ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
- Əsəd Əliyev
XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 27 Ə.K.Əhmədov XIX-XX əsrin əvvəllərində Başkeçid bölg əsində yaşayan azərbaycanlılar arasında monoqam, poliqam nikahla birg ə, çoxarvadlılığın bir forması olan müvəqqəti nikahın-siğənin də mövcudluğunu qeyd etmişdir (92,11). Lakin apardığımız araşdırmadan aydın olur ki, müvəqqəti nikah–siğə n ə Başkeçid, nə də tədqiqat obyekti kimi seçdiyimiz digər bölg ələr üçün səciyyəvi deyildi və bu hal xalq arasında kəskin şəkildə pislənirdi. Burada nikahın əsas forması yalnız t əkkəbinlilik – monoqam nikah olmuşdur. Az ərbaycanda olduğu kimi, Gürcüstan azərbaycanlıları arasında həm endoqam, həm də ekzoqam nikah qaydaları mövcud idi . Bir sıra xalqlar, o cümlədən Sibir və Altay türkləri is ə (134,15-24,28-35) qohum (endoqam) şəxslərlə nikah bağlamırdılar. Adıgeylərdə (127,205) ekzoqamiya nikah qay- dasına indi də əməl edilməkdədir. Belə ki, onlar həm ana, həm d ə ata soyadından olan qızlarla nikaha girmirlər. Eyni soyadı daşıyan qohum üzvlər arasında nikah bağlanması qəti qadağan- dır. T ədqiqatçılara görə, ekzoqamiya universal xarakter daşıyaraq bütün dünya xalqları üçün səciyyəvidirsə, endo- qamiya nikah qaydası bütün xalqlara şamil edilə bilməz. Endoqamiya nikah qaydasına ən çox Azərbaycanda, Qafqazda v ə Orta Asiyada (107,206-207), o cümlədən də bizim tədqiq etdiyimiz Gürcüstan az ərbaycanlıları arasında rast gəlinir. M əqbul sayılmayan nikahlar barədə “Qurani-Kərim”də də m əlumat verilir: “...analarınız, qızlarınız, bacılarınız, bibiləriniz, Əsəd Əliyev 28 xalalarınız, qardaş və bacılarınızın qızları, süd analarınız, süd bacılarınız, arvadlarınızın anaları və yaxınlıq etdiyiniz qadınlarınızın himayənizdə olan qızları (ögey qızlarınız) ilə evl ənmək haram edildi. Cinsi əlaqədə olmadığınız qadınları- nızın qızları ilə evlənmək isə sizin üçün günah deyildir. Öz belinizd ən gələn oğullarınızın arvadları ilə evlənmək və iki bacını birlikdə almaq da sizə haramdır”(Qurani-Kərim.Ən-Nisə sur əsi. Ayə 23). S.M.Abramzon isə qərəzli şəkildə yazırdı ki, qırğız adəti hətta ananın bacısı (xala ilə-Ə.Ə) ilə nikah bağlamağa imkan verir (84,56). Onun söylədiyi əsassız və gülünc fikird ən belə çıxır ki, guya türkdilli xalqlardan biri olan qırğızlar arasında xala ilə evlənmək adəti vardı. Halbuki, belə nikah qaydası həm islam dininin qanunlarıyla, həm də türkdilli xalqların əxlaq normalarıyla daban-dabana zidd olmuşdu. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, bu qəbilli nikah qaydası nəinki qırğızlar, eləcə də digər türkdilli xalqlar, həmçinin tuvalılar (101,28) v ə Altaylar (113,20) üçün yasaq sayılmışdır. Qohumlar arasındakı nikah özlüyündə dörd nikah qaydasını cəmləşdirir. Bunlar kroskuzen–dayı oğlu ilə bibi qızı v ə bibi oğlu ilə dayı qızı; ortokuzen-əmi oğlu ilə əmi qızı və xala oğlu ilə xala qızı arasında olan nikahlardır. Etnoqrafik materiallar dan aydın olur ki, öyrəndiyimiz bölgələrdə həm kroskuzen, h əm də ortokuzen nikah formaları geniş yayılmışdı. Yaşlı adamlarla apardığımız sorğuların təhlili göstərir ki, t ədqiq etdiyimiz dövrdə bölgələrimizdə əmi oğlu ilə əmi qızı ara sındakı nikah (ortokuzen) üstünlük təşkil edirdi. “Əmi oğlu XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 29 il ə əmi qızının kəbinini göydə mələklər kəsib” məsəli də bunun t əzahürü idi. Əhalinin yaddaşında yaşayan “Əmi qızına qız dem ə, qızıl de”, “Barmağıma öz tikanım batsa yaxşıdı”, “Yadın ocağını qalayınca, öz ocağımın külünü çəkərəm”, “Yadın yağlı əppəyini yeyincə, özümünkünün kötəyini yeyərəm”, “Öz suyum öz arxımdan axsa yaxşıdı” və s. kimi deyimlər də çox güman ki, əmi oğlu ilə əmi qızı arasındaki nikahla əlaqədardır. Hətta qızların kənar şəxslərə verilməsinə etiraz əlaməti olaraq:-“Yaxşı q ızı yada verəndə gözüm arxasında qalır, pisi verəndə söyü- lür əm,”- kimi deyim də yaranmışdı. Bu məsəl Azərbaycanda (Nax çıvanda) bir qədər fərqli şəkildə işlədilmişdi: “Yaxşı qızı yada verm ək hayıfdır, pisi yada vermək ayıb” (49,22; 131,120). Q.Ə.Qeybullayev əmi oğlu ilə əmi qızı arasındakı nikahdan b əhs edərək yazır ki, “kiçik ailələrdə qızın əmisi oğluna ərə verilməsində rol oynayan iqtisadi amil keçmişdə bacının öz qardaşı ilə birlikdə ata mirasının və torpağın bərabər payçısı, kişi varis olmadıqda isə bu mirasın tam sahibi olması idi. M əhz mirasın başqa nəslə keçməməsi üçün qızı öz qohumuna, birinci növb ədə əmisi oğluna ərə verirdilər” (47,141). Az ərbaycanlılardan fərqli olaraq, türkmənlər arasında əmioğlu-əmiqızı birləşməsindən dayıoğlu-dayıqızı nikahına daha çox üstünlük verilmişdir (102,194). Bölg ələrimizdə xala oğlu ilə xala qızı arasındakı nikah bağlantısı da geniş yayılmışdır . Bu nikahın əsas səbəbkarı bacılar olurdu. “Zəhər olsa da yalamalıyam, neyləyim, öz bacım qızıdı”, “Ağrım yadın ürəyinə, öz bacım qızından yaxşı Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|