ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 17 K İÇİK AİLƏ
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 15 modg əm, avaza (havaca), dayaqdurma, bədircə, damazlıq, ziyanlıq, ortaqlıq, şəriklik, pərəkar” (12,29-30; 51,101) və s. adlan mışdı. Tədqiqatçılar haqlı olaraq yazır ki, məzmunca bir– birini tamamlayan bu yönlü el köm əkliklərini bir zamanın, bir bölg ənin deyil, bütün Azərbaycanın, eləcə də bütün az ərbaycanlıların mənəvi irsi hesab etmək olar (12,35). Patronimik ail ələrin özlərinə mənəvi ata və ana saydıqları ağsaqqalı və ağbirçəyi olurdu. Toy–yas mərasimi, qonaqlıqlar, kirv ə qarşılama və yola salma bu şəxslərin başbilənliyi altında icra edil ərdi. Patronimiya üzvlərinə aid çətin və ziddiyətli m əsələləri onlar sahmana salırdı. Ağsaqqal titulu qazanaraq patronimiyaya başbilənlik edən belə “katda” kişilərin yığışaraq m əsləhət – məşvərət etdiyi yer kəndin ortası–“ortalıq” idi. Patronimik ail ələr ölülərini eyni məzarlıqda bir–birinə yaxın dəfn edərdilər. Bu qaydaya eyni kənddə və eyni basalaqda yaşayan qohum-əqrəbalar arasında indi də əməl edilməkdədi. Xalq arasında işlədilən “məzarlıqda sağ, sol, orta, baş və ya ayaq cinahda filan n əsildən, ocaqdan olan mərhumlar yatır” deyimi d ə məhz bu qaydanın nəticəsidi. Yaşlı kişilərin dediyinə görə, qohum (patronimik) ailələr qan intiqamı məsələsində çox ciddi olmuşlar. Onlar “zədə” vurandan, “yara” yetir əndən qisas almadan başı dik g əzməmişlər. Qardaşları, oğul–uşaqları və ya adı hallanan qrupa daxil olan dig ərisi kimsənin əli ilə qətlə yetirilərdisə, mütləq h əmin şəxsdən qisas alınardı. Qanı qanla yumaq kişiliyin, m ərdliyin, kökə bağlılığın rəmzi hesab edilərdi. Təsadüfi deyil Əsəd Əliyev 16 ki, patronimiyaya daxil olan ail ələr “qisası qiyamətə qoymayan” oğullarına “Qannı”, “Laqan” və s. kimi ləqəblər qoyardılar (76,27-28). T ədqiqatlar göstərir ki, zaman keçdikcə patronimik qrupların daxilində dəyişiklik baş vermişdir. Onların arasında qohumluq əlaqələrinin artması sayəsində patronimiyaların qapalılığı aradan götürülərək iqtisadi, ictimai və mənəvi birliyi t ədricən əvvəlki mahiyyətini itirmişdi. Nəticədə patronimiya ist ər yaxın, istərsə də uzaq qohumların “qalıqlar” şəklində dövrümüz ə gəlib çatan arxaik ictimai institutuna çevrilmişdir (5,303). XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 17 K İÇİK AİLƏ Böyük ail ələrin qalıq halında mövcudluğuna baxmayaraq, XIX–XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlıları arasında ail ənin əsas formasını kiçik ailə təşkil edirdi. Kiçik ailələrin yaranma s əbəblərindən başlıcası böyük ailələrin parçalanması, h əmçinin ailədəki oğlan uşaqlarının evləndikdən sonra ata ocağından ayrılıb müstəqil ailə təşkil etmələri idi. Patriarxal ail ələrdən fərqli olaraq, ata-ana və onların uşaqları kiçik ailə sayılırdı. Kiçik ailələrin özü də mürəkkəb və sad ə olmaqla iki yerə bölünürdü. Etnoqrafik ədəbiyyatda qeyd olunur ki, əgər ailədə üç və daha çox nəsil (məsələn, baba–nənə, ata– ana, uşaqlar və nəvələr) yaşayırsa, belə ailə mürəkkəb ailə adlanır. Ailədə bir (ər–arvad) və iki (ata–ana və uşaqlar, ana və uşaqlar, ata və uşaqlar) nəsil yaşayırsa, onda belə ailə sadə (nuklear) ail əyə aiddi (52,28). Etnoqraf Q.Ə.Rəcəblinin mülahizəsinə görə, böyük və kiçik ail ələr arasındakı uyğunsuzluq təkcə ailə üzvlərinin say t ərkibində deyildi. Bu iki ailə tipi arasında kəmiyyətlə yanaşı, iki keyfiyy ət fərqi də mövcud idi. Birincisi, böyük ailənin varidatı bütün ailə üzvlərinə məxsus ikən, kiçik ailədə mülkiyy ətin sahibi onun başçısı olan kişi hesab edilirdi. İkinci f ərq isə özünü nəsillərin durumunda göstərirdi. Yəni böyük ail ələr şaquli görünüşdə baba, ata, oğul və nəvələrin, üfüqi xətdə is ə qardaşların ailələrinin birliyi idisə, kiçik ailələr üçün Əsəd Əliyev 18 s əciyyəvi görüntü onun yalnız şaquli istiqamətdə iki və üç n əsildən ibarət olmasıydı (5,303). Həm də bütün ailə tiplərinin öz əyi sayılan nuklear–sadə ailə üçün uşaqların sayı həlledici sayılmırdı. Çünki belə ailədə uşaqların sayı 1-2 nəfər olduqda azuşaqlı, 3-4 nəfər olduqda orta saylı, 5 nəfər və ondan artıq olduqda is ə çoxuşaqlı ailə hesab edilirdi (5,304). Çöl-etnoqrafik v ə ədəbiyyat materialları (87,87-88;88) göst ərir ki, tədqiq etdiyimiz bölgələrdə evlənən oğulun ata ocağından ayrılması ata “malının” (ailə əmlakının) bölüşdürülməsinə zəmin yaradırdı. Buna baxmayaraq atanın razılığı olmadan nə oğulun özəkdən ayrılması, nə də əmlakın bölüşdürülməsi mümkün deyildi. Heç kəsin “pay ummağa haqqı çatmayan” (115,72) ümumi mülkiyy ətin “açarı” onun əlində idi. Torpaq yalnız atanın razılığı və iştirakı ilə bölünə bilərdi. Bölgü zamanı vəfat etmiş oğulun uşaqlarına da eyni miqdarda pay düşürdü. Dul qalan uşaqsız gəlinə isə öz cehizindən başqa heç n ə verilməzdi. Eyni bölgü qaydası ev və mal–qara bölgüsündə d ə təkrar olunurdu. Amma bu bölgüdə oğullara nisbətən ata bir q ədər artıq pay götürərək qadını, subay oğlu və qızı ilə bir evdə yaşayardı. Ata sağ deyildisə, torpaq istisna olmaqla anaya da bir q ədər pay bölünürdü. Ana ona düşən payla bərabər yurdda qalan kiçik oğlunun yanında olurdu. Atanın sağlığında ailə qurmamış qıza cehizdən savayı heç n ə düşmürdü. Əmlak bölgüsü ata öldükdən sonra aparılardısa, ondan qalan vari data qardaşlarıyla birgə bacıları da şərik idi. Subay qardaşa isə ona düşən əmlakdan savayı toy xərci olaraq Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|