ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
min il bundan qabaq başlamış və 200 min il əvvəl sona çatmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı Azıx düşərgəsinin V təbəqəsində tapılmış daş alətlərin əsasını kobud çapma alətləri və əl çapacaqları təşkil edir. Daş məmulatı arasında müxtəlif klekton tipli əmək alətləri və kobud hazırlanmış itiucİLi alətlər də qeydə alınmışdır. Beşinci təbəqənin daş məmulatı texniki-tipoloji xüsusiyyətlərinə görə özündən aşağıda yerləşən VI təbəqənin materialları ilə yaxınlıq təşkil edir. Eyni zamanda V təpəqənin əmək alətləri qədim Aşel dövrü məmulatının bəzi oxşar xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir (Şəkil 33-36). Uzun illər ərzində Azıx mağarasının V təbəqəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində minlərlə ovlanmış heyvan sümükləri aşkar olunmuşdur. Bu tapıntılar sübut edir ki, orta Aşel dövründə Azıx düşərgəsində yaşayan sakinlərin məşğuliyyətlərində əsas yeri ovçuluq tutmuşdur. Sümük məmulatlarının elmi tədqiqi ilə professor Dəmir Hacıyev məşğul olmuşdur. Qədim insanların orta Aşel dövründə ovçuluqla məşğul olması, maral və mağara ayılarını ovlaması əsas yer tutmuşdur. Azıx düşərgəsinin qədim və orta Aşel mədəniyyətlərinə aid tapılmış arxeoloji materiallar arxeoloqlarla yanaşı paleocoğraflarm, antropoloqlarm, paleontoloqla- rm, paleogemorfoloqlarm və habelə geoloqların diqqətini özünə cəlb etmişdir. Onlar da arxeoloqlarla birlikdə Azıx mağarasındakı IV dövr çöküntülərinin tədqiqi ilə məşğul olmağa başlanmış və insanın formalaşdığı dövrə aid zəngin elmi materiallar əldə etmişlər. Elmi ədəbiyyatlarda IV dövrə antropogen də deyilir, yəni insanın meydana gəlməsi və formalaşması dövrü. Məhz bu dövrdən başlayaraq insanın ilk əmək alətləri hazırlanması dövrü başlanmış, bu dövrün inkişaf prosesi 6 milyon il davam etmidir. Maraqlıdır ki, V təbəqədə ancaq ovçuluq üçün yararlı olan əmək alətləri tapılmışdır. Burada aşkar 46 olunmuş əmək alətlərinin sayı 400-ə yaxındır. İstehsal tullantıları isə tamamilə yoxdur. Deməli, əmək alətləri kənarda hazırlanmışdır. Orta Aşel mədəniyyəti dövründə də qədim insanlar Azıx düşərgəsində yaşamış, əsas fəaliyyətləri ovçuluqdan ibarət olmuşdur. Ovçuluq qədim insanları nəinki yeməklə təmin edirdi, eyni zamanda adamlara geyim və yaşayış yerləri hazırlamağa da imkan verirdi. Azıx düşərgəsində aşkar olunmuş fauna qalıqları göstərir ki, orta Aşel dövründə ovçuluq özünün ən yüksək zirvəsinə çatmışdır. Əgər qədim Aşel dövründə 11 növ iri heyvan ovlanmışdısa, orta Aşeldə isə 45 növ heyvan və quş ovlanmışdı. İllər ötdükcə. Azıx düşərgəsində aşkar olunmuş arxeoloji materialların şöhrəti artır və burada tapılan materiallar daha da zənginləşirdi. Azıx düşərgəsində ən maraqlı və mühüm elmi əhəmiyyətli tapıntı 1968-ci ilin yayında əldə olunmuşdu. Elmi axtarışların ən qızğın vaxtı idi. Arxeoloji qazıntı işləri V təbəqənin içərisində gedirdi. Bu vaxt əl çapacaqları ilə birlikdə bir çənənin sınmış hissəsi aşkar edildi. Çənə çox diqqətlə nəzərdən keçirildi. Bu ibtidai insan çənəsinə oxşayırdı. Lakin çənənin daha dəqiq təyin olunması vacib idi. Ona görə də professor D.Hacıyev yenidən Azıx düşərgəsinə dəvət olundu. Tapıntı professoru çox sevindirdi. O dedi ki, bu, ölkəmizin ərazisində ən qədim insana aid olan çənədir. Dəmir müəllim çənə üzərində elmi tədqiqat işini uzun müddət davam etdirdi. Aşkar olunmuş çənə Azıx düşərgəsinin elmi əhəmiyyətini daha da artırdı (Şəkil 13). Çənənin iri olması açıq nəzərə çarpırdı və gövdəsi nisbətən qalın idi. Bu baxımdan Azıx adamının çənəsi avstrolopiteklərdən fərqlənir və müəyyən cəhətlərinə görə arxantroplarm arasında özünə xüsusi yer tutur. Tapıntıya şərti olaraq azıxantrop - yəni Azıx adamı adı verilmişdir. 47 Azıx qədim insan düşərgəsində aşkar olunmuş çənə quruluşundakı spesifik cəhətlərə əsasən, bir tərəfdən pitikantroplara xüsusilə Mauer adamının çənəsinə, digər tərəfdən də, bir çox cəhətlərinə görə Fransanın Ara- qo düşərgəsinin Aşel təbəqələrində tapılmış prenean- dertallara daha yaxındır. Aparılan elmi tədqiqat zamanı D.Hacıyev müəyyən etdi ki, Azıxda aşkar olunmuş çənə ölkəmizin ərazisində ən qədim insan çənəsi olub, 18-22 yaşlı qadına məxsusdur və bu qadın 350 min il bundan əvvəl Azərbaycan ərazisində yaşamışdır (Şəkil 15). Aparılan arxeoloji tədqiqat zamanı müəyyən olunmuşdu ki, ibtidai insanların Aşel dövrü həyatlarında ilk dini təsəvvürlərin meydana çıxması və formalaşması prosesi başlanmışdır. Bu barədə elmi ədəbiyyatlarda müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi alimlər ilk dini təsəvvürlərin meydana çıxmasını Mustye mədəniyyəti ilə əlaqələndirir, digər alimlər isə ilk dini təsəvvürlərin orta Aşel mədəniyyəti zamanı meydana çıxdığını bildirirdilər. Lakin son illərdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı ilk dini görüşlərin meydana çıxması probleminə aid yeni-yeni elmi məlumatlar əldə edilmişdir. Xüsusilə Şərqi Afrikanın Olduvay, Fransanın Araqo, Lazeret, Gürcüstanın Kudaro, Azərbaycanın Azıx qədim insan düşərgəsində aşkar olunmuş elmi materialların mühüm əhəmiyyəti vardır. Azıx paleolit düşərgəsində aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqlarının elmi təhlili ibtidai adamların ilk dini təsəvvürləri haqqında yeni-yeni fikirlər söyləməyə imkan verir. 1972-ci ilin arxeoloji tədqiqatları zamanı Azıx düşərgəsinin sağ divarında qaranlıq bir yerdə 3 ədəd mağara ayısının kəlləsi aşkar edildi. Bu yer mağaranın içərisində olduqca möcüzəli bir guşədə yerləşirdi. Mağaranın sağ divarında iki qaya son dərəcə qabarıq formada irəliyə uzanaraq orta hissəyə işıq düşməsinə mane olur və nəticədə bura zülmətə qərq 48 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|