Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

252 

 

Hizmetinize hazır, 

N. Boratov (imza). 

Askerî sansürcü Stepanyan’ın bildirisi 

Mektubun alıcısı: V. Gukasyan, Banber Yayınları, Astrahan  

Gönderilen: Amerika’dan  

Aşağıda sunulan mektup, Devrimci Ermeni Partisi Taşnak’ın, 

Am

erikan  Ermenilerine  yaptığı  bir  bildiridir.    Cengiz  Han’ın 

kuvvetlerinin 

işgali 

sırasında 

Ermenistan’da 

yapılanlarla 

karşılaştırılarak  Türkiye  Ermenistanı’ndaki  vahşetin  açıklaması  ile 

başlayan bildiri, Cengiz Han’ın zulmüne rağmen Ermeni halkının onun 

boyunduruğu  altında  kendisini  şimdikinden  daha  iyi  hissettiğini 

belirterek eski ve yenisinin arasındaki büyük farkı nakletmiştir. Taşnak 

Partisi, 

başlıca  amacının  Türk  Ermenilerini  korumak  olduğunu  ortaya 

k

oymasından  bu  yana  25  yıl  geçti;  ancak  bu  25  yıl  içinde,  Rusya  ve 

Amerika'daki Ermeni kardeşlerine defalarca yardım isteyerek başvurdu. 

Yardımlar  geldi.  Taşnak  Partisi  şimdi  de  halka,  küçük  de  olsa,  Türk 

Ermenilerine  yardımı  olacak  mümkün  olan  her  şeyi  getirmeleri  için 

çağrıda bulunuyor. Taşnak Partisi, Rus birliklerinin gelmesinden önce 

Van

’daki isyanı ve kuşatılmış olan şehirde bir ay boyunca kahramanca 

yapılan  savunmayı  belirterek,  Fransız  kruvazörü  onları  kurtarıncaya 

kada

r yaşadıkları yerden dağlara çekilerek, on beş gün boyunca bölgeyi 

Türklere  karşı  savundular.

27

 Svet 

(Akdeniz  kıyısında)  sakinlerinin 

kahramanlığını  belirterek  Ermeni  halkının,  kendi  ulusal  iddialarını  ve 

isteklerini  savunmak  için  büyük  güce  sahip  ve  savaşmak  zorunda 

olduğunu, ayrıca bu savaşın son olacağı sonucuna varmaktadır. Taşnak 

Partisi,  kendi  prensiplerini  ve  eğitici  ilkelerini  terk  edip  aşağıdakileri 

ilân etmektedir:  

1-  Ulusal  daya

nışmayı,  2-  Ulusal  savaşı  –bu,  Taşnak 

Partisi’nin ve Ermeni halkının temel amacıdır.  

Katolikos,  Ermeniler 

arasında  büyük  bir  gönüllü  hareketine 

işaret  ederken;  Taşnak  Partisi,  tüm  Ermenilere  birleşme  çağrısı 

yapmaktadır.  “Bu  demektir  ki,  nihai  zafere  kadar  savaşmak  isteyen 

herkes bizimledir”. 

                                                           

 

27

 

Musa Dağı Olayı. – (Ç.N.) 

---

 

 

253 

 

“Türkiye harabe haline gelene kadar savaş, sonsuz savaş!” 

“Biz sadece, bu harabeler üzerinde yeniden barışçıl bir toplum 

doğduğu zaman silah bırakabiliriz!” – işte bildirinin son cümleleri.   

İmzalanmıştır.  Devrimci  Ermeni  Partisi  Taşnak,  Amerikan 

Merkez Komitesi. 

Askerî Sansürcü Stepanyan 

Petrograd  

07.01.1915 

BELGE 6 

GARF. Fon 102. Sayı 246 (1916). Dosya 14. Bölüm 79 LB. Sayfa 20 

arkası, 21-21 arkası, 22-22 arkası, 23-23 arkası. 

Harold  Buxton

’un  1915  yılında  yaşananları,  Ermenilerin 

çektiklerini, mültecilerin durumunu anlatan yazısı. 

Balkonda  oturuyorum  (güzel  bir  masanın  üzerinde  temiz 

mürekkep  hokkaları  ve  tüyler

28

 

var)  ve  bana  ferahlatıcı  bir  esinti 

geliyor.  Karşımda  dünyadaki  en  güzel  manzaralardan  biri  uzanıyor.  

Ararat

’ın

29

 

zirvesi  bulutlara  kadar  yükseliyor.  Solda  Küçük  Ararat, 

sağda  dağ  sıraları  gökyüzünde  pembe  bir  dalga  şeklinde  görünüyor. 

Bunların  arasında  meyve  ağaçlarının  renkleri,  canlı  çitler  ve  binlerce 

bahçenin  taze,  yeşil  tonlarının  çokluğu  ve  meyve  bahçeleri  nedeniyle 

yılın  bu  mevsiminde  buradan  bir  renk  cenneti  gibi  görünen  geniş 

Araks

30

 O

vası duruyor. Farklı yönlerde, koyu kilden inşa edilmiş köyler 

ve  nehir

lerin  güneşte  parlayan  pırıltılı  şeritleri  görünüyor.  Bundan 

sadece birkaç ay öncesinde 1915 Ağustos’unda, burada tarihte bilinen 

en  dehşet  verici  trajedilerden  birinin  oynandığını  düşünmek  tuhaf 

geliyor. Yüzlercesi  yolda ölmüş olan aç,  yaralı, korkudan donakalmış 

mültecilerden  oluşan  bir  insan  seli  Ararat’tan  aşağıya  ovaya  doğru 

koşuyordu.  Sadece  Erivan  yakınındaki  sınır  noktası  olan  Iğdır’dan 

160.000 kişinin hayatlarını kurtarmak için Rusya’ya kaçtığı söyleniyor. 

Bayan Raynolds’un (Van’daki Amerikan misyonunun emektarı) maruz 

                                                           

 

28

 

Tüyler - yazı yazmak için kullanılan tüy kalem. – (Ç.N.) 

29

 Ararat 

– Ağrı Dağı. – (Ç.N.) 

30

 Araks - Aras. 

– (Ç.N.) 

---

 

 

254 

 

kaldığı zarar hayatına mal oldu, birkaç gün sonra Tiflis’te öldü. Ancak 

bu insanların acılarına rağmen, Türkiye’nin sınır vilayetlerinden gelen 

çok  sayıda  Ermeni’nin,  Mezopotamya’ya  sürgüne  gönderilen  ya  da 

yolda  alçakça  öldürülen  yurttaşlarının  daha  korkunç  kaderiyle 

kıyaslanamayacak şekilde şanslı olduklarını kabul etmek gerekir. Onlar 

Rusya'ya  ulaştıktan  sonra  bıçak  ve  mermilerden  kurtulmuşlardır. 

Bunlar,  sınır  şehirleri  Erivan  ve  Eçmiadzin’e  yığıldılar  ve  buradan 

yavaş  yavaş  iki  yöne  ayrıldılar:  Bir  akın,  demiryolu  hattı  boyunca 

Aleksandropol

’e  ve  Tiflis  tarafındaki  tüm  istasyonlara;  diğer  insan 

akını,  yol  üzerinde  Erivan’dan  Sevan  Gölü’ne  ve  buranın  kuzeyine, 

yüksek ormanlık yerlere (Dilican vb.) gittiler. Tüm Rus Ermenileri ve 

tüm  halk  bu  mülteci  işgaline  genel  olarak  her  yerde  kapılarını  açtı. 

Bununla  başa  çıkmak  imkânsızdı.  Ancak  Hükümet’in  bazı 

yardımlarıyla ve yurtdışından alınan acil yardımlarla, mümkün olan her 

şey  insani  çerçevede  yapıldı.  Bu  ilk  günlerin,  acı,  hastalık  ve  ölümle 

dolu günlerin tarihini şimdi tekrarlamaya gerek yok.  

….. [Orijinal belgede “21 arkası” 1 sayfa eksiktir.] 

Onlar  yolda  kaybo

ldular,  arkadaşlarından  ayrıldılar.  Bazen 

kendi  isimlerini  ve  nereden  geldiklerini  söyleyemediler.  Burada 

Erivan

’da,  yardım  düzenleyen  kuruluşların  tümü  –aylık  15  Rublelik 

yardım  tahsisi,  hastaneler,  barınaklar,  yetimhaneler,  atölyeler-  çok 

şükür  ki  bir  eldedir.  Hepsi,  Katolikos’tan  para  alan  (Belediye 

Başkanı’nın

31

 

fonu çok yardım etmiştir.) Piskopos’tan ve vatandaşların 

temsilcilerinden 

teşekkül  eden  Yerel  Komite’nin  kontrolü  altında 

bulunmaktadır.  Bunun yanı sıra Komite’nin, mesela her bir mültecinin 

bilgilerini içeren listeler gibi, çeşitli ayrıntılarla ilgilenen bir bölümü de 

var

dır. Komitenin ayrı bir bölümü, Van’dan ve bu bölgenin tümünden 

gelen  mülteci  Türk  Ermenilerinden  oluşmaktadır.  Şu  anda  Erivan’da 

yaklaşık  17000  mülteci  daha  bulunmaktadır.  Buradaki  kurumlardan 

bazılarını  ziyaret  ettim,  onlar  bana  iyi  düzenlenmiş  gibi  geldiler. 

Bun

ların  bazıları  ücretli,  bazıları  da  ücretsizdir.  Şehirde  6  yetimhane 

gördüm.  Yaşayan  -elbette  en  güçlü  çocuklar-  şu  anda  sağlıklı 

göründükleri  ve  yine  tekrar  neşeli  oldukları  hâlde,  bazı  çocuk 

yüzlerinde  geçmiş  acıların  izlerini  görmek  trajiktir;  muhtemelen  bu 

yaşadıklarının izleri belleklerinden hiçbir zaman silinmeyecek. Yaşları 

                                                           

 

31

 Londra 

Belediye Başkanı. – (Ç.N.) 

---