Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1.5.
- İkonoskop.
26 sentrasiyasını yaratmağın mümkünlüyünü irəli sürdü. Yara‐ dılan konsentrasiyada səyriyən boşalma yaratmaq olurdu. Rusiyada isə səyriyən boşalma tiratronları 1940‐cı ildə Svetlana zavodunun laboratoriyasında işlənib hazırlandı. Dekatron. Vitlinin müşahidə etdiyi effekt «Erikson» firmasının yaratdığı dekatronda da tətbiq edildi. Dekatron bir (A) anoddan və 10 ədəd çevirici katoddan ibarət olan ion lampasıdır (şəkil 1.5). Bir katoddan digərinə elektrik yükü katodaltlıqlarının köməyi ilə ötürülür. Məsələn, K1 katodu ilə A anodu arasında səyriyən boşalma mövcud olarsa və əgər 1 katodaltlığında potensial K1 katoduna nisbətən kiçikdirsə, onda elektrik yükü 1 katodaltlığına keçəcəkdir. 1 katodaltlığına sonra isə 2‐yə mənfi impuls verməklə elektrik yükü K1 katodundan K2 katoduna keçir.
1, 2 – isə katodaltlıqlarıdır.
təyyarə, kompüter, nüvə reaktoru ilə bərabər səviyyədə tutulan ixtiralarından biri də məhz televideniyadır. 1 2 1 2 К2 К1 А
27 İlk praktik televiziya sistemi 1923‐cü ildə Çarlz Cenkinsin hərəkətsiz xəyalı radio vasitəsi ilə Vaşinqtondan Filadelfiyaya və Bostona, 1925‐ci ildə isə hərəkət edən fiqurun xəyalını məsafəyə ötürməsi ilə başlasa da, televideniyanın əsaslandığı fiziki hadisə və effektlər hələ xeyli əvvəl meydana gəlmişdi. Belə ki, televidenyanın yaranmasında 1843‐cü ildə Aleksandr Benin yaratdığı, surət köçürən teleqrafın, 1873‐cü ildə Smit tərəfindən selendə müşahidə olunan daxili fotoeffektin, rus fiziki Uilyam tərəfindən 1888‐ci ildə hazırlanmış metal‐selen kontaktı əsasında yaratdığı ilk fotoqəbuledicinin böyük rolunu danmaq olmaz. Elektron televiziyası erası elektron‐şüa borusunun ixtirası ilə başlanmışdır. Elektron‐şüa borusunun ilk uluforması 1856‐ cı ildə alman şüşəüfürəni Hesler tərəfindən icad edilmiş qazboşalması lampası olmuşdur. Sonra 1858‐ci ildə alman professoru Plyukker «katod» şüalanmasını, 1869‐cu ildə isə alman fiziki Hittorf katod şüasının maqnit sahəsinin təsiri altında meyl etməsini aşkar etmişdir. 1879‐cu ildə ingilis fiziki Uilyam Kruks katod şüalarının fundamental tədqiqatlarını apardı və göstərdi ki, katodu qızdırarkən onun səthindən hansısa hissəciklərin seli (katod şüaları) buraxılır. 1897‐ci ildə katod şüalarının yüklü hissəciklərin (elektronların) seli olduğu sübut edildi. Kruks öz təcrübələrini aparmaq üçün tarixdə ilk katod‐şüa borusu olan xüsusi boru yaratdı. Bununla yanaşı o, göstərmişdir ki, bəzi maddələr (onlar lüminofor adı almışlar) katod şüaları ilə bombalandırıldıqda işıq saçmağa başlayır. 1894‐cü ildə Lenard müəyyənləşdirdi ki, katod cərəyanının şiddəti art‐ dıqca lüminoforların işıq saçması da güclənir. 1895‐ci ildə Strasburq Universitetinin professoru Karl Braun Kruksun
28 düzəltdiyi boru əsasında müxtəlif elektrik cərəyanlarını tədqiq etmək üçün istifadə olunan ilk katod (elektron) ossiloqraf borusunu yaratdı. Braunun hazırladığı boruda katod dar yarıqlı bir diaf‐ raqma ilə örtüldüyündən, bu boruda Kruks borusundan fərqli olaraq katoddan geniş yox, çox nazik şüa buraxılırdı. Tədqiq olunan cərəyan isə şüşə kolbanın xaricindəki sarğıdan axırdı. Bu cərəyan elektron dəstəsini şaquli müstəvidə meyletdirən dəyişən maqnit sahəsi yaradırdı. Ekran rolunu isə üzərinə katod tərəfdən lüminofor çəkilmiş şüşə lövhə oynayırdı. 1902‐ ci ildə rus alimi Petrovski bu borunu bir qədər də təkmilləşdirdi – şüanı üfüqi istiqamətdə də hərəkət etdirmək üçün qurğuya ikinci bir cərəyanlı sarğı da əlavə etdi. 1903‐cü ildə isə alman fiziki daha bir təkmilləşdirmə apardı – o, boruya yüklənmiş silindrik elektrod əlavə etdi. Bu elektroda tətbiq edilmiş gərginliyi dəyişməklə ekrandakı ləkənin par‐ laqlığını artırıb‐azaltmaq mümkün olurdu. 1907‐ci ildə Leonid Mandelştam Braun borusunda şüanı idarə etmək üçün mişarvarı gərginlik tətbiq olunmuş qarşılıqlı‐perpendikulyar iki cüt lövhədən istifadə etməyi təklif etdi. Elektron‐şüa borusunun televiziya verilişlərində tətbiq olunmasını ilk dəfə 1907‐ci ildə rus fiziki Boris Rozinq təklif etdi və xəyalın məsafəyə ötürülməsi üsulu üçün patent aldı. 1911‐ci ildə ingilis mühəndisi Alen Suinton televiziya qurğusunun layihəsini təklif etdi. Bu qurğuda elektron‐şüa borusu təkcə qəbuledici kimi deyil, həm də ötürücü kimi tətbiq olunurdu. 1923‐cü ildə Rozinqin şagirdi Vladimir Zvorıkin ötürücü və qəbüledicidən ibarət televiziya qurğusunun tam sistemini patentlədi. Ötürücü boruda Zvorıkin ikitərəfli üçqat hədəf
tətbiq edirdi. Lakin bu boru da işləyə bilən model ola bilmədi. Yalnız 1929‐cu ildə Zvorıkin yüksək vakuumlu elektron‐şüa borusu hazırladı. O, bu borunu ikonoskop adlandırdı. Həmin boru sonralar ilk televizorlarda istifadə olundu. Beləliklə artıq keçən əsrin 30‐cu illərində qəbul edən elektron‐şüa borusu hazır idi. Ötürücü boru ilə bağlı olan problem isə mürəkkəb idi. Keçən əsrin 20‐ci illərində bu məqsədlə təklif edilən boruların hamısı çox kiçik həssaslığa malik idi. Bu problemi həll etməyə cəhd göstərənlərdən biri amerikan mühəndisi Çarlz Cenkins oldu. 1928‐ci ildə o, televizor borusunda yükün toplanması üçün qurğu təklif etdi. İkonoskop. İlk televizorlar 1930‐cu ildə yaradılmışdır. Yaradılan televizorun elektron‐şüa borusunu Konstantinov və Katayev birgə hazırlamışlar. İkonoskop adlandırılan elektron şüa borusu ABŞ‐da Vladimir Konstantinoviç Zvorikin tərə‐ findən ixtira edilmişdir. Ç.Cenkinsin ideyasının çox məhsul‐ dar olmasına baxmayaraq, ciddi təkmilləşdirmələrə ehtiyac var idi. 1933‐cü ildə V.Zvorıkin radiomühəndislərin cəmiyyə‐ tinin Çikaqo şəhərində keçirilən qurultayında elan etdi ki, onun fəal televiziya borusu hazırlamaq sahəsində apardığı 10 illik işi uğurla nəticələnib və o, hazırladığı boruya ikonoskop adı verdi. İkonoskop elektron televiziyasının yaradılması istiqamə‐ tindəki ixtiraların sonuncu həlqəsi idi. Zvorikin 1912‐ci ildə Peterburq İqtisad İnstitutunu, 1914‐cü ildə Parisdə De Frans kollecini bitirərək 1917‐ci ildə ABŞ‐a köçmüş, 1920‐ci ildə Vestinqaus elektrik firmasına işə düzəlmiş, 1929‐cu ildə isə Amerikanın Kamdem və Priston radioşirkətinin laboratoriyasına rəhbərlik etməyə başlamışdır. İlk ikonoskopu Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|