ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 19 əlavə (məs: 8-10 baş qoyun və s. ) pay da verilərdi. Vəfat etmiş atanın şəxsi əşyalarını (tüfəngini, xəncərini-xançalını, cib saatını, atını və s.) əsasən böyük oğul götürərdi. Xatırladaq ki, əmlak bölgüsü yalnız ailənin ümumi mülkiyy ətinə şamil edilirdi (5,304). Ana və gəlinlərin cehizi, b əzək-düzək məmulatları, qayınata, qayın və ya qohum-əqrəba t ərəfindən onlara bağışlanılan zinət əşyaları qadınların şəxsi mülkiyy əti hesab olunaraq toxunulmurdu. Yeri g əlmişkən, tədqiqatlar göstərir ki, böyük ailənin kiçik ail ələrə parçalanması zamanı əmlak bölgüsü aparılarkən istehsal al ət və vasitələri qardaşların sayına bərabər olmadığından, çox vaxt əmək alətləri (kotan, xış), istehsal vasit ələri (cəhrə, hana, toxucu dəzgahı, su dəyirmanı, su dingi v ə qoşqu heyvanları), həmçinin məişətlə bağlı bəzi əşyalar (m əclis qazanı və samovarı, arxıd-ağac nehrə) və s. bölüşdürülmür, qardaşların ümumi mülkiyyəti hesab olunaraq ata sağdırsa onun, vəfat etmişsə ata ocağında qalan qardaşın öhd əsinə verilirdi. Adı çəkilən istehsal vasitələrindən yeni ayrılmış kiçik ailələr növbə ilə, məişət əşyalarından isə zərurət yarandıqda istifadə edərdilər (5,305). Böyük ail ələrdə olduğu kimi, kiçik ailələrdə də evin başbiləni, ağsaqqalı, sözü qeyd-şərtsiz yerinə yetirilən ən hörm ətli sakini ata idi. Ümumzərbaycanlıların ailə məişətinə yaxından bələd olan N.Dubrovin yazırdı ki, böyüklərə hörmət tatarların (azərbaycanlıların–Ə.Ə.) ailə məişətinin əsasını təşkil edir. Başqa üzvlərə nisbətən ailənin başçısı daha böyük hörmətə Əsəd Əliyev 20 malikdi. Atanın vəfatından sonra böyük oğlu onun yerini tutur. Kiçik qardaşlar böyük qardaşı özlərinin başçısı bilirlər (112,368). Adı çəkilən müəllifin XIX əsrin axırlarında söylədiyi bu fikir, araşdırdığımız dövrdə olduğu kimi, tədqiq etdiyimiz bölg ələrin əhalisi arasında yenə də aktualdı. Belə ki, indinin özünd ə də atanın ölümündən sonra kiçik qardaşlar böyük qardaşı özlərinə ata əvəzi, ağsaqqal bilirlər. Böyüy ə hörmət, onun şərəf və ləyaqətini qorumaq insanda qürur yaratmış, məğrurluq hissi oyatmışdı. Təsadüfi deyil ki, türksoylu albanlar vaxtil ə təkcə öz valideynlərinə deyil, digər ağsaqqal və ağbirçəklərə hörmət etməkdən də şərəf duymuşlar (125,143). Bu haqda müasir müllifl ərin əsərlərində də məlumat verilir (7,43). Ağsaqqal yolunu gözləmək, onun qədir–qiymətini bilmək Qafqazın digər xalqları üçün də səciyyəvi olmuşdu. Məsələn, üç n əslin nümayəndəsini özündə birləşdirən abxaz ailəsində ailənin ən yaşlı kişisi qocalığına görə ailəni idarə etmək iqtidarında olmasa da, ail ənin əsas siması sayılırdı. Yaşına görə o, nəinki öz ail əsində, ailəsindən kənarda da böyük hörmətə malik idi (98,45-46). Yaşlı adamların dediyinə görə, etik normalara riayət edən ail ə üzvlərinin heç biri atanın sağlığında onun oturduğu yerdə əyləşməzdi. Onun yerində əyləşmək sərhəddi aşmaq, elin adət v ə ədəb-ərkan qaydalarına hörmət etməmək kimi qiym ətləndirilirdi. Özü də