XIX-XX
əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
23
anaya göst
ərilən hörmət, qayğı və ehtiram nəzərə çatdırılır,
onun
əvəzedilməz və müqəddəs bir varlıq kimi səcdəsində
durulduğu göstərilirdi.
Anaya-
qadına məhəbbət və ehtiramın bariz nümunəsi
əsirlikdə olan oğulla ana arasındakı danışıqdan da aydın
görünür. Bel
ə ki, anasının (Burla Xatunun) düşmən (Şöklü
M
əlik) tərəfindən tanınıb ləkələnməməsi üçün oğul (Uruz)
anasına “Qoy bəni, qadın ana, çəngələ ursunlar! Qoy ətimdən
ç
əksünlər, qara qaurma etsünlər, qırq bəg qızının öginə
il
ətsünlər. Anlar bir yedigində sən iki yegil! Səni kafərlər
bilm
əsünlər, tuymasunlar. Ta kim, sası dinlü kafərin döşəginə
varmıyasan. Sağrağın sürmiyəsən. Atam Qazan namusını
sımayasan. Saqın!”- deyir (40,47).
Kiçik ail
ələrdə əmək bölgüsü böyük ailələrdə olduğu kimi
idi. Burada da fiziki v
ə çöl–təsərrüfat işlərini kişilər, evdarlıqla
bağlı məsələləri isə qadın, qız və gəlinlər həyata keçirərdi. Varlı
ail
ələrdən fərqli olaraq, maddi və iqtisadi durumu babat
olmayan ail
ələrdə orta yaşlı qadınlar kişilərlə birgə həm çöl–
t
əsərrüfat işlərində çalışır, həm də daxili iş–gücü sahmana
sal
ırdı. Məsələn, “Quba bölgəsində meyvəçilikdə, Lənkəranda
ç
əltikçilikdə, Şəki, Şirvan, Qarabağ və Naxçıvanda bara-
maçılıqda, Qazax, Zəngilan və İrəvanda qoyunçuluqda” (5,306),
Gürcüstan az
ərbaycanlıları arasında isə qoyunçuluq və
t
ərəvəzçilikdə qadın əməyindən geniş istifadə edilirdi. Bununla
bel
ə, qadın vaxt ayırıb uşaqların tərbiyəsi ilə də məşğul olurdu.
Əsəd Əliyev
24
Bel
əliklə, aparılan araşdırma bir daha göstərir ki,
Az
ərbaycanda, eləcə də Qafqazın digər xalqlarında olduğu kimi,
XIX–XX
əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlıları arasında
böyük ail
ə icmaları qalıq şəklində mövcud olmuş və bu ailə
icmalarının parçalanması nəticəsində patronimik qruplar–kiçik
ail
ələr yaranmışdı. Kiçik ailələr bir–birindən ayrı yaşasalar da,
yaxın keçmişədək ictimai, iqtisadi, mənəvi birliklərini və uzaq
əsrlərin dərinliklərindən boy göstərən milli adət-ənənələrini, bir
sözl
ə, varislik əlaqələrini qoruyub saxlamışlar.
XIX-XX
əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
25
NİKAH
İnsanların həyatında əlamətdar hadisə sayılan və ailənin
hüquqi
əsasını təşkil edən nikah, günümüzdə olduğu kimi, XIX-
XX
əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə
m
əişətində mühüm yer tutmuşdur.
T
ədqiqatçılar nikahla bağlı fikirlərini aşağıdakı kimi təsnif
edirl
ər:
Nikah formaları- təkkəbinlilik (monoqam) və ikiarvadlılıq
(poliqam); nikah qaydal
arı-ekzoqam və endoqam; nikah
ad
ətləri-göbəkkəsmə (beşikkərtmə), levirat, sororat və kuzen;
nikahagirm
ə üsulları-qızqaçırma və elçilik yolu ilə (47,121 ).
Tarixi-etnoqrafik materiallardan
aydınlaşır ki, XIX-XX
əsrin əvvəllərində tədqiq etdiyimiz bölgələrdə əsas nikah
forması təkkəbinlilik olmuşdur. İkiarvadlılıq isə müstəsna
hallarda baş vermişdir. Məlumatçılar söyləyir ki, bunun əsas
s
əbəbi ailədə oğlan uşağının olmaması və ya birinci arvadın
doğmaması idi. Çünki, oğlan uşağı, ümumiyyətlə, övladı olma-
y
an şəxslərə varissiz kişi kimi baxılaraq xalq arasında pis
münasib
ət göstərilirdi.
K
işinin evə gətirdiyi ikinci arvad birinci arvadın “günü”sü
sayılırdı. Əksər hallarda birinci arvad günüsü ilə bir evdə
yaşamağı özünə təhqir bilərək, boşanıb ata evinə qayıdırdı. Xalq
arasında dolaşan “günü ilə bir evdə yaşamaqdansa, gedib
yeng
əmin süpürgəsi olaram”, “günü kimdir ki, qalam ona uşaq
Əsəd Əliyev
26
saxlayam, vers
əydi, Allah özümə verərdi” və s. kimi deyimlər
d
ə çox güman ki, bu münasibətlə yaranmışdır.
Yaşlı adamların dediyinə görə, “üzürlü səbəbdən” üstünə
günü g
ətirilən birinci arvad müstəsna hallarda ər evində qalardı.
Bu o zaman baş verərdi ki, ya onun heç kəsi olmazdı, ya da
boşanıb ata evinə qayıtmağın nəsil-nəcabətinə əksiklik gətirə-
c
əyini düşünərək: - “neynəyim, bəxtim belə gətirib, zəhər də
olsa yalamalıyam, mənim bu evdən yalnız cənazəm çıxa bilər”-
dey
ərdi. Bəzən isə “uşağı olmayan qadının özü ərinə ikinci
arvad almas
ını təklif etmiş və ərinin razılığı ilə ailədə qalıb ev
işlərində əsas rol oynamış, günüsü ilə mehriban münasibət
qurmuş, hətta ərinin ikinci arvaddan olan uşaqlarına öz doğma
övlad
ları kimi münasibət bəsləyərək onların təlim-tərbiyəsi ilə
m
əşğul olmuşdur” (5,310).
“Qurani-K
ərim”də ikinci arvad almaq istəyən kişilər
bar
ədə deyilir: “Əgər bir arvadın yerinə başqa bir arvad almaq
ist
əsəniz, onlardan birinə (birinciyə) çoxlu mal vermiş olsanız
da ondan heç bir şey geri almayın! Məgər bu malı böhtan atmaq
v
ə aşkar bir günah iş görməklə gerimi alacaqsınız?! Siz onu
nec
ə geri ala bilərsiniz ki, (vaxtilə) bir-birinizlə yaxınlıq
etmişdiniz və onlar (qadınlarınız) sizdən möhkəm əhd-peyman
almışdır”(Qurani-Kərim. Ən-Nisa surəsi, ayə 20-21 ).
Yeri g
əlmişkən qeyd edək ki, ümumazərbaycanlılardan
f
ərqli olaraq Gürcüstanda yaşayan xevsurlar övladı olmayan ilk
qadınını boşadıqda ona 16, birincini boşamadan üstünə ikinci
arvad aldıqda isə 5 baş inək verirdi (104,101).
Dostları ilə paylaş: |