ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
ibtidai adamlar yaşamış, heç bir millət və xalq olmamışdır. Yazıçı Sero Xanzadyan tarixi saxtalaşdırmaqda daha irəli getmişdir («Avanqard» jurnalı, 5.1. Yerevan, 1988), həmin rəyi S.Xanzadyan II dəfə 1989-cu ilin aprelində Ermənistanda çıxan «Kommunist» qəzetində çap etdirmişdir. Rəydə deyilir ki, guya Azərbaycan alimlərinin Azıx mağarasında apardıqları tədqiqatlar göstərmişdir ki, düşərgənin II salonunda olan dirək həqiqətən Aşel dövründə yaşamış erməni qadınının heykəlidir və geyimi də müasir erməni qadınlarının geyiminə yaxındır. Azərbaycan alimlərinin düşərgədə apardıqları tədqiqat işləri nəticəsində yazılmış əsərlərdə belə cəfəngiyat olmamışdı. Əgər onlar Azərbaycan alimlərinin əsərləri ilə tanış olsaydılar, bəlkə də belə yanlış, əsassız fikir söyləməzdilər. Azıxın maddi mədəniyyət tapıntılar, o cümlədən mağaranın II salonunda təbii yolla əmələ gələn stalaqnat dirəklər haqqında da məlumat vardır. Bu dirəklər təbii prosesdə əhənglə suyun qarışığında əmələ gəlmişlər. Bu cür elmi əsası olmayan yanlış məlumatları yazanlar dağların, qayaların, stalak- tit və stalaqnat dirəklərin əmələgəlmə xüsusiyyətlərini ya bilmir, ya da bilərəkdən süni yolla tarixi saxtalaşdırmağa çalışırlar. Bu isə geniş xalq kütləsində əsl tarixi və təbii proseslərin qanunauyğun şəkildə formalaşma xüsusiyyətləri haqqında yanlış, elmi əsası olmayan fikirlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu yolla tarixi saxtalaşdırmağa çalışanlar əvvəl-axır gülünc vəziyyətə düşmüş olarlar (Şəkil 11). 55 MUSTYE MƏDƏNIYYƏTI Aparılan elmi tədqiqatlar göstərir ki, son Aşel- Mustye dövrü insanların həyatında mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Məhz bu dövrdən başlayaraq qədim insanlar yeni tipli əmək alətləri hazırlamağa başlamışlar. Bu, onların inkişafı ilə əlaqədar olaraq meydana çıxmışdır. Artıq əvvəlki dövrlərdə hazırlanmış əmək alətləri - kobud çapma alətləri, əl çapacaqları insanların yeni tələbatını ödəmir və daha mükəmməl universal əmək alətlərinin hazırlanması əsas məsələ kimi qarşıda dururdu. Qədim Azıx sakinləri yeni tələbata uyğun əmək alətləri hazırlamaq üçün çay kənarlarından müxtəlif növ daşları götürüb təcrübədə yoxlayır və həmin daşlardan əmək alətləri hazırlayırdılar. Bu isə yeni dövrün başlanması demək idi. Bu dövrün maddi mədəniyyət qalıqları ilk dəfə Fransanın Le-Mustye düşərgəsində müəyyən olduğuna görə, tapıldığı yerin adı ilə Mustye mədəniyyəti adlandırılmışdır. Mustye mədəniyyəti Avropada, Şimali Afrikada, Orta Asiyada, Yaxın və Orta Şərq ölkələri ərazisində yayılmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Mustye mədəniyyətinin 120-100 min il bundan qabaq başlanması və 35-33 min il əvvəl sona çatması müəyyən edilmişdir. Mustye mədəniyyəti dövründə qədim insanların bədən quruluşunda, əmək alətləri hazırlanmasında, təsərrüfatında və həyat tərzində böyük dəyişilikliklər baş vermişdir. Mustye dövrünün sakinləri neandertal tipli insanlar olmuşlar. Onlar yaşamaq üçün özlərinə mağaralarda, açıq yaşayış yerlərində və komalarda yer hazırlayırdılar. Neandertal tipli insanlar düşərgələrdə yaşayış tikililərini, əsasən nəhəng heyvan sümüklərindən və iri qaya daşlarından düzəldirdilər. 