Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov


  xəttiliyi ilə fərqlənir və buna görə də analoq sxemlərində ge‐ niş istifadə olunurlar.      Şəkil 4.14



Yüklə 0,99 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/40
tarix05.02.2018
ölçüsü0,99 Mb.
#25168
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   40

 

126 

xəttiliyi ilə fərqlənir və buna görə də analoq sxemlərində ge‐

niş istifadə olunurlar. 

 

 



Şəkil 4.14. Optocütlərin müxtəlif tipləri. 

 

Tiristorlu  optocütlərdə

  fotoqəbuledici  kimi  işləyən  silisium 

fototiristoru (şəkil 4.14z) əsasən açar rejimində istifadə edilir. 

Onlar  güclü  impulsların  formalaşdığı  sxemlərdə,  yük  müqa‐

vimətli  müxtəlif  qurğuların  kommutasiya  və  idarə  edilmə‐

sində  geniş  tətbiq  edilir.  İş  rejiminə  və  rejimin  maksimal 

həddinə  uyğun  gərginliyin,  cərəyanın  giriş‐çıxış  xarakteristi‐

kaları,  qoşulma  və  sönmə  müddətləri,  giriş  və  çıxış  dövrələ‐

rinin  izoləedici  layının  parametrləri  belə  optocütləri  xarakte‐

rizə edən əsas kəmiyyətlərdir. 

Optoelektron  inteqral  mikrosxemlər

  (OE  İMS)  ayrı‐ayrı  hissə‐

lərə  və  ya  komponentlərarası  optik  əlaqəyə  malikdir.  Diod, 

tranzistor  və  tiristorlu  optocütlər  əsasında  hazırlanan  bu 

mikrosxemlərdə,  şüalandırıcı  və  fotoqəbuledicidən  əlavə,  fo‐

toqəbuledicidən  daxil  olan  siqnalları  formalaşdıran  qurğular 

da  yerləşdirilir.  OE  İMS‐in  əsas  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir 

ki,  bu  cihazlarda  siqnal  bir  istiqamətdə  yönəlir  və  əks  əlaqə 

baş vermir. 

Müxtəlif  OE  İMS‐lər  əsasən  logik  və  analoq  siqnallarının 

a) 

b)

v)



q)

d) 


e)

j)

z)



 

127 

açarında,  rele  və  rəqəm‐hərf  sxemlərində  istifadə  edilir.  OE 

İMS‐lər  üçün  adi  optocütlərdən  fərqli  olaraq,  əlavə,  0  və  1 

logik  hallarına  uyğun  olan  giriş  və  çıxış  cərəyanları  və 

gərginlikləri,  qoşulmanın  və  sönmənin  gecikmə  müddətləri, 

mənbənin  gərginliyi  və  tələb  olunan  cərəyan  parametrləri 

xarakterikdir. 

Bütün  bunlarla  yanaşı,  sənayedə  optik  girişli  və  çıxışlı 

optronlardan  da  istifadə  edilir.  Bu  optronlar,  adətən,  işıq 

siqnallarının çevrilməsində tətbiq edilir. Optoelektron cihazlar 

texnikası  çox  perspektivli  sahə  olduğundan  sürətlə  inkişaf 

edir. 


 

§4.5. Kvant elektronikası 

 

Hələ XVII əsrdə İsaak Nyuton işığın korpuskulyar nəzəriy‐

yəsini  yaradarkən  işığa  zərrəciklər  dəstəsi  kimi  baxırdısa,  X. 

Hügens işığın dalğa nəzəriyyəsini irəli sürdü. Burada da işığa 

–  efirdə  yayılan,  bütün  boş  fəzanı  və  maddələrin  zərrəcik‐

lərarası aralıqlarını dolduran dalğaların hipotetik mühiti kimi 

baxılırdı.  Sonradan  C.Maksvel  işığın  elektromaqnit  nəzəriy‐

yəsini yaratdı. Bu nəzəriyyəyə görə işıq elektromaqnit dalğası 

olub, dəyişən elektrik və maqnit sahələrinin qarşılıqlı təsirinin 

(vahid  elektromaqnit  sahəsi  kimi)  rəqsləridir.  XIX  əsrin 

sonunda  X.  Lorents  maddənin  klassik  elektron  nəzəriyyəsini 

irəli sürdü, sonra isə E. Rezerford atomun planetar modelini 

təklif  etdi.  Bu  modelə  görə  atom  daxilində  elektronlar  müx‐

təlif diskret orbitlər üzrə müsbət yüklü nüvə ətrafında hərəkət 

edir  və  hər  bir  orbitə  elektronun  müəyyən  enerjisi  uyğun 

gəlir.  Hesablamalar  göstərir  ki,  elektronla  atom  arasında 

əmələ  gələn  elektrik  sahəsinin  intensivliyinin  qiyməti,  bir 



 

128 

santimetrdə milyard volta çatır. Fərz edilirdi ki, işıq dalğala‐

rının  şüalanmasına  səbəb  elektronların  orbit  üzrə  fırlan‐

masıdır. Lakin elektron şüalanarkən enerjisini itirdikdə hansı 

səbəbdən nüvənin üzərinə düşmədiyi izah olunmadı. 

