Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hesablama maşını.
54 düzünə istiqamətdə stabilləşmiş qiymətləri, I əks – cərəyanın və U əks
– gərginliyin əksinə stabilləşmiş qiymətləri, U max əks
– əksinə gərginliyin və I max düz – düzünə cərayanın maksimal qiymətləri. Qısa impulslarda diodun işini təmin edən əsas parametr τ əks
– əks istiqamətdə müqavimətin bərpa olma müddətidir.
Bu
müddətin kiçik olması üçün diodlar elə hazırlanır ki, onların keçid tutumu kiçik və yükdaşıyıcıların rekombinasiyası müm‐ kün qədər sürətli olsun. Sənayedə istehsal olunan impuls diodlarında impuls cərəyanının qiyməti bir neçə yüz milli‐ amper, əksinə gərginliyin qiyməti isə bir neçə on volt intervalında dəyişir. Çox qısa sürəkliyə malik impuls diodları kütləvi şəkildə meza quruluşda hazırlanır və onlara mezadiodlar (meza – is‐ pan dilində masa deməkdir) deyilir. Bu diodlar hazırlanarkən əvvəlcə əsas yarımkeçirici lövhənin üzərinə diffuziya üsulu ilə əks tip keçiriciliyə malik lay çəkilir. Sonra bu yeni lay xüsusi maska ilə örtülür və aşındırılır. Maska səthin müəyyən his‐ səsini aşılayıcıdan qoruyur. Qorunan hissələrdə kiçik ölçülü
lövhə ayrı‐ayrı diodlara bölünür. Mezadiodun əsas xüsusiyyəti baza oblastı‐ nın kiçik olmasıdır. Ona görə də bazaya yükdaşı‐ yıcıların yığılma müddəti kiçikdir. Bundan başqa eyni zamanda bir səthdə çoxlu sayda diodun hazır‐ lanması alınan diodların mükəmməl xarakteristika‐ п 2
Şəkil 2.11. Mezadiodun prinsipial quru‐ luşu. 1 – diffuziya üsulu ilə alınan n‐tipli təbəqə; 2 – n‐oblastın çıxışı; 3 – aşındı‐ rılan hissə; 4 – p‐tip yarımkeçirici. 3 4
55 ya və sabit parametrlərə malik olmasına imkan verir. Ümumiyyətlə impuls diodlarının hazırlanmasına aşağıdakı tələblər qoyulur: p‐n keçidinin en kəsiyinin və qeyri‐əsas yükdaşıyıcıların yaşama müddətlərinin kiçik olması, böyük çevirmə sürətinə malik olması, hazırlandığı yarımkeçirici materialın kiçik müqavimətə malik olması, yüksək tezliklər diapazonunda etibarlı işləyə bilməsi və s. Maqnitofon. Müasir maqnitofonun ulu babası (teleqrafon) danimarka fiziki Valdemar Polsen tərəfindən 1898‐ci ildə yara‐ dılmışdır. Bu qurğu qalıq maqnitlənməsi hadisəsinə əsaslanırdı və səs dalğalarını nazik polad məftildə yaradılan maqnit impulslarına çevirirdi. Teleqrafonun girişində səs mənbəyi (mikrofon) yerləşdirilmişdi. Mikrofondan cərəyan xüsusi formalı elektromaqnitə verilirdi. Elektromaqnit tərəfindən yaradılan maqnit sahəsi maqnitin yanından müəyyən sürətlə hərəkət edən polad məftili maqnitləndirirdi. Bu zaman mikrofondan verilən səsin dəyişməsinə uyğun olaraq, cərəyan artıb‐azalırdı. Bu isə öz növbəsində yazan maqnit tərəfindən yaradılan maqnit sahəsinin intensivliyinin uyğun dəyişməsinə səbəb olurdu. Fonoqramanı canlandırmaq üçün məftili canlan‐ dırıcı maqnitin yanından buraxırdılar. Bu yerdəyişmə zamanı fonoqramın maqnit sahəsinin qüvvə xətləri sarğının dolaqlarını kəsirdi və sarğıda elektromaqnit induksiyası hadisəsi əsasında məftildə yazılmış səsə uyğun elektrik cərəyanı yaranırdı. Hə‐ min zəif elektrik siqnalları telefonda səs dalğalarına çevrilirdi və həmin səsi gücləndiricisiz, qulaqcıqların köməyi ilə dinləyir‐ dilər. Bu qurğuda alınan səsin keyfiyyəti çox aşağı idi və buna görə də teleqrafon geniş tətbiq tapa bilmədi. Sonralar alman ixtiraçısı Pfeymer dəmir tozunu kağız lent üzərinə çökdürməklə çox yaxşı maqnitlənmə və maqnitsizlə‐
56 şən səsdaşıyıcısı yaratdı. Bu lenti həm də asanlıqla kəsmək, yapışdırmaq mümkün idi. Daha sonra kağız lent asetil selilozadan hazırlanmış daha möhkəm, elastiki və yanmayan plastik lentlə əvəz edildi. Belə lent ilk dəfə 1935‐ci ildə buraxıldı. Bu lentin üzərində məftildəki ilə müqayisədə daha iri həcmdə məlumat yazmaq mümkün idi. Lakin lent üzərində yazma və canlandırma prosesləri prin‐ sipcə polad məftildəki ilə eyni idi. Hər iki halda maqnito‐ fonun əsas elementi yazan və canlandıran elektromaqnitlər idi. Bu elementlər – maqnit başlıqları adlanırdı. Eyni bir lentdən bir neçə dəfə istifadə edə bilmək üçün yazan və can‐ landıran maqnit başlıqları ilə yanaşı, pozan maqnit baş‐ lığından da istifadə olunurdu. Həmin başlıq xüsusi lampalı generatordan alınan yüksəktezlikli cərəyanla qidalanırdı.
Hesablama əməliyyatının mexanizm‐ ləşdirilməsi və maşınlaşdırılması hələ çox qədim zaman‐ lardan – XVII əsrin ortalarından (fransız alimi və mütəfəkkiri Blez Paskalın dövründən) başlasa da, elektron hesablama texnikası sahəsində ilk uğurlu nəticələr XX əsrin ortalarında meydana gəldi. Yaddaş qurğusu qismində elektron lampalarının tətbiq edilməsinin nəzərdə tutulduğu hesablama maşınının ideyası amerikan alimi Con Mouqliyə mənsubdur. Hələ XX əsrin 30‐ cu illərində o, triggerlər əsasında bir neçə mürəkkəb olmayan hesablayıcı yaratdı. Lakin hesablama maşınlarının yaradıl‐ masında elektron lampalarını ilk dəfə başqa bir amerikan ixtiraçısı Con Atanusı tətbiq etmişdir. Onun maşını praktiki olaraq artıq 1942‐ci ildə hazır idi. İlk elektron hesablama maşınlarında əsas yaddaş elementi və toplama qurğusu olaraq triggerlər tətbiq edilirdi. Məlum
olduğu kimi, trigger sxemləri iki dayanıqlı hala malikdir. Belə ki, bir dayanıqlı hala «O», digərinə isə «1» kodunu yazmaqla, trigger özəyindən kodları zamanca qorumaq üçün istifadə etmək olar. 1951‐ci ildə isə Coy Forrester elektron hesablama maşınları‐ nın qurğusunda çox mühüm bir təkmilləşdirmə etdi. O, maq‐ nit içlikləri əsasında verilən impulsları istənilən qədər uzun müddət qoruyub saxlaya bilən yaddaşı patentlədi. Bu içliklər dəmir oksigeni digər aşqarlarla qarışdırmaq yolu ilə ferritlər‐ dən hazırlanırdı. Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|