Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov



Yüklə 0,99 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/40
tarix05.02.2018
ölçüsü0,99 Mb.
#25168
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40

 

14 

idi.  Bu  sahədə  ilk  addımı  1837‐ci  ildə  amerikalı  fizika  alimi 

Peyc  atdı.  O,  kamerton,  qalvanik  element  və  elektro‐

maqnitdən ibarət elektrik dövrəsini yığıb, kamertonun rəqsi 

zamanı dövrəni qapayıb – açmasından istifadə edərək onun 

səsini məsafəyə ötürdü. Bu istiqamətdə vacib mərhələlərdən 

biri də ingilis ixtiraçısı Reysin adı ilə bağlıdır. O, 1860‐cı ildə 

çoxlu  sayda  (ona  qədər)  müxtəlif  variantda  qurğular  yığdı. 

Lakin  bu  qurğular  da  yalnız  elektrik  siqnallarını  məsələyə 

ötürürdü.  Sonra  Şotland  ixtiraçısı  Aleksandr  Bellin  uzun  və 

inadcıl axtarışları nəticədə 1876‐cı ildə ilk Bell telefon cihazı 

yaradıldı.  Elə  həmin  ildən  də  başlayaraq  bu  cihaza  istifadə 

hüququ verildi. Lakin Bell cihazları yalnız birtərəfli işləyirdi 

– cərəyan rəqslərini səs rəqslərinə çevirirdi, səs rəqslərini isə 

cərəyan  rəqslərinə  çevirə  bilmirdi.  Buna  görə  də  telefon 

tarixində  ingilis  ixtiraçısı  Juzun  1877‐ci  ildə  mikrofon 

effektini ixtira etməsi çox mühüm bir hadisə oldu. Juzun bu 

ixtirasından  cəmi  bir  neçə  il  sonra  mikrofonların  çox 

müxtəlif  konstruksiyaları  meydana  gəldi  ki,  bunlardan  da 

kömür tozlu olanları daha geniş tətbiq tapdı.

 

 

§1.2. Fiziki elektronikanın ikinci inkişaf mərhələsi. 



Elektrovakuum lampaları 

 

Radionun  kəşfi.  1809‐cu  ildə  rus  mühəndisi  Lodıgin 

közərmə elektrik lampasını ixtira etməklə elektronikada yeni 

bir  mərhələnin  başlanğıcını  qoydu  və  bu  ixtirasından  sonra 

elektronika  fizikanı  yeni‐yeni  kəşflərlə,  ixtiralarla  zəngin‐

ləşdirdi. 

Fizika  elminin  nailiyyətlərindən  bəhrələnən  alman  alimi 

Braun  bir  qədər  də  irəli  gedərək  1874‐cü  ildə  metal‐yarım‐

 

15 

keçirici kontaktı əsasında düzləndirmə effektini aşkar etdi. Az 

keçmədi ki, rus fiziki və elektrotexniki Aleksandr Stepanoviç 

Popov (1859‐1906) Braun effektini radio siqnallarının detektə 

edilməsində  tətbiq  edərək  və  ilk  radioqəbuledicini  yaratdı. 

Popov  öz  ixtirasını  Rusiyanın  Fizika‐Kimya  Cəmiyyətinin 

fizika şöbəsində 7 may 1895‐ci ildə Peterburqda çıxış edərkən 

nümayiş etdirdi. 1896‐cı ilin 24 mart tarixində Popov ilk dəfə 

olaraq  radioməlumatı  350  metr  məsafəyə  ötürdü.  O  dövrdə 

elektronikanın müvəffəqiyyətləri radioteleqrafın inkişafına da 

təsir  göstərdi.  Belə  ki,  radio‐qurğuların  effektivliyini  və 

həssaslığını artırmaq məqsədi ilə radioqurğuların sadələşdiril‐

məsi  üçün  radiotexnikanın  elmi  əsasları  işlənib  hazırlandı. 

Müxtəlif  ölkələrdə  yüksəktezlikli  rəqslərin  sadə  detektorları 

hazırlandı və tətbiq edildi. 

İşıq  texnikasının  inkişafı  və  közərmə  lampasının 

təkmilləşdirilməsi  sahəsində  aparılan  işlər  həm  də  bir  sıra 

yeni  elektron  cihaz,  qurğu  və  elementlərinin  yaradılmasına 

səbəb  oldu.  Belə  ki,  elektron  lampasının  tədqiqi  zamanı  ilk 

dəfə termoelektron emissiyası hadisəsi aşkar edildi və ingilis 

elektrotexniki Con  Fleminqin ilk 

dəfə  olaraq  elektrovakuum  dio‐

dunun  konstruksiyasını  işləyib 

hazırlaması  ilə  (1904‐cü  ildən) 

fiziki  elektronikanın  ikinci  inki‐

şaf  mərhələsi  başlandı.  Bu  diod 

vakuumda 

yerləşdirilmiş 

iki 


elektroddan  ibarət  lampadır  (şə‐

kil 1.1) və metal A ‐ anodu və K 

–  katoduna  malikdir.  Katod  ter‐

moelektron  hadisəsi  baş  verənə 

V

a

 



I

a

 



А 



Şəkil 1.1. Diod. 