ata süfrə qırağında ən görkəmli yerdə -“dör”- ün başında arxası divara, üzü isə otağın giriş qapısına XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 21 t ərəf oturardı. Bu zaman o, süfrə arxasında əyləşən ailə üzvlərini asanlıqla görə bilirdi. Həmçinin onun üçün elə şərait yaradılırdı ki, o, süfr ə arxasına maneəsiz keçib, maneəsiz durmaq imkanına malik olurdu. Ağsaqqalların məsləhət və tövsiyəsinə qulaq asmaqla m ənəvi bütövlüyə, ağıl–kamal üstünlüyünə nail olmaq olar- deyibl ər. Dahi Nizami nahaq yerə yazmırdı ki: Cavan bilikd ə nə qədər üstün olsa da, Qocaların məsləhətinə həmişə möhtacdır. “Böyük sözün ə baxmayan böyürə-böyürə qalar”, “Böyük m əsləhəti həyat məktəbidi”, “Böyüyü dinləməsən böyüməzsən”, “Böyüy ə yan çevirənin arxası yerdə qalar”, “Ağsaqqalın bir k əlməsi yüz cavanın sözünü kəsər”, “Ağsaqqal sözü qan yatırar”, “Allahsız yerdə otur, ağsaqqalsız yerdə oturma” və s. kimi deyiml ər də məhz atalara–böyüklərə, ağsaqqal– ağbirçəklərə olan ehtiramın düzümü–nişanəsidir (16,213-214). N.Tusinin “Əxlaqi–Nasiri” əsərində qeyd edilir ki, böyükl ərə-atalara hörmət etmək hamının borcudur. Əvvəla, ona gör ə ki, ata övladın ana bətninə düşməsinin birinci səbəbkarıdı. İkincisi ona görə ki, övladı tərbiyə edib kamala çatdırır, övlad h əm ataya aid olan maddi–ləzzətlərdən, yemək, içmək, geymək, yaşamaq, boy–buxuna çatmaq üçün lazım olan nemətlərdən istifad ə edir, həm də onun sayəsində mənəvi məziyyətlərə, t ərbiyə, ədəb, savad, elm, mədəniyyət, peşə, sənət, yəni nəfsani Əsəd Əliyev 22 yaşamağa və kamilliyə çatmağa səbəb olan nemətlərə yiyələnir (79,167). Onu da qeyd ed ək ki, ailədə ən hörmətli şəxs və əsas söz yiy əsi olan ata, qadınına nəzakət göstərib, onun arzu və ist əklərinə sayğı ilə yanaşardı. Bununla da o, əsrlərdən üzü bəri yaşayan Azərbaycan-türk milli ənənəsinə sadiqliyini nümayiş etdir ərdi. Ümumiyyətlə, ailənin böyük–kiçikliyindən asılı olmayaraq, türk xalqları həmişə qadının–ananın hörmətini uca tutmuşdur. Təsadüfi deyil ki, “Kitabi–Dədə Qorqud” dastanında ev– eşiyi, mal–mülkü talanmış, oğlu, qız–gəlini, halalı – qadını v ə qoca anası əsir götürülmüş Salur Qazan düşməni Şökli M əlikdən məhz təkcə anasını qaytarmağı tələb edir: M ərə Şökli Məlik! Dünlügi altun ban evl ərimi gətürüb durursan, sana kölgə olsun! Ağır xəzinəm, bol aqçam gətürüb durursan, sana xərclıq olsun! Qırq incə bellü qızla Burla xatunı gətürüb durursan, sana yesir olsun! Qırq yigidlən oğlum Uruzı gətürüb durursan, qulun olsun! Tavla – tavla şahbaz atlarım gətürüb durursan, sana binət olsun! Qatar – qatar d əvələrim gətürüb durursan, sana yüklət olsun! Qarıcıq anam gətürüb durursan, mərə kafər, anamı vergil mana. Savaşmadın, uruşmadın qayıdayım – gerü dönəyim, gedəyim, b əllü bilgil, - dedi (40,48). Əlbəttə, Salur Qazan anasını düşməndən xilas etdikdən sonra çıxıb getməyəcəkdi, nəyin bahasına olursa-olsun, qadınını v ə qız-gəlinini də əsarətdən qurtaracaqdı. Sadəcə olaraq, burada Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|