Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

269 

 

General 

Yudeniç (imza). 

19.07.1915. 

BELGE 4 

RGVİA. Fon 2100. Sayı 1. Dosya 558. Sayfa 390-390 

arkası. 

Rusya 

Şehirler Birliği Kafkasya Bölümü Yaralılara Yardım 

Yetkilisi

’ne,  yoksul  halka  yardım  edilmesi  isteğinin  yasal 

dayanaktan  yoksun  olduğu,  fakat  Van  Gölü  çevresindeki  halkın 

yiyecek  ve  sağlık  yardımına  ihtiyacı  olduğunun  inkar 

edilemeyeceğinin askerlerce bildirilmesi. 

Rusya 

Şehirler Birliği Kafkasya Bölümü Yaralılara Yardım 

Yetkilisi A. İ. Khatisov’a, 

20.07.1915 

№ 11115 

Sizin, bu yıl 15 Temmuz tarih ve  № 4327 sayılı Kafkasya Ordu 

Komutanı’na  gönderilen  raporunuza,  Ekselansları  aşağıdaki 

düzenlemeyi koydu:  Bu münasebetle, Rusya Şehirler Birliği Kafkasya 

Bölümü  Yaralılara  Yardım  Yetkilisi  Bay  Khatisov’un,  Türkiye’nin 

bizim tarafımızdan geçici olarak alınan bölgedeki yoksul halka yardım 

edilmesi için dilekçe verdiğini gördüm.  

Bildiğim  kadarıyla  Şehirler  Birliği,  sadece  yaralılara  ve  hasta 

rütbelilere  yardım  etmeye  yöneliktir;  bu  tür  yardımların  örgütlenmesi 

için  birliğe,  Hükümet  tarafından  askerî  vakıftan  alınan  özel  araçlar 

verilir.  

Bunun için, askerî amirliğin Şehirler Birliğine, aslında askerler 

için  tasarlanmış  olan  sağlık-beslenme  takımlarının  oluşturulması 

hakkındaki talebi beyan etmeye ilişkin  yasal haktan  yoksun olduğunu 

görüyorum. Bununla birlikte, Van Gölü çevresindeki halkın gerçekten 

hasta  ve  sefalet  içinde  olduğunu,  bu  nedenle  hem  sağlık  ve  hem  de 

yiyecek yardımına muhtaç olduğu inkar etmem mümkün değil.  

Yukarıdakileri, Ordu Karargah Amiri’nin emri ile bildiriyorum. 

Levazım General  Adına, Genelkurmay Albay Yakovlev.  

Bölüm Amiri Adına, Yüzbaşı Ardatov.   

---

 

 

270 

 

BELGE 5 

GECHA. Fon 519. Sayı 1. Dosya 21. Sayfa 292- 292 arkası, 293-293 

arkası. 

Rusya 

Şehirler  Birliği  Baş  Yöneticisi  Yardımcısı  N.  M. 

Kişkin’in  General  Yudeniç’e  gönderdiği  cevap;  Rusya’ya 

Türkiye’den  çok  sayıda  mültecinin  geldiği,  bu  duruma  yerel 

otori

telerin  hazırlıksız  yakalandığı;  salgın  hastalıkların  olduğu, 

Şehirler Birliğine verilen yetki ile salgın hastalıklarla mücadelenin 

başladığı; salgın hastalıkların mülteci sorunu ile iç içe olduğu. 

Kopya 

Ekselansları Kafkasya Ordu Komutanı General Yudeniç’e  

Rusya 

Şehirler Birliği Baş Yöneticisi Yardımcısı N. M. 

Kişkin’in raporu. 

Haziran ayının sonundan bu yana devam eden kontrolsüz güçlü 

bir  mülteci  dalgası,  Türk  Ermenistanı  ile  sınır  olan  Rus  illerini 

kaplamaktadır.  Sayıları  yüz  binleri  aşan  Türk  Ermenileri,  oturdukları 

yerleri  terk  ederek,  hayatlarını  ve  varlıklarından  geriye  kalanları 

kurtarmak  için  Rusya  sınırları  içinde  koruma  ve  yardım  arayışı 

içindeler.  Bu  kontrolsüz  hareket,  Rusya'nın  sınır  bölgeleri  idaresini 

olduğu  gibi  yerel  kamusal  güçleri  de  tamamen  hazırlıksız  yakaladı. 

Şüphe  yok  ki,  Rusya  sınırları  içine  kaçanlara  en  büyük  yardımın 

yapılmasının  sadece  istenmesi  değil;  bu  Rusya  için  aynı  zamanda 

ahlâken zorunludur.  

Mültecilere  doğru  bir  şekilde  yardım  edilmesi  sorunu  daha 

büyük  bir  değer  taşımaktadır.  Kurbanlarının  sayısı  günlük  olarak 

yüzlerle  hesaplanan  akut  bulaşıcı  hastalık  salgınları,  mülteci 

kamplarında  yaygınlaşmıştır.  Sadece  mültecilerin  yerleştirilmesine 

karar  verilen  Erivan  ve  Elizavetpol 

vilayetlerinde değil, aynı zamanda 

tüm  Kafkasya’da  mültecilerle  birlikte,  onların  hareket  ettikleri  ve 

oturdukları  tüm  yollara  yayılma  tehlikesi  taşımaktadır.  Ayrıca,  askerî 

faaliyet  bölgelerinde  ve  cephe  arkasındaki  ana  iletişim  yollarında 

enfeksiyon  odaklarının  bulunması,  bizim  Kafkasya’yı  koruyan  şanlı 

ordumuzun  saflarında  salgın  hastalıkların  ortaya  çıkma  olasılığını 

yaratmaktadır. Bu nedenlerden dolayı, mültecilere yapılan yardıma bir 

hayır işi olarak bakmak, sadece yanlış değil aynı zamanda imkansızdır. 

Sorun, 

öncelikle ulusal bir öneme sahiptir. Bu bakış açısına göre, bizim 

Transkafkasya’daki    felaketle  mücadele  için  bir  plan    belirlenmesi 

---

 

 

271 

 

gerekmektedir.  Şu  anda  Eçmiadzin  Manastırı  çevresinde  35.000’den 

fazla  mülteci  birikmiştir.  Bunların  hepsi  açtır,  paçavralarla  giyinmiş 

haldeler,  parazitlerle  enfekte  olmuş  bir  kalabalık,  Manastır’ın  tüm 

avlularını  ve  çevresini  doldurmuştur.  Bu  kalabalık  arasında  güçlü  bir 

dizanteri salgını yaygındır. Manastır’ın çitleri dışında günlük 150 kadar 

ceset  gömülmekte;  sağlıklı  bir  insan  nadir  görülmektedir.  Hastalar 

burada, doğal ihtiyaçlarını, hastalığı yayarak sağlıklı insanlar arasında 

görmektedirler.  Güçlerini  esirgemeyen,  Eçmiadzin’de  çalışan  sosyal 

kuruluşlar, muazzam kalabalığın arasından sadece tamamen çaresiz ve 

ölmekte  olanları  seçiyorlar.  Hasta  kitleleri  tıbbi  yardımsız  kalmış 

durumdalar  ve  Erivan’a  yönelerek  ve  yolda  hastalığı  da  yayarak, 

Eçmiadzin’den  daha  uzağa,  Delican’a  ve  Aleksandropol’e  gitmek 

istiyorlar. Annesiz ve babasız kalan 3000’den fazla çocuğa, Manastır’ın 

içinde  kurulan  derme  çatma  bir  yurtta  bakılıyor.  Her  gün  bunların 

onlarcası  dizanteriden  ölüyor  ve  yüzlercesi  de  bu  enfeksiyon  salgını 

nedeniyle  ölüme  mahkum.  Dizanteri  dışında,  yerel  sağlık  personeli 

tarafından, yüzlerce tifo ve tifüs vakası belirleniyor. Difteri vakaları da 

seyrek değil. Bu hastalıkların her biri, her an, lokalize edilmesi çok güç 

olacak  olan  muazzam  bir  salgın  halinde  büyüyebilir.  Erivan’da, 

yüksekte bulunan bahçe, enfeksiyonlu bir kalabalıkla dolu ve buradan 

arklara  akan  suyun,  tüm  şehre  enfeksiyon  yayma  tehlikesi  var.  Kuru 

Çeşme, Ahpat, Elenovka ve  Delican şosesinin diğer noktalarında, her 

yerde, güçlükle yürüyen, zayıflamış, aç mültecilerin büyük kamplarını 

görmek  mümkün.  Hastalar  burada  da  düşüyorlar  ve  çıplak  zemin 

üzerinde,  herhangi  bir  tıbbi  yardım  olmaksızın  ölüyorlar.  Sosyal 

kuruluşlar,  Kardeşçe  Eçmiadzin  Komitesi,  Tiflis  ve  Moskova  Ermeni 

Komiteleri, artan felaketle, insanca mücadele için her şeyi  yapıyorlar. 

Ancak,  onların  özverili  çalışmaları,  mültecilere  yardım  işinde  sadece 

bir  damla.  Kafkasya’nın  ve  bizim  şanlı  ordumuzun  enfeksiyondan 

kurtulması  için,  çok  daha  geniş  bir  çalışma  organizasyonu 

gerekmektedir. Durumun aciliyeti, acil tedbirleri de gerektirmektedir ve 

devlet,  zorlu  mücadelede  topluma  geniş  bir  şekilde  yardım  etmelidir. 

Kısa  bir  süre  önce  Petrograd’da  MAJESTELERİ  İMPARATORUN 

OLDENBURG  PRENSİ  nezdinde  yapılan  toplantıda,  Rusya  Şehirler 

Birliğine,  imparatorluktaki  bulaşıcı  hastalıklarla  mücadele  görevi 

verildi.  Şehirler  Birliği  temsilcileri,  Kafkasya’da  oluşan  durum 

hakkında  bilgi  edindikten  sonra,  Kafkasya’da  bulaşıcı  hastalıklarla 

mücadeleye  ilişkin  sorunun,  enfeksiyonların  temel  taşıyıcıları  olan 

mültecilere  yardım  sorunundan  ayrı  tutulamayacağına  kesinlikle 

inandılar. Rusya Şehirler Birliği, Batı Cephesinde bulaşıcı hastalıklarla 

---