermenistan  konusundaki  konuşmalarda, 

yapılacak  olan  barış  konferansında  özerk  bir  Ermenistan  kurulmasına 

ilişkin  sorunların  tatmin  edici  bir  şekilde  çözümlenmemesi  halinde, 

konferansın  tüm  katılımcılarını  herhangi  bir  yolla  yok  edilmesi 

hakkında,  oldukça  saçma  tehditler  savruldu.  Bağımsız  Ermenistan’ın 

yönetiminin başında, bağımsız bir halkın temsilcisi olarak bir İngiliz’in 

---

 

 

239 

 

olmasının istendiğine dair ifadeler söyleniyor; yapılacak olan kongrede, 

Ermeni sorununun çözümü konusunda başlıca rolü onların oynamaları 

ve 

Ermenilerin,  onların,  özerk  bir  Ermenistan’ı  savunacaklarına  dair 

inançlarından dolayı, Fransızlar ve İngilizlerin Almanlara karşı büyük 

bir zafer kazanmalarının istendiği ifade ediliyor. 

Yukarıda  adı  geçen  Camalyan,  Taşnak  Partisi’nin  sol 

fraksiyonunun temsilcisidir. Daha geçen  yıl Tiflis Gazetesi  Orizon’un 

redaktörüydü.  Daha  sonra  ise,  gazetenin  oldukça  sağ  yönde  olması 

nedeniyle gazete ile her türlü ilişkisini kesti.  

Camalyan, 

Taşnak  Partisi’nin  şu  anda  parti  faaliyetinden 

tamamen  uzaklaşmış,  tüm  işi  savaşa  ve  savaşın  yarattığı  sorunlara 

(milisler,  mülteciler)  odaklanmış  olan    faaliyetlerinden  de  memnun 

değil.  

Orizon

’un  şimdiki  redaktörü,  yukarıda  adı  geçen  Taşnak 

Partisi üyesi Varandyan’tır. 

Taşnak Partisi’nin, birliklerin organize edilmesine ilişkin tüm 

faaliyetlerinin, 

Er

menilerin 

çoğunun 

düşüncesine 

göre, 

Ermenistan’daki Ermeni nüfusu  yok etmek olması  nedeniyle ve diğer 

tüm  Ermeni  gazetelerinin  fikrine  göre,  Ulusal  Büro’nun  faaliyetini, 

sadece  kendi  partisinin  çıkarları  için  kullanmasından  dolayı,  bu 

büronun yeniden oluşturulmasına ilişkin ısrarlı talepleri sürmektedir.  

Varandyan, 

Ulusal  Büro’nun  faaliyetinin  şu  andaki 

kadrosuyla, yani 

Taşnak Partisi üyelerinden oluşan kadro ile muhafaza 

edilmesinden  yana  ve  Orizon

’un  sayfalarında,  diğer  sosyal-demokrat, 

dini  ve  anayasal-

demokrat  yöndeki  Ermeni  gazeteleriyle  ateşli 

polemiklere girişiyor. 

Büronun  şu  andaki  binası,  Taşnak  Partisi’nin  gizli  binasıdır. 

Onlar burada ücretsiz olarak barınmakta ve büronun arkasına sığınarak, 

kendi parti me

selelerini rahatça tartışma imkânına sahiptirler.  

Ancak  şu  ana  kadar,  Taşnak  Partisi’nin  münferit  üyelerinin 

faaliyetin

de,  tüm  partinin  faaliyetinde  olduğu  gibi,  yönetim  karşıtı  ve 

genel  olarak,  suç  özelliği  taşıyan  hiçbir  olguya  rastlanmamıştır.  Bu 

nedenle de, şimdilik baskı tedbirlerinin uygulanması gerekmemektedir.  

Siz  Ekselansları’na,  denetimin  devam  edeceğini  ekleyerek, 

bunları iletmekten şeref duyarım.  

İmzalayan: 

---