56 Mustye mədəniyyəti dövründə də qədim insanların əsas məşğuliyyəti ovçuluq olmuşdur. Lakin ulu sakinlər təbiətin hazır nemətlərindən də istifadə etmişlər. Arxeoloji qazıntılar zamanı Mustye mədəniyyətinə aid olan düşərgələrdə neandertal tipli insanların qəbirləri aşkar olunmuşdur. Demək artıq Mustye dövründə neandertal tipli insanların həyatında dəfn mərasimi olmuş və onlarda bəzi dini görüşlər formalaşmağa başlamışdır. Bu fikirləri müxtəlif Mustye abidələrində tapılmış antropoloji tapıntılar da təsdiq edir. 1924-cü ildə Krımın Kiik-Koba mağarasında yaşlı adamın ətraf sümükləri və onun yanında uşaq skeletinin sümük qırıqları tapılmışdır. 1953-cü ildə Krımın Staroselye düşərgəsində 1 yaş 8 aylıq uşaq skeleti aşkar edilmişdir. Mustye dövrünün daha maraqlı tapıntılarından biri 1938-ci ildə Özbəkistanın Teşik-Taş mağarasında qeydə alınmışdır. Bu 8-9 yaşlı neandertal oğlan uşağının kəlləsi və digər sümük qalıqlarından ibarət olmuşdur. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Gürcüstanın Sakajiya, Curuçula, Kudaro, Şimali Qafqazın Barakayevsk və başqa Mustye düşərgələrində də neandertal tipli insanların sümük, kəllə, çənə və dişləri aşkar olunmuşdur. Neandertal insana aid skeletin qalıqları 1949- cu ildə İranın Bisitun mağara düşərgəsində tapılmışdır. 1950- 1960-cı illərdə İraqda olan Şanidar Mustye düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Mustye mədəniyyətinə aid təbəqədə altı nəfər yaşlı adamın və bir uşaqğın skeleti tapılmışdır. Ümumiyyətlə, aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində dünyanın 160-dan çox abidəsində qədim insan qalıqları tapılıb öyrənilmişdir. Azərbaycan ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı Mustye mədəniyyətinə aid Azıx (III təbəqə). 57 Tağlar, Daşsalahlı, Damcılı, Qazma və Buzeyir mağara düşərgələri aşkar olunmuşdur. Azıx düşərgəsinin III təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində 3 mindən çox daş məmulatı və 50 mindən çox fauna qalıqları (heyvan sümükləri) aşkar edilmişdir. Həmin təbəqədə aşkar olunmuş daş məmulatının əksəriyyəti çaxmaq və slaneç daşlarından hazırlanmışdır. Lakin daş məmulatı arasında dəvəgözü daşından hazırlanmış əmək alətləri də qeydə alınmışdır. Bu göstərir ki, Azıx düşərgəsində Mustye dövrü adamları əmək alətləri hazırlanmasında çaxmaq və slaneç daşlarına üstünlük vermişlər. Bu heç də təsadüfi olmamışdır. Qədim insanlar təcrübədə görmüşlər ki, çaxmaq daşından istənilən formada əmək aləti hazırlamaq olur və ondan müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək əlverişlidir. Azıx Mustye düşərgəsi daş məmulatının elmi təhlili göstərir ki, mağara sakinləri əmək alətlərinin bir hissəsini mağarının özündə, digər hissəsini isə ondan kənarda hazırlamışlar. Eyni zamanda Mustye mədəniyyəti dövründə neandertal tipli insanlar Azıx mağarasında daimi yaşamışlar. Maraqlıdır ki. Azıx düşərgəsinin qədim, orta və son Aşel dövründə aid olan təbəqələrində bir ədəd də olsun dəvəgözü daşından hazırlanmış əmək aləti qeydə alınmamışdır. Deməli, Azıxın qədim sakinləri dəvəgözü daşı ilə ilk dəfə 100-90 min il bundan əvvəl tanış olmuş və ondan özləri üçün əmək alətləri hazırlamağa başlamışlar. Yeri gəlmişkən qeyd etmək maraqlı olar ki, Azərbaycanın Qarabağ ərazisində çaxmaq daşı daha çox yayılmışdır. Dəvəgözü daşı isə Kəlbəcər rayonu ərazisində və Göyçə gölü ətrafında daha çoxdur. Mustye dövründə daşdan əmək alətləri hazırlamaq üçün xammal toplamaqla xüsusi qrup məşğul olurdu. Digər insan qrupu isə düşərgələrə gətirilmiş çay daşlarından əmək alətləri hazırlayırdı. Ona görə də daimi yaşayış yeri olan düşərgələrdə arxeoloji qazıntılar zamanı təbii çay 58 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|