1900‐cu  ildə  M.Plank  göstərdi  ki,  işıq  fasiləsiz  deyil,  ayrı‐

ayrı  porsiyalarla  şüalanır  və  bu  şüaları  işıq  kvantları  adlan‐

dırdı. Şüalanan kvantın enerjisi 

ν

= h


W

, burada 

ν

 – şülanma 



tezliyi,  h  – Plank sabiti olub, təqribən 6,63.10

‐34


 C⋅san‐ə bəra‐

bərdir.  İşıq  şüalarının  bu  kvantlar  foton  adlandırıldı.  1905‐cı 

ildə  A.Eynşteyn  kvant  nəzəriyyəsi  əsasında  fotoeffekt  hadi‐

səsini izah etdi. Lakin difraksiya və interferensiya hadisələrini 

kvant nəzəriyyəsi izah edə bilmədi. Bu hadisələr ancaq dalğa 

nəzəriyyəsinin köməyi ilə izahını tapdı. 

Nils Bor ilk dəfə olaraq kvant nəzəriyyəsi yanaşmasından 

atomun planetar modelini irəli sürdü. O, göstərdi ki, stasionar 

(sabit) orbitlər üzrə fırlanan elektronlar şüalanmır. Şüalanma 

yalnız  elektron  nüvədən  daha  uzaq  yüksək  enerjili  orbitdən 

nüvəyə  daha  yaxın  olan  kiçik  enerjili  orbitə  keçdikdə  baş 

verir.  Bu  halda  işıq  kvantları  (fotonlar)  şüalanır.  Eynşteyn 

göstərdi  ki,  sıçrayış  anı  (kvantın  şüalanması),  şüalanmanın 

istiqaməti isə təsadüfü xarakter daşıyır. Bu cür təsadüfü (öz‐

başına)  şüalanma  spontan  şüalanma  adlanır.  Həyəcanlanmış 

atomda elektron nüvəyə daha yaxın orbitə keçərkən, şüalan‐

ma baş verir. Neytral atomla xarici elektron toqquşduqda, işıq 

udulduqda  və  ya  temperatur  artdıqda  atomun  həyəcan‐

lanması  baş  verir.  Adi  işıq  mənbələrinin,  məsələn,  közərmiş 

cismin  şüalanması  spontan  şüalanmadır.  Belə  ki,  müxtəlif 

atomlar  zamanın  müxtəlif  anında,  müxtəlif  istiqamətdə, 

müxtəlif  enerjili  və  fazalı  kvantlar  buraxır,  yəni  şüalanma 

nizamsız xarakter daşıyır. 

 

129 

Albert  Eynşteyn  yeni  şüalanma  növünü  kəşf  etdi  və  bu 

şüalanmanı  məcburi,  induksiyalanmış  və  ya  stimullaşmış 

şüalanma  adlandırdı.  Fotonla  həyəcanlaşdırılmış  atomun 

elektronu fotonu udaraq nüvədən uzaqlaşır və yüksək enerjili 

orbitə  keçir.  Bu  zaman  atom  əsas  hala  keçərkən  buraxılan 

fotonun  enerjisinin  qiyməti  və  istiqaməti  əvvəlki  fotunun 

enerjisinin  qiymət  və  yayılma  istiqaməti  ilə  üst‐üstə  düşür. 

Başqa  sözlə  desək,  məcburi  şüalanmada  şüalanma  anı  və 

şüanın istiqaməti təsadüfü olmayıb, atomla toqquşan fotonla 

təyin olunur. Beləliklə, kvant sistemlərinin (atom, molekul və 

s.)  məcburi  şüalanma  ideyası,  kvant  elektronikasının  yaran‐

masına səbəb oldu. 



Lazerlər.

 Məcburi şüalanma prosesinin prinsipləri ilk dəfə 

1917‐ci  ildə  Eynşteyn  tərəfindən  irəli  sürülməsinə  baxma‐

yaraq,  proses  öz  praktiki  tətbiqini  bir  qədər  gec  tapmışdır. 

İşığı  rabitə  texnikasında  və  elmin  digər  sahələrində  daha 

effektli istifadə etmək üçün atomların sinxron və sinfaz (eyni 

fazalı),  yəni  koherent  şüalanmasına  nail  olmaq  lazım  idi.  İlk 

dəfə 1939‐cu ildə V.A.Fabrikant belə bir şüanın alına bilməsi 

ideyasını  irəli  sürdü.  Fərz  edək  ki,  atomlardan  ibarət  olan 

zəncir  düz  xətt  boyunca  dartılmışdır.  Əgər  bütün  atomlar 

həyəcanlanmış  halda  olarsa,  onda  zəncirin  istiqamətində  xa‐

rici foton kənar atomla toqquşduqda həmin atomda şüalanma 

yaradır və yaranan yeni fotonun enerjisi və hərəkət istiqaməti 

zərbə vuran fotonla eyni olur. Beləliklə, iki eyni foton hərəkət 

etməyə başlayır. Bu fotonlardan biri növbəti atomla toqquşur 

və  yenidən  özünə  oxşar  foton  yaradır.  Artıq  üç  ədəd  eyni 

fotonların  hərəkəti  baş  verir.  Analoji  olaraq  üçüncü  fotonun 

digər  atomla  toqquşması  baş  verir  və  dördüncü  foton  əmələ 

gəlir və s. Nəticədə işıq dəstəsi dəfələrlə güclənir. Nəzəri he‐



Yüklə 0,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   40




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə