ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
alınmamışdır. Belə alətləri hələlik şərti olaraq Azıx tipli çapma alətlər adlandırmaq olar (Şəkil 25-26). Azıx qədim insan düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqat işlərində əvvəllər ancaq Azərbaycan alimləri iştirak edirdilər. Lakin sonralar abidədə aşkar olunmuş elmi materialların zənginliyi burada kompleks şəkildə tədqiqat işləri aparılmasının zəruriliyini meydana çıxardı. Odur ki, Azıx düşərgəsinin kompleks şəkildə tədqiq olunmasında Azərbaycan alimləri ilə birlikdə Moskva, Leninqrad və Fransa mütəxəssisləri də iştirak etməyə başladılar. Abidədə tədqiqat aparan M.Hüseynov, D.Hacıyev, Ə.Məmmədov, N.Şirinov, V.Veliçko, Ə.Cəfərov, V.Hacıyev, S.Əliyev, M.Süleymanov və başqa alimlərin işləri nəticəsində uzaq keçmişimizə aid zəngin məlumatlar əldə olunmuşdur. Azıx mağarasının VII-X təbəqələrində aşkar olunmuş arxeoloji materialların olduqca mühüm elmi əhəmiyyəti vardır. Buranın maddi mədəniyyət nümunələri mağarada qədim insanların ilkin məskunlaşmasından xəbər verir. İbtidai insanların həyatında mağaranın yaxınlığından axan Quruçaym mühüm rolu olmuşdur. Qədim insanlar əmək alətləri hazırlamaq üçün daşları məhz Quruçaydan toplayıb mağaraya gətirərmişlər. Eyni zamanda Azıx sakinləri Quruçay dərəsində ovçu- luqla da məşğul olmuşlar. Quruçay dərəsində ibtidai insanların yaşaması üçün zəruri olan bütün nemətlər var idi. VII-X təbəqələrdən tapılmış maddi mədəniyyət nümunələri tamamilə yeni bir mədəniyyətdən xəbər verirdi. Təbəqələrdə tapılmış əmək alətlərinin hazırlanma texnikası və tipologiyasının özünəməxsus xüsusiyyətlərinə görə yeni aşkar olunmuş maddi mədəniyyət nümunələrinə Quruçay adı verilmişdir. Quruçay mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi müəyyən olunmuşdur. Mədəniyyətin ilkin mərhələsində əmək alətləri olduqca bəsit hazırlandığı halda, sonrakı mərhələlərdə onların 40 hazırlanma texnikası təkmilləşmiş və yeni-yeni əmək alətləri yaranmağa başlamışdır (Şəkil 22-26). Azıx qədim düşərgəsinin VII-X təbəqələrində aşkar olunmuş əmək alətlərinin əksəriyyəti mağaradan kənarda hazırlanmış və sonradan düşərgəyə gətirilmişdir. Çünki düşərgənin ən aşağı təbəqələrində ancaq hazır əmək alətləri tapılmışdır. İstehsal tullantıları isə qeydə alınmamışdır. Deməli, qədim Azıx düşərgəsinin sakinləri mağarada yaşamamışdan əvvəl Quruçay dərəsinin kənarlarında yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Əmək alətlərini də məhz əvvəllər Quruçay vadisində hazırlamışlar. Ona görə də aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində istehsal tullantıları yoxdur. Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən aşkar olunmuş Quruçay mədəniyyətinin əmək alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti kompleksi ilə yaxınlıq təşkil edir. Lakin Azıx düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrinin əmək alətlərinin tipologiyasında fərqli cəhətlər vardır ki, bu da VII-X təqələrin materialları əsasında yeni arxeoloji mədəniyyətin müəyyən edilməsinə səbəb olmuşdur. Quruçay mədəniyyətinin 1,8 milyon il bundan qabaq başlayıb 700 min il əvvəl sona çatması müəyyən olunmuşdur. Hazırda ölkəmizin ərazisində Quruçay mədəniyyəti ən qədim arxeoloji mədəniyyət hesab olunur. Məhz bu mədəniyyətin maddi mədəniyyət qalıqları əsasında respublikamızın ərazisində ibtidai insanların 1,8 milyon bundan əvvəl yaşamağa başlaması və əmək alətləri hazırlanması elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Quruçay mədəniyyəti dövründə qədim insanların əsasən ovçu- luqla və yığıcılıqla məşğul olmaları müəyyən edilmişdir. Həmçinin Azərbaycan ərazisində bəşər tarixi Quruçay mədəniyyəti dövründən başlanır. 41 AŞEL MƏDƏNİYYƏTİ Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Azıx qədim insan düşərgəsində Quru- çay mədəniyyəti dövrü uzun müddətdən sonra qədim Aşel mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Azıx yaşayış məskənində qədim Aşel dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqları yeddinci təbəqənin üstündə olan altıncı təbəqədə aşkar olunmuşdur. Bəşəriyyət tarixində qədim, orta və son Aşel mədəniyyətləri ilk dəfə Fransanın Sent Aşel düşərgəsində müəyyən olunmuşdur. Ona görə də ilk dəfə tapıldığı yerin adı ilə Aşel mədəniyyəti adlandırılmışdır. Aparılan elmi tədqiqatlar nəticəsində Aşel mədəniyyətinin bəşər tarixində daha geniş ərazilərə yayılması müəyyən olunmuşdur. Hazırda qədim, orta və son Aşel mədəniyyətlərinə aid maddi mədəniyyət qalıqları Afrikada, Avropada, Asiya və Zaqafqaziya ərazilərində qeydə alınmışdır. Aşel mədəniyyəti öz inkişafında bir neçə inkişaf mərhələdən keçmişdir. Birinci mərhələ bəsit formada, qalın qəlpələr üzərində hazırlanmış qaşov tipli əmək alətləri və disk şəkilli nukleuslarla (nüvələr) xarakterizə olunur. Azərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində Aşel mədəniyyətinə aid əmək alətləri Azıx düşərgəsinin V və VI təbəqələrində. Qazax rayonunun Qayalı, Acıdərə, Əli Bayramh və Şişquzey açıq paleolit düşərgələrində tapılmışdır. Eyni zamanda respublikamızın Lerik, Kəlbəcər və Naxçıvan ərazilərində də Aşel mədəniyyətinə aid tək-tək əmək alətləri tapılmışdır. Azərbaycan o cümlədən də bütün Qafqaz və Yaxın Şərq ərazilərindən ancaq Azıx düşərgəsinin V və VI təbəqələrində Aşel mədəniyyətinə aid ən zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Maraqlıdır 42 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|