A – anod, K – katod 



 

16 

qədər qızdırılır. 

Diod  daxilindəki  qaz  elektronların  sərbəst  qaçış  yolunun 

orta  uzunluğu  elektrodlar  arasındakı  məsafədən  çox‐çox 

böyük olana qədər seyrəldilir. Nəticədə, anod katoda nisbətən 

müsbət yükləndikdə (V

a

 potensialı ilə) katoddan anoda doğru 



elektronların  hərəkəti  baş  verir,  yəni  anod  dövrəsindən  I

a

 



cərəyanı  keçir.  Anoda  mənfi  potensial  verdikdə  emissiya 

olunan  elektronlar  yenidən  katoda  qayıdır  və  anod 

dövrəsində  cərəyan  sıfıra  bərabər  olur.  Beləliklə,  elektrova‐

kuum  diodu  birtərəfli  keçiriciliyə  malikdir.  Ona  görə  də  bu 

cihazdan  dəyişən  cərəyanın  düzləndirilməsində  istifadə 

edilir.  Əgər  belə  bir  lampanın  daxilində  olan  qaz  atomları 

üçün 

d

e



λ

 (burada 



e

λ

‐ elektronların sərbəst qaçış yolunun 



orta  uzunluğu, 

d

‐  elektrodlar  arasındakı  məsafədir)  şərtini 



ödəyərsə,  onda  elektronlar  qaz  atomları  ilə  qarşılıqlı  təsirə 

girərək  qazın  xassəsini  kəskin  dəyişər.  Yəni  qaz  ionlaşar  və 

yüksək keçiriciliyə malik plazma halına keçər. Plazmanın bu 

xassəsini 1905‐ci ildə amerikan alimi Holl qazatronla, içərisinə 

qaz  doldurulmuş  güclü  düzləndirici  diodla,  təcrübə 

apararkən müşahidə etmişdir. Qazatron dioddur. Qazatronun 

ixtira  edilməsi  ilə  qazboşalmalı  elektrovakuum  cihazlarının 

inkişafının başlanğıcı qoyuldu.

 

Sonralar elektron lampası 1907‐ci ildə amerikan mühəndisi 



Li de Forest tərəfindən daha da təkmilləşdirildi. Ona əlavə bir 

elektrod da daxil edildi və bu elektrod öz quruluşuna uyğun 

olaraq  tor  adlandırıldı.  Adından  göründüyü  kimi,  bu 

(üçüncü)  elektrod  bütöv  deyildi  və  katoddan  anoda  doğru 

uçan  elektronları  buraxırdı.  Həmin  elektroda  tətbiq  edilən 

əlavə gərginliyin qiyməti və istiqamətini dəyişməklə elektron 

lampasında  katoddan emissiya  olunan  elektronlardan  anoda 

 

17 

çatanların sayını (anod dövrəsindəki cərəyanı) asanlıqla məq‐

sədyönlü şəkildə idarə etmək olurdu. Üçelektrodlu lampanın 

(şəkil  1.2)  meydana  gəlməsi 

radiotexnikada  böyük  inqilaba 

səbəb oldu. Belə ki, onun tətbiqi 

radioqəbuledici tərəfindən qəbul 

olunan  siqnalı  on,  hətta  yüz  də‐

fələrlə  gücləndirməyə  imkan 

verirdi.  Bununla  da  radioqəbul‐

edicilərin həssaslığı dəfələrlə art‐

mış oldu. Lampalı belə qəbuledi‐

cilərdən  ilk  birinin  sxemi  hələ 

1907‐ci  ildə  elə  həmin  Li  de 

Forest tərəfindən təklif olunmuşdu. 

Bu  sxemdə  (şəkil  1.3)  antenna  (A)  və  yer  arasında, 

sıxaclarında  antennadan  daxil  olan  enerji  hesabına  yaranan 

yüksəktezlikli dəyişən gərginlik əmələ gələn LC kontur bir‐ 

 

 



Şəkil  1.3.  Li de Forestin təklif etdiyi radioqəbuledicinin 

elektrik sxeminin təsviri. L – induktivlik, C – kondensator, A 

– antenna, T – telefon  

ləşdirilir.  Bu  gərginlik  lampanın  toruna  verilir  və  anod 

С 

Л 

-



Т 

А 



Й 

V

T



 

Şəkil 1.2. Triod. 

A – anod, K – katod, T – tor 

T

V

a



 

I

a



 

А 




Yüklə 0,99 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   40




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə